انحصار وراثت را از کجا بگیریم؟

برای دریافت گواهی انحصار وراثت باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مربوطه را ثبت کنید. این دادخواست سپس به شورای حل اختلاف صلاحیت دار ارسال می شود تا مراحل قانونی بررسی و صدور گواهی طی شود. در صورت فوت متوفی پس از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴، فرآیند به صورت خودکار و سیستمی انجام می شود و نیازی به اقدام حضوری اولیه نیست.

موضوع انحصار وراثت، یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل قانونی پس از فوت هر فرد است که برای تعیین و انتقال قانونی دارایی ها و حقوق متوفی به وراث ضروری است. بسیاری از افراد پس از فوت عزیزان خود با این سوال اساسی مواجه می شوند که چگونه و از کجا باید این گواهی حیاتی را تهیه کنند. گواهی انحصار وراثت، سندی رسمی است که تعداد و مشخصات وراث قانونی، نسبت آن ها با متوفی و سهم الارث هر یک را مشخص می کند و بدون آن، انجام بسیاری از امور حقوقی و مالی مرتبط با ترکه متوفی امکان پذیر نخواهد بود.

هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی است تا تمامی جوانب مربوط به این فرآیند، از مراجع قانونی و مدارک لازم گرفته تا هزینه ها، مدت زمان و قوانین جدید، به طور کامل و شفاف توضیح داده شود. این راهنما به گونه ای تدوین شده است که نه تنها افراد با دانش حقوقی محدود، بلکه وکلا و متخصصین نیز بتوانند از آن به عنوان یک منبع اطلاعاتی معتبر بهره مند شوند و پاسخ دقیق و کاملی به سوال «انحصار وراثت را از کجا بگیریم» بیابند.

درک مقدماتی انحصار وراثت

قبل از اینکه به مراحل و مراجع قانونی اخذ گواهی انحصار وراثت بپردازیم، لازم است درک درستی از مفهوم آن و اهمیتش داشته باشیم. این دانش به شما کمک می کند تا با آگاهی بیشتری، مسیر قانونی پیش رو را طی کنید.

انحصار وراثت چیست؟ (تفاوت با حصر وراثت)

انحصار وراثت به فرآیند قانونی گفته می شود که طی آن، ورثه قانونی یک متوفی شناسایی و سهم الارث هر یک از آن ها به صورت رسمی تعیین می گردد. این گواهی به تمام ادارات، نهادها و مراجع قانونی اعلام می کند که چه کسانی و به چه نسبتی، از دارایی های متوفی ارث می برند.

بسیاری از افراد از اصطلاح حصر وراثت نیز استفاده می کنند. این دو واژه، یعنی «انحصار وراثت» و «حصر وراثت»، از نظر ماهیت و معنا کاملاً یکسان هستند و هر دو به یک فرآیند حقوقی واحد اشاره دارند. تفاوت تنها در نوع کلمه ای است که در گفتار یا نوشتار به کار برده می شود. بنابراین، نگران این تفاوت ظاهری نباشید و بدانید که با هر دو اصطلاح به یک مفهوم واحد اشاره می شود.

چرا به گواهی انحصار وراثت نیاز داریم؟

پس از فوت یک شخص، دارایی ها و بدهی های او به ورثه منتقل می شود. اما این انتقال، نیاز به یک سند قانونی دارد تا رسمیت یابد و مورد پذیرش مراجع مختلف قرار گیرد. گواهی انحصار وراثت این نقش کلیدی را ایفا می کند. دلایل اصلی نیاز به این گواهی عبارت اند از:

• امکان تقسیم و انتقال اموال: بدون این گواهی، ورثه نمی توانند سهم الارث خود را از بانک ها (حساب های پس انداز، سپرده ها)، اداره ثبت اسناد (املاک و مستغلات)، راهنمایی و رانندگی (خودرو)، شرکت های سهامی (سهام و اوراق بهادار) و سایر نهادها دریافت یا به نام خود منتقل کنند.
• حل اختلافات وراث: گواهی انحصار وراثت، به طور شفاف سهم الارث هر ورثه را بر اساس قانون مشخص می کند و از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می کند.
• نیاز برای انحصار وراثت محدود و نامحدود: بسته به ارزش اموال متوفی، فرآیند انحصار وراثت می تواند به صورت محدود (برای اموال کم ارزش) یا نامحدود (برای اموال با ارزش بالا) انجام شود که در هر دو حالت، این گواهی ضروری است.
• مدیریت بدهی ها و تعهدات متوفی: این گواهی، ورثه را قادر می سازد تا نسبت به بدهی ها و تعهدات مالی متوفی نیز تعیین تکلیف کنند.

گواهی انحصار وراثت، سندی حیاتی برای تعیین و انتقال قانونی دارایی های متوفی به وراث است و بدون آن، هیچ نهاد رسمی امور مربوط به ترکه را پیگیری نخواهد کرد.

مراجع اصلی و قانونی برای اخذ گواهی انحصار وراثت

اکنون که اهمیت گواهی انحصار وراثت را درک کردیم، نوبت به پاسخ این سوال کلیدی می رسد که «انحصار وراثت را از کجا بگیریم؟» فرآیند اخذ این گواهی در ایران از طریق چند مرجع اصلی پیگیری می شود که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهند شد.

شورای حل اختلاف (مرجع اصلی رسیدگی)

شورای حل اختلاف، مرجع قضایی اصلی برای رسیدگی به پرونده های انحصار وراثت است. تمامی درخواست های انحصار وراثت، پس از ثبت اولیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، به این شورا ارجاع داده می شوند. صلاحیت شورای حل اختلاف برای رسیدگی به این پرونده ها بر اساس آخرین محل اقامت متوفی تعیین می شود؛ به این معنا که پرونده باید در شورای حل اختلافی پیگیری شود که متوفی در زمان فوت، در حوزه قضایی آن اقامت داشته است. وظایف این شورا شامل بررسی صحت مدارک، اطمینان از شناسایی تمامی وراث و در نهایت، صدور گواهی انحصار وراثت است.

دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (نقطه آغاز پرونده ها)

دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اولین و اصلی ترین نقطه شروع برای تمامی درخواست های حقوقی و قضایی، از جمله درخواست گواهی انحصار وراثت هستند. ورثه یا نماینده قانونی آن ها (مانند وکیل) باید با در دست داشتن مدارک لازم به این دفاتر مراجعه کرده و دادخواست «درخواست گواهی انحصار وراثت» را ثبت کنند. این دفاتر مسئولیت تهیه و تنظیم دادخواست، اسکن و پیوست مدارک مورد نیاز و ارسال الکترونیکی پرونده به شورای حل اختلاف صلاحیت دار را بر عهده دارند. بدون ثبت اولیه در این دفاتر، امکان شروع فرآیند قضایی وجود ندارد.

سامانه های آنلاین مرتبط

با پیشرفت فناوری و تاکید بر دولت الکترونیک، سامانه های آنلاینی نیز برای تسهیل و تسریع فرآیند انحصار وراثت معرفی شده اند که به ویژه برای فوت های جدیدتر، نقش پررنگی ایفا می کنند.

سامانه جامع وراثت (verasat.ncr.ir)

این سامانه، زیر نظر قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کند و کاربرد اصلی آن، مشاهده و دریافت گواهی های انحصار وراثت صادر شده به صورت سیستمی است. به خصوص برای فوت هایی که تاریخ آن ها پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴ شمسی باشد، این سامانه مرجع اصلی برای اطلاع رسانی و دریافت گواهی است. در این موارد، نیازی به اقدام حضوری اولیه نیست و پس از طی فرآیند سیستمی، وراث می توانند با ورود مشخصات متوفی در این سامانه، گواهی خود را مشاهده و دریافت کنند.

سامانه سهیم (sahim.sabteahval.ir)

سامانه سهیم که توسط سازمان ثبت احوال کشور راه اندازی شده است، برای موارد خاص و به ویژه برای فوت های قبل از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ کاربرد دارد. متقاضیان می توانند از طریق این سامانه برای ثبت درخواست صدور گواهی انحصار وراثت اقدام کنند، وضعیت درخواست خود را پیگیری کرده و حتی به گواهی های صادر شده اعتراض نمایند. این سامانه گامی مهم در جهت الکترونیکی کردن بخشی از فرآیند انحصار وراثت و کاهش مراجعات حضوری است.

وکیل متخصص: همراهی در مسیر انحصار وراثت

استفاده از خدمات یک وکیل متخصص در امور انحصار وراثت، اگرچه الزامی نیست، اما می تواند فرآیند را به شکل قابل توجهی تسریع کرده و از بروز مشکلات حقوقی و اداری جلوگیری کند. یک وکیل متخصص، با آگاهی کامل از قوانین و رویه های قضایی، می تواند در جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست، پیگیری پرونده در شورای حل اختلاف و حتی حل اختلافات احتمالی بین وراث، نقش مؤثری ایفا کند.

مراجعه به وکیل، به ویژه در شرایطی که پرونده پیچیدگی های خاصی دارد (مانند تعدد وراث، وجود وصیت نامه، اموال در کشورهای مختلف، یا اختلافات شدید بین وراث) و یا ورثه امکان حضور مداوم در مراجع قضایی را ندارند، بسیار توصیه می شود. وکیل می تواند بدون نیاز به حضور مستقیم ورثه، تمامی مراحل را به نمایندگی از آن ها پیگیری کرده و گواهی انحصار وراثت را دریافت کند.

مراحل گام به گام دریافت گواهی انحصار وراثت (مسیر رایج برای فوت های قبل از ۱۴۰۴/۰۵/۰۳)

در صورتی که تاریخ فوت متوفی قبل از ۳ مرداد ۱۴۰۴ باشد، فرآیند اخذ گواهی انحصار وراثت عمدتاً از طریق مراجع قضایی و با طی مراحل مشخصی انجام می گیرد. در ادامه، این مراحل را به صورت گام به گام توضیح می دهیم تا با نقشه راه کاملی آشنا شوید.

جمع آوری و تهیه مدارک لازم

اولین و مهم ترین گام، آماده سازی تمامی مدارک مورد نیاز است. نقص در هر یک از این مدارک می تواند روند رسیدگی را به تأخیر بیندازد. لیست کامل مدارک ضروری به شرح زیر است:

1. گواهی فوت متوفی: این گواهی توسط اداره ثبت احوال صادر می شود.
2. شناسنامه و کارت ملی متوفی: اصل و کپی تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی.
3. شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث: اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی هر یک از وراث قانونی.
4. عقدنامه دائم (یا رونوشت آن) متوفی: در صورتی که متوفی همسر داشته است، برای اثبات رابطه زوجیت و تعیین سهم الارث همسر.
5. استشهادیه محضری: این استشهادیه باید توسط حداقل دو شاهد مطلع امضا شود و امضای آن ها توسط دفتر اسناد رسمی گواهی گردد. شاهدان باید اذعان کنند که متوفی به جز افرادی که در استشهادیه ذکر شده اند، ورثه دیگری ندارد و نام کامل تمامی وراث را می دانند.
6. وصیت نامه متوفی (در صورت وجود): اگر متوفی وصیت نامه ای تنظیم کرده باشد، باید ارائه شود.
7. فرم های درخواست: این فرم ها در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تکمیل می شوند.

اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک، به ویژه مدارک هویتی، کاملاً به روز و بدون نقص باشند. در صورت نیاز به رونوشت یا کپی، از نسخه های با کیفیت استفاده کنید.

ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از جمع آوری مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این دفاتر، مراحل زیر انجام می شود:

• تکمیل فرم دادخواست: کارشناس دفتر خدمات قضایی، بر اساس اطلاعات شما و مدارک ارائه شده، فرم دادخواست «صدور گواهی انحصار وراثت» را به صورت الکترونیکی تکمیل می کند.
• پیوست مدارک: تمامی مدارک جمع آوری شده اسکن و به صورت الکترونیکی به دادخواست پیوست می شوند.
• پرداخت هزینه های دادرسی: هزینه های مربوط به ثبت دادخواست و دادرسی باید از طریق دستگاه کارتخوان موجود در دفتر خدمات قضایی پرداخت شود.

پس از اتمام این مراحل، یک کد رهگیری به شما داده می شود که برای پیگیری پرونده ضروری است. پرونده شما به صورت الکترونیکی به شورای حل اختلاف صلاحیت دار ارسال خواهد شد.

ارجاع به شورای حل اختلاف و بررسی پرونده

پس از ثبت دادخواست، پرونده شما به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی ارجاع داده می شود. در این مرحله:

• بررسی اولیه مدارک: کارشناسان شورا مدارک ارائه شده را بررسی می کنند تا از کامل بودن و صحت آن ها اطمینان حاصل کنند.
• تعیین نوع انحصار وراثت: شورا بر اساس ارزش اموال متوفی (که در دادخواست اعلام شده است)، نوع گواهی را تعیین می کند؛ یعنی انحصار وراثت محدود (برای اموال تا سقف مشخصی، در حال حاضر حدود ۵۰ میلیون تومان) یا انحصار وراثت نامحدود.

اگر نقصی در مدارک وجود داشته باشد یا اطلاعات نیاز به تکمیل داشته باشند، از شما خواسته می شود تا موارد را اصلاح کنید.

آگهی در روزنامه (ویژه انحصار وراثت نامحدود)

تنها برای پرونده های انحصار وراثت نامحدود، شورا موظف است یک آگهی در روزنامه کثیرالانتشار منتشر کند. هدف از این آگهی، اطلاع رسانی عمومی به سایر افراد ذی نفع یا طلبکاران احتمالی متوفی است تا در صورت وجود هرگونه اعتراض یا ادعا، در مهلت قانونی به شورا مراجعه کنند. مدت زمان انتظار قانونی پس از انتشار آگهی، معمولاً یک ماه است. اگر در این مدت اعتراضی ثبت نشود، فرآیند صدور گواهی ادامه پیدا می کند. اما در صورت وجود اعتراض، شورا به آن رسیدگی خواهد کرد.

صدور گواهی انحصار وراثت

پس از طی تمامی مراحل قانونی، از جمله بررسی مدارک، تأیید وراث و انقضای مهلت اعتراض (در صورت نیاز به آگهی روزنامه)، شورای حل اختلاف گواهی انحصار وراثت را صادر می کند. این گواهی یک سند رسمی است که شامل اطلاعات متوفی، مشخصات تمامی وراث قانونی و سهم الارث هر یک از آن ها بر اساس قوانین مدنی و شرعی خواهد بود. شما می توانید گواهی صادر شده را از شعبه مربوطه شورای حل اختلاف دریافت کنید.

قانون جدید انحصار وراثت و فوت های پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴

یکی از مهم ترین تحولات در فرآیند انحصار وراثت، مربوط به قانون جدیدی است که نحوه رسیدگی به پرونده های فوت پس از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ را به کلی دگرگون کرده است. این قانون با هدف تسهیل، تسریع و الکترونیکی کردن کامل فرآیند، بار مراجعات حضوری را به حداقل رسانده است.

فرآیند خودکار و سیستمی: وراث نیازی به اقدام حضوری ندارند

بر اساس قانون جدید و آیین نامه اجرایی مربوط به آن، در صورتی که تاریخ فوت متوفی پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴ شمسی ثبت شده باشد، نیازی به ثبت دادخواست حضوری توسط وراث در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مراجعه به شورای حل اختلاف نیست. تمامی فرآیند، از شناسایی وراث تا صدور گواهی، به صورت سیستمی و خودکار توسط سازمان ثبت احوال و قوه قضاییه انجام می شود. این رویکرد جدید، گامی بزرگ در جهت ساده سازی و شفاف سازی امور وراثتی است.

نقش سازمان ثبت احوال در این فرآیند، ثبت فوت و به روزرسانی اطلاعات هویتی متوفی و وراث است. سپس، قوه قضاییه با استفاده از اطلاعات سجلی و بانک های اطلاعاتی مرتبط، وراث قانونی را شناسایی و گواهی انحصار وراثت را به صورت الکترونیکی صادر می کند.

نحوه اطلاع رسانی به وراث

پس از اینکه گواهی انحصار وراثت به صورت سیستمی صادر شد، سازمان ثبت احوال یا قوه قضاییه از طریق پیامک، آماده شدن گواهی و امکان دریافت آن را به اشخاص ذی نفع اطلاع رسانی خواهند کرد. این پیامک به شماره تلفن همراهی که در سامانه ثنای وراث ثبت شده است، ارسال می گردد. بنابراین، اطمینان از صحت و به روز بودن اطلاعات تماس در سامانه ثنا از اهمیت بالایی برخوردار است.

دریافت گواهی از سامانه جامع وراثت

پس از دریافت پیامک اطلاع رسانی، وراث می توانند با مراجعه به سامانه جامع وراثت (verasat.ncr.ir)، گواهی انحصار وراثت خود را مشاهده و دریافت کنند. برای این کار، کافی است وارد سامانه شده و مشخصات متوفی (مانند شماره ملی و تاریخ فوت) را وارد نمایند. این سامانه امکان دسترسی سریع و آسان به گواهی را بدون نیاز به هیچگونه مراجعه حضوری فراهم می کند و گواهی صادر شده در این سامانه از اعتبار قانونی کامل برخوردار است.

قانون جدید انحصار وراثت برای فوت های پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴، فرآیند را کاملاً سیستمی کرده و نیاز به اقدام حضوری وراث را از بین برده است. گواهی از طریق سامانه verasat.ncr.ir قابل دریافت است.

نکات کلیدی، هزینه ها و ابهامات رایج

در فرآیند انحصار وراثت، علاوه بر مراحل اصلی، جزئیات و نکات دیگری نیز وجود دارند که آگاهی از آن ها می تواند به شما کمک کند تا این مسیر را با دقت و آگاهی بیشتری طی کنید. در این بخش به بررسی این نکات، هزینه ها و سوالات رایج می پردازیم.

تفاوت انحصار وراثت محدود و نامحدود

انحصار وراثت به دو دسته «محدود» و «نامحدود» تقسیم می شود که تفاوت اصلی آن ها در ارزش اموال متوفی است:

• انحصار وراثت محدود: زمانی است که ارزش کل ماترک متوفی (دارایی ها) از یک سقف مشخص (که هر سال توسط قوه قضاییه اعلام می شود و در حال حاضر حدود ۵۰ میلیون تومان است) بیشتر نباشد. در این نوع انحصار وراثت، نیازی به انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار نیست و فرآیند با سرعت بیشتری انجام می شود.
• انحصار وراثت نامحدود: اگر ارزش اموال متوفی از سقف تعیین شده بیشتر باشد، پرونده به عنوان انحصار وراثت نامحدود شناخته می شود. در این حالت، انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار به منظور اطلاع رسانی به عموم و فرصت اعتراض احتمالی، الزامی است و این امر زمان رسیدگی را افزایش می دهد.

هزینه های مرتبط با انحصار وراثت

هزینه های انحصار وراثت شامل موارد متعددی است که باید مد نظر قرار گیرد:

• هزینه های دادرسی: شامل هزینه های قانونی ثبت دادخواست در شورای حل اختلاف.
• هزینه های دفتر خدمات الکترونیک قضایی: بابت تنظیم و ثبت دادخواست و اسکن مدارک.
• هزینه استشهادیه محضری: هزینه تنظیم و گواهی امضای شهود در دفتر اسناد رسمی.
• هزینه آگهی روزنامه: در صورت انحصار وراثت نامحدود، هزینه انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار.
• حق الوکاله (در صورت استفاده از وکیل): اگر برای پیگیری امور از وکیل استفاده کنید، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه می شود.

این هزینه ها متغیر بوده و بهتر است قبل از شروع فرآیند، از میزان دقیق آن ها در زمان خود مطلع شوید.

مدت زمان تقریبی صدور گواهی

مدت زمان صدور گواهی انحصار وراثت به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• نوع انحصار وراثت: انحصار وراثت محدود معمولاً در زمان کوتاه تری (حدود ۲ تا ۴ هفته) صادر می شود.
• انحصار وراثت نامحدود: به دلیل نیاز به انتشار آگهی در روزنامه و مهلت یک ماهه اعتراض، معمولاً حدود ۴۵ روز تا ۲ ماه به طول می انجامد.
• کامل بودن مدارک: هرگونه نقص در مدارک می تواند باعث تأخیر در روند رسیدگی شود.
• وجود اعتراض: در صورت وجود اعتراض از سوی اشخاص ثالث، فرآیند رسیدگی طولانی تر خواهد شد.
• قوانین جدید: برای فوت های پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴، فرآیند سیستمی و خودکار است و معمولاً ظرف ۲۰ روز کاری گواهی صادر و به وراث اطلاع رسانی می شود.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت: راهکارها و مهلت ها

در صورتی که یکی از ذی نفعان (مانند وارثی که نامش از قلم افتاده یا طلبکاری که نسبت به تقسیم اموال اعتراض دارد) به گواهی انحصار وراثت صادره اعتراض داشته باشد، می تواند در مهلت قانونی اعتراض خود را ثبت کند. نحوه و مهلت ثبت اعتراض به شرح زیر است:

• برای فوت های قبل از ۱۴۰۴/۰۵/۰۳: اعتراض باید در همان شورای حل اختلافی که گواهی را صادر کرده است، به صورت حضوری و با ارائه مدارک مثبته ثبت شود.
• برای فوت های پس از ۱۴۰۴/۰۵/۰۳: اعتراض از طریق سامانه سهیم (sahim.sabteahval.ir) و با انتخاب گزینه «اعتراض به گواهی انحصار وراثت» قابل ثبت است.

مهلت قانونی اعتراض به گواهی های نامحدود، معمولاً پس از انقضای مهلت یک ماهه انتشار آگهی در روزنامه آغاز می شود. شورا موظف است به اعتراضات رسیدگی کند و در صورت لزوم، گواهی را اصلاح یا باطل نماید.

چه کسانی ورثه قانونی محسوب می شوند؟ (طبقات ارث)

بر اساس قانون مدنی ایران، وراث به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند و هر طبقه، مانع ارث بردن طبقه بعدی است؛ به این معنی که اگر حتی یک نفر از طبقه اول موجود باشد، افراد طبقات بعدی ارث نخواهند برد. همسر متوفی (زن یا شوهر) نیز در تمام طبقات و در کنار سایر وراث، سهم الارث خود را دریافت می کند.

طبقه	وراث	توضیحات
طبقه اول	پدر و مادر، فرزندان، نوه ها	اگر فرزندان باشند، نوه ها ارث نمی برند. در صورت نبود فرزند، نوه ها به جای فرزندان خود ارث می برند.
طبقه دوم	پدربزرگ و مادربزرگ، خواهران و برادران، فرزندان آن ها	اگر پدربزرگ و مادربزرگ یا خواهر و برادر باشند، فرزندان خواهر و برادر ارث نمی برند. در صورت نبود آن ها، فرزندانشان ارث می برند.
طبقه سوم	عموها، عمه ها، دایی ها، خاله ها، فرزندان آن ها	اگر عمو، عمه، دایی یا خاله باشند، فرزندان آن ها ارث نمی برند. در صورت نبود آن ها، فرزندانشان ارث می برند.
همسر متوفی (دائم)، در کنار تمام این طبقات، سهم خود را دریافت می کند.

انحصار وراثت بدون حضور مستقیم ورثه

در مواردی که تمامی ورثه یا برخی از آن ها امکان حضور فیزیکی برای پیگیری مراحل انحصار وراثت را ندارند (مانند ورثه مقیم خارج از کشور یا افرادی که در شهرهای دیگر زندگی می کنند)، امکان اخذ گواهی انحصار وراثت بدون حضور مستقیم آن ها وجود دارد. این کار با اعطای وکالت رسمی به یک وکیل دادگستری انجام می شود. وکیل می تواند به نمایندگی از وراث، تمامی مراحل از ثبت دادخواست تا دریافت گواهی را پیگیری کند.

انحصار وراثت برای ایرانیان مقیم خارج از کشور

ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز می توانند برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کنند. این فرآیند معمولاً از طریق اعطای وکالت به یک وکیل در ایران انجام می شود. مدارک لازم (مانند وکالت نامه، شناسنامه و کارت ملی وراث) باید از طریق سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل اقامت تأیید شده و برای وکیل در ایران ارسال شود. وکیل سپس تمامی مراحل را مشابه ورثه مقیم ایران پیگیری خواهد کرد.

نقش وصیت نامه در فرآیند انحصار وراثت

وصیت نامه، سندی است که متوفی قبل از فوت خود تنظیم کرده و در آن درباره نحوه تقسیم اموال یا انجام امور دیگر پس از فوت خود تعیین تکلیف می کند. وجود وصیت نامه می تواند در فرآیند انحصار وراثت تأثیرگذار باشد. اگر وصیت نامه رسمی باشد، لازم الاجراست و شورای حل اختلاف آن را در نظر می گیرد. اما لازم به ذکر است که بر اساس قانون، متوفی تنها می تواند تا یک سوم اموال خود را وصیت کند و نسبت به مازاد آن، وصیت نامه نافذ نیست و باید بر اساس قانون ارث (سهم الارث وراث) عمل شود. ارائه وصیت نامه (در صورت وجود) در ابتدای فرآیند اخذ گواهی انحصار وراثت الزامی است.

نتیجه گیری

دریافت گواهی انحصار وراثت، گام نخست و ضروری برای هرگونه اقدام حقوقی و مالی پس از فوت یک فرد است. همانطور که توضیح داده شد، برای پاسخ به این سوال که «انحصار وراثت را از کجا بگیریم»، مسیرهای مختلفی وجود دارد که بسته به تاریخ فوت متوفی، متفاوت است.

برای فوت های قبل از ۳ مرداد ۱۴۰۴، فرآیند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و شورای حل اختلاف آغاز شده و با ارائه مدارک کامل و طی مراحل قانونی شامل ثبت دادخواست، بررسی شورا و احتمالاً آگهی در روزنامه (برای انحصار وراثت نامحدود) به صدور گواهی منجر می شود. اما برای فوت های پس از این تاریخ، با ورود قانون جدید، تمامی فرآیند به صورت خودکار و سیستمی انجام شده و گواهی از طریق سامانه جامع وراثت (verasat.ncr.ir) قابل دریافت است.

آگاهی از مراجع، مدارک و مراحل دقیق این فرآیند، نه تنها از اتلاف وقت و سردرگمی جلوگیری می کند، بلکه به وراث کمک می کند تا با اطمینان خاطر بیشتری حقوق قانونی خود را پیگیری کنند. در موارد پیچیده یا برای تسریع در روند، همواره توصیه می شود از مشاوره وکلای متخصص در این زمینه بهره مند شوید تا از بروز مشکلات حقوقی احتمالی جلوگیری شود.