ارث زن از شوهر با فرزند

در صورت فوت شوهر و وجود فرزند، سهم الارث زن (زوجه) یک هشتم از کلیه اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) است. این سهم طبق اصلاحیه قانون مدنی سال ۱۳۸۷ تعیین شده و شامل زمین و ساختمان می شود.

مسئله ارث در خانواده ها، به ویژه پس از فوت ناگهانی همسر، می تواند پیچیدگی های عاطفی و حقوقی فراوانی را به دنبال داشته باشد. در چنین شرایطی، آگاهی از حقوق قانونی و سهم الارث زن از شوهر، به خصوص زمانی که فرزندانی نیز از متوفی به جا مانده اند، از اهمیت بالایی برخوردار است. قانون مدنی ایران، با در نظر گرفتن جایگاه زوجه و فرزندان، قواعد مشخصی برای تقسیم ماترک وضع کرده است که عدم اطلاع از آن ها می تواند به تضییع حقوق منجر شود. اصلاحیه های قانونی، به ویژه در سال ۱۳۸۷، تغییرات مهمی را در این زمینه ایجاد کرده که شناخت آن ها برای ذینفعان ضروری است. این مقاله به تفصیل به بررسی سهم الارث زن از شوهر با فرزند، مبانی قانونی، شرایط ارث بری و نحوه محاسبه آن می پردازد و ابهامات رایج را شفاف سازی می کند تا خوانندگان بتوانند با دیدی جامع تر به حقوق خود واقف شوند.

مبانی و شرایط اساسی ارث بردن زن از شوهر

ارث بردن زن از شوهر، همانند سایر وراث، مستلزم وجود شرایط خاص قانونی و عدم وجود موانع ارث است. این شرایط، که اساس تقسیم ماترک را تشکیل می دهند، در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به وضوح تشریح شده اند. آگاهی از این مبانی، پیش نیاز درک دقیق تر نحوه ارث زن از شوهر با فرزند است.

رابطه زوجیت دائم؛ شرط اصلی ارث بری

مهم ترین و اساسی ترین شرط برای ارث بردن زن از همسرش، وجود رابطه زوجیت دائم بین آن دو در زمان فوت مرد است. ماده 861 قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد که «موجبات ارث دو امر است: نسب و سبب». رابطه زوجیت، از نوع سبب محسوب می شود. ماده 940 همین قانون نیز تأکید دارد: «زوجین که علقه زوجیت دائم بین آن ها موجود باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.»

• در صورتی که عقد نکاح به صورت موقت (صیغه) باشد، حتی اگر در ضمن عقد، شرط ارث بری هم ذکر شده باشد، این شرط باطل و بلااثر است و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند.
• برای اینکه زن از شوهر ارث ببرد، باید در زمان فوت شوهر، همچنان در عقد دائم او باشد. اگر رابطه زوجیت به دلایلی مانند فسخ نکاح یا طلاق بائن پیش از فوت مرد از بین رفته باشد، زن از او ارث نخواهد برد.

لزوم زنده بودن زن در زمان فوت شوهر

یکی دیگر از شرایط بنیادین برای ارث بری، زنده بودن وارث در زمان فوت مورث است. مطابق ماده 864 قانون مدنی، «از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد.» بنابراین، اگر زن پس از فوت شوهر و قبل از تقسیم ارث فوت کند، سهم الارث او به ورثه خودش (نه وراث شوهر متوفی) تعلق می گیرد و باید از ماترک شوهرش جدا و به ورثه زن داده شود.

موانع ارث بری زن از شوهر

علاوه بر شرایط ذکر شده، برخی موانع نیز وجود دارند که در صورت تحقق آن ها، زن از ارث بردن از همسرش محروم می شود. این موانع شامل موارد زیر است:

1. قتل عمد همسر: طبق ماده 880 قانون مدنی، اگر زن به عمد همسر خود را به قتل رسانده باشد، از ارث او ممنوع می شود.
2. کفر (اختلاف در دین): بر اساس فقه اسلامی و ماده 881 مکرر قانون مدنی، کافر از مسلمان ارث نمی برد. بنابراین، اگر زن کافر و شوهر مسلمان باشد، زن ارث نخواهد برد. (البته، مسلمان از کافر ارث می برد.)
3. لعان: در مواردی که لعان بین زن و شوهر واقع شود، طبق ماده 882 قانون مدنی، آن ها از یکدیگر ارث نمی برند.
4. طلاق بائن: در طلاق بائن، رابطه زوجیت به طور کامل قطع می شود و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند، مگر در موارد استثنائی که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
5. فوت شوهر در مرض قبل از دخول (در عقد جدید): ماده 945 قانون مدنی بیان می دارد که اگر مردی در حال بیماری (مرض متصل به فوت) زنی را به عقد دائم خود درآورد و قبل از دخول (برقراری رابطه زناشویی) به علت همان بیماری فوت کند، زن از او ارث نمی برد. اما اگر پس از دخول یا بهبود یافتن از آن بیماری فوت کند، زن ارث می برد.

سهم الارث زن از شوهر در صورت وجود فرزند

پس از اطمینان از وجود شرایط اساسی و عدم وجود موانع ارث، نوبت به تعیین میزان سهم الارث می رسد. وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی، تأثیر بسزایی در میزان سهم الارث زوجه دارد.

قاعده طلایی: یک هشتم ماترک

یکی از مهم ترین قواعد در تعیین سهم الارث زن، ماده 913 قانون مدنی است که به صراحت میزان سهم زوجه را در صورت وجود اولاد برای متوفی مشخص می کند. این ماده مقرر می دارد: «هر یک از زوجین که زنده باشند فرض خود را می برد و این فرض عبارت است نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه، در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد، مابقی ترکه بر طبق مقررات بین سایر وراث تقسیم می شود.»

واژه «ثمن» در این ماده، به معنای یک هشتم است. بنابراین، اگر مردی فوت کند و دارای فرزند یا فرزندانی (یا نوه و اولاد اولاد) باشد، چه این فرزندان از همسر فعلی باشند و چه از ازدواج های قبلی، سهم الارث همسرش (زوجه) از کل ماترک، یک هشتم خواهد بود. این سهم، پیش از تقسیم مابقی ترکه بین سایر وراث (مانند پدر، مادر و خود فرزندان) به زوجه تعلق می گیرد.

مطابق ماده ۹۱۳ قانون مدنی، سهم الارث زن در صورت وجود فرزند (یا نوه) برای متوفی، یک هشتم از کل ماترک است.

«قانون جدید»؛ زن از چه اموالی ارث می برد؟ (اصلاحیه سال ۱۳۸۷)

یکی از مهم ترین تحولات در قانون ارث زن از شوهر، اصلاح مواد 946 و 948 قانون مدنی در تاریخ ۰۶/۱۱/۱۳۸۷ است. پیش از این اصلاحیه، زن تنها از عین اموال منقول و قیمت اعیان (ساختمان و درختان) اموال غیرمنقول ارث می برد و از قیمت عرصه (زمین) محروم بود. این وضعیت، غالباً به ضرر زنان و موجب تضییع حقوق آن ها در مواردی می شد که بخش عمده دارایی مرد، ملک و زمین بود.

با تصویب قانون اصلاح مواد 946 و 948 قانون مدنی، این وضعیت تغییر کرد و حقوق زنان در این زمینه افزایش یافت. ماده 946 اصلاحی کنونی بیان می کند:

«زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد. در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می باشد.»

با توجه به این ماده:

• سهم یک هشتم از عین اموال منقول: شامل تمامی اموال قابل جابجایی مانند پول نقد، حساب های بانکی، سهام، خودرو، طلا، جواهرات، لوازم خانگی و هرگونه دارایی دیگری که قابلیت نقل و انتقال داشته باشد.
• سهم یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان): این بخش شامل زمین، باغ، خانه، مغازه، آپارتمان و هرگونه ساختمانی است. برخلاف قانون قدیم، زن دیگر تنها از اعیان ارث نمی برد، بلکه از قیمت هم عرصه (زمین) و هم اعیان (ساختمان یا درختان) سهم می برد. به عبارت دیگر، مجموع ارزش زمین و سازه های روی آن توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری می شود و زن یک هشتم از این مبلغ را به ارث می برد.

ماده 948 قانون مدنی نیز در حمایت از حقوق زن اصلاح شد و مقرر داشت: «هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند، زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء نماید.» این بدان معناست که اگر سایر وراث از پرداخت سهم یک هشتم زن از قیمت اموال غیرمنقول خودداری کنند، زن حق دارد به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای فروش آن اموال را بنماید تا سهم خود را از عین مال دریافت کند، یا حتی در صورت عدم امکان فروش، با حکم دادگاه عین اموال غیرمنقول را به نسبت سهم خود تملک نماید.

تبصره الحاقی مورخ ۱۳۸۹ به ماده 946 قانون مدنی نیز مقرر کرد که این قانون (اصلاحیه سال ۱۳۸۷) در مورد کسانی که قبل از سال ۱۳۸۷ فوت کرده اند ولی ارث آن ها هنوز تقسیم نشده است نیز لازم الاجراست. این تبصره نقش مهمی در احیای حقوق زنان در پرونده های قدیمی ایفا کرده است.

راهنمای جامع نحوه محاسبه ارث زن با فرزند (گام به گام و با مثال)

محاسبه سهم الارث زن از شوهر با فرزند، یک فرآیند گام به گام است که نیازمند دقت در شناسایی تمامی دارایی ها، بدهی ها و واجبات مالی متوفی است. رعایت این مراحل تضمین می کند که سهم هر وارث، از جمله زوجه، به درستی تعیین شود.

گام اول: تعیین کل ماترک متوفی

نخستین قدم در فرآیند تقسیم ارث، شناسایی و فهرست برداری دقیق از تمامی دارایی ها و حقوق مالی متوفی است. ماترک شامل همه اموالی است که شخص متوفی در زمان فوت خود داشته است. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اموال منقول: پول نقد، موجودی حساب های بانکی، سهام بورس، اوراق بهادار، خودرو، موتورسیکلت، طلا و جواهرات، لوازم خانگی، اثاثیه منزل، وسایل شخصی، و هرگونه مال دیگری که قابلیت جابجایی دارد.
• اموال غیرمنقول: زمین، باغ، خانه، آپارتمان، مغازه، ویلا، و هرگونه ملک یا مستغلات.
• مطالبات و حقوق مالی: طلب از اشخاص دیگر، چک و سفته های دریافتی، حقوق بازنشستگی معوقه، سهام عدالت متوفی، دیه (در صورت فوت در اثر حادثه) و سایر حقوقی که متوفی از دیگران طلب داشته است.

برای اطمینان از شفافیت و جامعیت این مرحله، معمولاً از طریق مراجعه به مراجع قضایی و درخواست گواهی انحصار وراثت، تمامی اموال متوفی شناسایی و ارزش گذاری می شوند.

گام دوم: کسر دیون و واجبات مالی از ماترک

پیش از تقسیم ارث بین وراث، لازم است تمامی بدهی ها و تعهدات مالی متوفی از کل ماترک کسر شود. این کسرها به ترتیب اولویت انجام می گیرند و شامل موارد زیر هستند:

1. هزینه های کفن و دفن: این هزینه ها شامل مراسم ترحیم و دفن متوفی است که باید در حد عرف و از اموال او پرداخت شود.
2. مهریه زوجه: مهریه زن، یک دین ممتاز است و قبل از تقسیم ارث بین سایر وراث، باید به طور کامل از ماترک پرداخت شود. مهریه حتی بر بدهی های دیگر متوفی نیز اولویت دارد. اگر ماترک متوفی برای پرداخت تمامی بدهی ها کافی نباشد، مهریه در اولویت پرداخت قرار می گیرد.
3. نفقه معوقه: در صورتی که مرد نفقه همسرش را در طول زندگی مشترک پرداخت نکرده باشد، نفقه معوقه زن نیز جزء دیون محسوب شده و باید از ماترک پرداخت گردد.
4. حقوق و دستمزدهای معوقه: اگر متوفی به کسی بدهکار حقوق یا دستمزد بوده باشد، این مبالغ نیز باید پیش از تقسیم ارث پرداخت شود.
5. دیون و بدهی های عادی: شامل تمامی بدهی های مالی متوفی به اشخاص حقیقی یا حقوقی، مانند وام های بانکی، قرض ها، و سایر تعهدات مالی.
6. واجبات مالی و عبادی: شامل بدهی های شرعی متوفی مانند حج قضا، نماز و روزه قضا، و زکات و خمس. این واجبات نیز باید از ماترک متوفی ادا شوند.
7. وصیت متوفی: اگر متوفی وصیت نامه ای تنظیم کرده باشد، تا یک سوم اموالش (ثلث ترکه) می تواند طبق وصیت او مصرف شود. این یک سوم نیز پس از کسر دیون و پیش از تقسیم سهم الارث وراث کنار گذاشته می شود. اگر وصیت بیش از یک سوم باشد، نیاز به رضایت سایر وراث خواهد بود.

پس از کسر تمامی این موارد، باقیمانده اموال، همان چیزی است که میان وراث تقسیم می شود و به آن ماترک خالص گفته می شود.

گام سوم: محاسبه سهم یک هشتم زوجه از باقیمانده

پس از تعیین ماترک خالص، نوبت به محاسبه سهم یک هشتم زوجه می رسد. این یک هشتم، همان طور که پیش تر گفته شد، شامل عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول است.

مثال عملی ۱ (ساده):

فرض کنید شوهری فوت کرده و دارای یک همسر و دو فرزند است. مجموع اموال (منقول و غیرمنقول) او پس از کسر تمامی دیون و مهریه همسرش، 2 میلیارد تومان است.

• کل ماترک خالص: 2,000,000,000 تومان
• سهم زن: 1/8 از 2,000,000,000 تومان = 250,000,000 تومان

بنابراین، سهم الارث زن 250 میلیون تومان خواهد بود. مابقی (1 میلیارد و 750 میلیون تومان) بین فرزندان و سایر ورثه (اگر باشند) تقسیم می شود.

مثال عملی ۲ (تعدد زوجات):

اگر مردی فوت کند و دارای دو همسر دائم و سه فرزند باشد (چه این فرزندان از هر دو همسر باشند یا تنها از یکی)، سهم یک هشتم بین تمامی همسران دائم متوفی به تساوی تقسیم می شود. ماده 942 قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: «در صورت تعدد زوجات، ثمن (یک هشتم) ترکه بین آنان به تساوی تقسیم می شود.»

فرض کنید مجموع ماترک خالص (پس از کسر دیون و مهریه) 2 میلیارد و 400 میلیون تومان باشد.

• کل ماترک خالص: 2,400,000,000 تومان
• سهم کل زوجات: 1/8 از 2,400,000,000 تومان = 300,000,000 تومان
• تعداد زوجات: 2 نفر
• سهم هر همسر: 300,000,000 تومان / 2 = 150,000,000 تومان

بنابراین، هر یک از همسران 150 میلیون تومان ارث می برد و مابقی ترکه بین فرزندان و سایر وراث تقسیم خواهد شد.

مثال عملی ۳ (فوت زن پس از شوهر و قبل از تقسیم ارث):

اگر زنی پس از فوت شوهرش، اما قبل از اینکه سهم الارث خود را دریافت کرده یا مراحل تقسیم ارث به اتمام رسیده باشد، فوت کند، سهم الارث او از ماترک همسر متوفی به وراث خودش (زن) تعلق می گیرد. این بدان معناست که این سهم به ورثه شوهر متوفی (که مثلاً برادر و خواهران او هستند) بازنمی گردد، بلکه ورثه زن (مانند فرزندان، پدر، مادر یا همسر دومش در صورت ازدواج مجدد) آن را به ارث می برند.

مثال عملی ۴ (ارث از دیه شوهر):

دیه، مالی است که در صورت فوت ناشی از جرم یا حادثه به ورثه تعلق می گیرد. در قانون ایران، دیه نیز از جمله اموالی محسوب می شود که طبق قواعد ارث تقسیم می گردد. بنابراین، زن از دیه همسر متوفی خود، همانند سایر اموال، سهم می برد. اگر شوهر دارای فرزند باشد، سهم زن از دیه نیز یک هشتم کل مبلغ دیه خواهد بود.

فرض کنید مبلغ دیه دریافتی 1 میلیارد و 600 میلیون تومان باشد و متوفی یک همسر و دو فرزند داشته باشد.

• مبلغ دیه: 1,600,000,000 تومان
• سهم زن: 1/8 از 1,600,000,000 تومان = 200,000,000 تومان

این 200 میلیون تومان به همسر متوفی تعلق می گیرد و مابقی بین سایر ورثه (در اینجا فرزندان) تقسیم خواهد شد.

مقایسه و نکات تکمیلی در ارث زن از شوهر با فرزند

برای درک کامل ابعاد ارث زن از شوهر با فرزند، لازم است به مقایسه ها و نکات تکمیلی نیز توجه شود. این نکات به روشن شدن تفاوت ها و پیچیدگی های احتمالی کمک می کند.

تفاوت ارث زن از شوهر در صورت نداشتن فرزند

همان طور که در ماده 913 قانون مدنی اشاره شد، وجود فرزند (یا نوه) برای متوفی، سهم الارث زن را به یک هشتم کاهش می دهد. اما اگر شوهر هیچ فرزندی، چه از همسر فعلی و چه از همسران قبلی، و همچنین هیچ نوه ای نداشته باشد، سهم الارث زن از شوهر به یک چهارم (ربع) افزایش می یابد. این تفاوت، اهمیت وجود اولاد را در تعیین سهم الارث زوجه به وضوح نشان می دهد.

ارث زن از شوهر در صورت طلاق

در حالت کلی، پس از طلاق، رابطه زوجیت قطع شده و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. با این حال، قانون مدنی موارد استثنائی را پیش بینی کرده است:

1. طلاق رجعی (در زمان عده): مطابق ماده 943 قانون مدنی، اگر طلاق از نوع رجعی باشد و شوهر در زمان عده فوت کند، زن از اموال او ارث می برد. اما اگر فوت شوهر پس از پایان مدت عده رخ دهد یا طلاق از نوع بائن باشد، زن ارثی نمی برد.
2. طلاق در مرض متصل به فوت: ماده 944 قانون مدنی مقرر می دارد که اگر شوهر در حال بیماری (مرض متصل به فوت) زن خود را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان بیماری بمیرد، زن از او ارث می برد. شرط این حکم آن است که زن در طول این یک سال شوهر دیگری اختیار نکرده باشد، حتی اگر طلاق از نوع بائن باشد.

مالیات بر ارث و سهم زوجه

مالیات بر ارث، از جمله تکالیف قانونی است که پس از فوت متوفی بر ماترک او اعمال می شود. وراث مکلفند ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه ای حاوی کلیه اقلام ماترک و ارزش آن ها را به اداره امور مالیاتی تسلیم کنند. فرم 19 مالیات بر ارث برای این منظور استفاده می شود. بر اساس اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم مصوب ۳۱/۴/۱۳۹۴ (برای متوفیان بعد از ۱/۱/۱۳۹۵)، در محاسبه مالیات بر ارث، هزینه های کفن و دفن (در حدود عرف)، واجبات مالی و عبادی (در حدود قواعد شرعی) و دیون محقق متوفی از ماترک کسر می شوند. همچنین، سهم الارث همسر متوفی (زوجه) از پرداخت مالیات بر ارث معاف است. این معافیت به منظور حمایت از حقوق زوجه در نظر گرفته شده است.

وصیت متوفی و تاثیر آن بر سهم زن

متوفی می تواند تا یک سوم از اموال خود (ثلث ترکه) را به موجب وصیت نامه برای امور خاص یا اشخاص غیروارث تعیین کند. این وصیت تا یک سوم اموال، نافذ و معتبر است و نیازی به رضایت ورثه ندارد. با این حال، اگر متوفی وصیت کرده باشد که بیش از یک سوم اموالش به مصرف خاصی برسد، تنفیذ آن مازاد بر یک سوم، منوط به رضایت تمامی ورثه خواهد بود. سهم الارث زن از شوهر، پس از کسر این یک سوم (یا بیشتر در صورت رضایت ورثه)، از مابقی ماترک محاسبه می شود. وصیت نمی تواند حقوق وراث قانونی، از جمله سهم الارث زوجه، را به طور کامل نادیده بگیرد.

تعدد زوجات و ارث زن از شوهر با فرزند

در صورتی که مرد متوفی دارای چند همسر دائم باشد و فرزند نیز داشته باشد، سهم یک هشتم کل ماترک که به زوجات تعلق می گیرد، به تساوی بین تمامی همسران تقسیم می شود. این بدان معناست که هر یک از همسران، فارغ از اینکه فرزند از کدام یک از آن ها باشد، به طور مساوی از یک هشتم سهم می برند. به عنوان مثال، اگر مرد دو همسر و فرزند داشته باشد، یک هشتم کل ماترک ابتدا جدا شده و سپس این یک هشتم بین دو همسر به طور مساوی تقسیم خواهد شد.

ارث نوه از پدربزرگ (در صورت فوت پدر/مادر)

در نظام ارث ایران، نوه ها در طبقه دوم وراث قرار می گیرند. اگر پدر یا مادرشان (فرزند متوفی اصلی) قبل از متوفی فوت کرده باشند، نوه ها به قائم مقامی پدر یا مادر خود از پدربزرگ یا مادربزرگ ارث می برند. وجود نوه ها نیز در حکم وجود اولاد است و سهم الارث زوجه متوفی اصلی (مادربزرگ یا همسر پدربزرگ) را به یک هشتم تقلیل می دهد. به عبارت دیگر، اگر متوفی فرزند نداشته باشد اما نوه داشته باشد، باز هم سهم زوجه یک هشتم خواهد بود.

سهام عدالت متوفی و ارث زوجه

سهام عدالت متوفی نیز جزئی از ماترک او محسوب می شود و پس از فوت، به وراث قانونی او منتقل می گردد. نحوه انتقال این سهام به وراث، از جمله زوجه، مستلزم طی کردن مراحل قانونی مربوط به انحصار وراثت و ثبت اطلاعات در سامانه های مربوطه است. زن، همانند سایر اموال منقول، از سهام عدالت نیز به نسبت سهم الارث خود (یک هشتم در صورت وجود فرزند) ارث می برد.

حقوق بازنشستگی متوفی و ارث زوجه

حقوق بازنشستگی یا مستمری متوفی، طبق قوانین خاص صندوق های بازنشستگی و تامین اجتماعی، به ورثه مستمری بگیر (مانند همسر دائم، فرزندان، پدر و مادر تحت تکفل) تعلق می گیرد. نحوه تقسیم این مستمری معمولاً با تقسیم سایر اموال متفاوت است و تحت شمول قوانین خاص خودش می باشد. در اغلب موارد، همسر متوفی (زوجه) سهم قابل توجهی از این مستمری را دریافت می کند و فرزندان (در صورت صغر سن یا دانشجو بودن) نیز ممکن است از آن بهره مند شوند. این مورد به عنوان یک حق جداگانه از ارث محسوب شده و معمولاً ابتدا به ساکن و قبل از تقسیم ماترک بین وراث تعیین تکلیف می شود.

سهم الارث زن در صورت وجود فرزند، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان است.

در جدول زیر، خلاصه ای از تفاوت سهم الارث زن از شوهر را بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند مشاهده می کنید:

شرایط	سهم زن از اموال منقول	سهم زن از اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان)	مبنای قانونی
شوهر دارای فرزند (یا نوه)	یک هشتم از عین اموال	یک هشتم از قیمت اموال	ماده 913 و 946 قانون مدنی (اصلاحیه 1387)
شوهر فاقد فرزند (و نوه)	یک چهارم از عین اموال	یک چهارم از قیمت اموال	ماده 913 و 946 قانون مدنی (اصلاحیه 1387)

جمع بندی و نتیجه گیری

مسئله ارث زن از شوهر با فرزند، موضوعی حساس و مهم در حقوق خانواده ایران است که ابعاد قانونی مشخصی دارد. همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، در صورت فوت شوهر و وجود فرزند (یا نوه) از او، سهم الارث زن یک هشتم از کل ماترک خواهد بود. این سهم شامل یک هشتم از عین اموال منقول (مانند پول، خودرو و طلا) و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول (شامل عرصه و اعیان، یعنی زمین و ساختمان) می شود. این قاعده، برگرفته از اصلاحیه مهم قانون مدنی در سال ۱۳۸۷ است که حقوق زوجه را به طرز چشمگیری در ارث از اموال غیرمنقول افزایش داد و او را از محرومیت های قانون قدیم رهانید.

برای مطالبه و دریافت سهم الارث، زن ابتدا باید از دائم بودن رابطه زوجیت در زمان فوت شوهر و زنده بودن خود اطمینان حاصل کند. سپس، با اقدام برای دریافت گواهی انحصار وراثت، تمامی اموال و دیون متوفی شناسایی و ارزش گذاری می شوند. پس از کسر دیون و واجبات مالی (مانند مهریه، نفقه معوقه، هزینه های کفن و دفن و سایر بدهی ها) و همچنین وصایای متوفی (تا ثلث اموال)، سهم یک هشتم زوجه از ماترک خالص محاسبه و به او پرداخت می گردد. در صورت تعدد زوجات، سهم یک هشتم بین آن ها به تساوی تقسیم می شود و این سهم از مالیات بر ارث معاف است.

پیچیدگی های حقوقی و لزوم رعایت دقیق مراحل قانونی، به ویژه در پرونده هایی که ممکن است با عدم همکاری سایر وراث یا ابهامات خاص مواجه شوند، اهمیت مشاوره با وکیل یا مشاور حقوقی متخصص را دوچندان می کند. با آگاهی از قوانین و بهره گیری از راهنمایی های تخصصی، زنان می توانند به نحو مطلوب از حقوق قانونی خود در شرایط دشوار پس از فوت همسر دفاع کرده و از تضییع سهم الارث خود جلوگیری نمایند.