تجربه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جهان

در یک پژوهش مرور شد؛

کشور جمهوری قزاقستان دارای ۱۳ منطقه ویژه اقتصادی است که به منظور توسعه تولیدات پیشرفته، پربازده و رقابتی، جذب سرمایه‌گذاری، دستیابی به فناوری‌های نوین در بخش اقتصاد و همچنین افزایش اشتغال ایجاد شده‌اند.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری ساز ایرانی، قزاقستان یکی از کشور‌های آسیای مرکزی است که شاید نسبت به سایرین ثروتمندتر باشد. این کشور در حوزه معدن و صنایع معدنی بسیار غنی بوده و علاوه بر این یکی از دارندگان ذخایر نفتی است. 

اقتصاد کشور قزاقستان همبستگی مثبتی با صنعت نفت و گاز دارد. از ابتدای سال ۲۰۰۰ میلادی به جز در مقاطعی نظیر بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۷ و کرونا در سال ۲۰۲۰، در مجموع رشد تولید ناخالص قزاقستان و رتبه اقتصاد این کشور بهبود یافته، اما شاخص باز بودن تجارت و حجم سرمایه ورودی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد کشور قزاقستان با استفاده از سیاست‌های همکاری منطقه‌ای و بهره مندی از مناطق ویژه اقتصادی، به دنبال توسعه سرمایه گذاری و بهبود سایر شاخص‌های اقتصادی است.

مهم‌ترین ویژگی‌های این مناطق عبارتند از: تعیین فعالیت‌های اولویت دار، ارائه هدفمند معافیت، تعیین زمان و شرایط انحلال مناطق ویژه در صورت عدم تحقق شاخص‌ها و یا پایان زمان تعیین شده، محدودیت ثبت شرکت در خارج از منطقه ویژه اقتصادی برای فعالانی که از معافیت مناطق ویژه استفاده می‌کنند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «مروری بر تجربه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جهان (۵): مناطق ویژه اقتصادی کشور قزاقستان» آورده است که با توجه به برخی از ویژگی‌های کشور قزاقستان ازجمله نوپا بودن ایده مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در این کشور، بهره‌مندی از منابع عظیم انرژی و وابستگی اقتصادی به آن، موقعیت راهبردی این کشور در توسعه مسیر‌های عبوری (کریدور‌های ترانزیتی) و شاخص‌های اقتصادی رو به رشد قزاقستان، بررسی مناطق اقتصادی این کشور می‌تواند دلالت‌هایی برای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران داشته باشد.

این گزارش ادامه می‌دهد که اقتصاد کشور قزاقستان همبستگی مثبتی با صنعت نفت و گاز دارد. از ابتدای سال ۲۰۰۰ میلادی به‌جز در مقاطعی نظیر بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۷ و کرونا در سال ۲۰۲۰، در‌مجموع رشد تولید ناخالص قزاقستان و رتبه اقتصاد این کشور بهبود یافته، اما شاخص باز بودن تجارت و حجم سرمایه ورودی کاهش یافته است. سهم بخش خدمات در تولید ناخالص داخلی قزاقستان حدود ۵۵ درصد، صنعت حدود ۳۵ درصد و کشاورزی حدود ۵ درصد است. 

در این گزارش مطرح می‌شود که بخش عمده‌ای از صادرات و واردات کشور قزاقستان نیز معطوف به بخش صنعت بوده و تنها حدود ۲ تا ۳ درصد آن مربوط به بخش کشاورزی است. به‌نظر می‌رسد کشور قزاقستان با استفاده از سیاست‌های همکاری منطقه‌ای از طریق قرارداد‌های مناطق تجارت آزاد و بهره‌مندی از مناطق ویژه اقتصادی، به‌دنبال توسعه سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و بهبود سایر شاخص‌های اقتصادی است.

در این گزارش آمده است که مطابق قانون مناطق ویژه قزاقستان، منطقه ویژه اقتصادی به‌منظور توسعه شتابان تولیدات پیشرفته، پربازده و رقابتی، جذب سرمایه‌گذاری، دستیابی به فناوری‌های نوین در بخش اقتصاد و همچنین افزایش اشتغال مناطق ویژه ایجاد می‌شوند. بااین‌حال برای تأسیس هر منطقه، اهداف متنوعی بیان شده است؛ این اهداف شامل توسعه ملی و همچنین بهبود مسائل اجتماعی و اقتصادی مناطق همجوار از طریق توسعه منطقه ویژه اقتصادی است. 

این گزارش توضیح می‌دهد که حضور در زنجیره تجارت جهانی، فعال کردن ورود اقتصاد قزاقستان به سیستم روابط اقتصادی جهانی، جذب سرمایه‌گذاری، توسعه تولید و صادرات، توسعه فناوری در صنایع مختلف، بهبود مدیریت، حل معضلات اجتماعی و حقوقی و توسعه شهر‌ها (غالباً مناطق همجوار) از مهم‌ترین اهداف ایجاد مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان است. همچنین، مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان از معافیت‌ها و مشوق‌هایی در حوزه مالیات، عوارض گمرکی، اخذ روادید، صدور مجوز و… برخوردارند. 

در این گزارش بیان می‌شود که از میان ۱۳ منطقه ویژه اقتصادی قزاقستان که در ۲۱ سال اخیر ایجاد گردیده‌اند، تعداد ۹ منطقه از سال ۲۰۱۱ به‌بعد ایجاد شده‌اند [۲]؛ لذا کشور قزاقستان را می‌توان در زمره کشور‌های نوپا در حوزه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قلمداد کرد. برخی از مناطق ویژه اقتصادی عملکرد نسبتاً قابل قبولی در حوزه تولید، صادرات و جذب سرمایه‌گذاری داشته‌اند؛ به‌عنوان مثال حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد سرمایه‌گذاری خارجی در کشور قزاقستان، در مناطق ویژه اقتصادی صورت پذیرفته است؛ همچنین ۲۰ درصد تولیدات صنایع سبک این کشور از طریق منطقه ویژه اقتصادی اونتوستیک انجام گرفته و حدود ۵۰ درصد تولیدات این منطقه به ۲۳ کشور صادر می‌شود.

در این گزارش آمده است که سیاستگذاری و تدوین مقررات مناطق ویژه اقتصادی در کشور قزاقستان دارای نکات قابل‌توجهی است که می‌توان از آن بهره‌برداری کرد؛ تعیین فعالیت‌های اولویت‌دار، ارائه هدفمند معافیت، تعیین زمان و شرایط انحلال مناطق ویژه در صورت عدم تحقق شاخص‌ها و یا پایان زمان تعیین شده، محدودیت ثبت شرکت در خارج از منطقه ویژه اقتصادی برای فعالان منطقه که از معافیت مناطق ویژه استفاده می‌کنند، تعیین وسعت محدود و خارج از مناطق مسکونی برای اغلب مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان، از مهم‌ترین ویژگی‌های این مناطق محسوب می‌شود که می‌توان در مناطق آزاد ایران از آن قواعد بهره برد.