سنگسار برای چه کسانی است

سنگسار، یا رجم، مجازاتی شرعی و قانونی است که در برخی نظام های حقوقی برای جرایم خاصی از جمله زنای محصنه اعمال می شود؛ یعنی مجازاتی برای فردی که دارای همسر دائم و امکان برقراری رابطه با او باشد و مرتکب زنا شود. این مجازات، که از طریق پرتاب سنگ تا حد مرگ انجام می شود، دارای پیشینه ای طولانی در تاریخ و ادیان مختلف است و شرایط بسیار سختگیرانه ای برای اثبات و اجرای آن وجود دارد.

مجازات سنگسار، که از دیرباز در جوامع مختلف وجود داشته و از بحث برانگیزترین احکام در طول تاریخ محسوب می شود، همواره از ابعاد گوناگون دینی، حقوقی، و انسانی مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است. این مجازات تنها برای افراد خاصی با شرایطی بسیار مشخص و سختگیرانه در قوانین برخی کشورها و متون دینی تعریف شده است. درک جامع اینکه «سنگسار برای چه کسانی است»، نیازمند بررسی دقیق ریشه های تاریخی، مبانی فقهی در ادیان ابراهیمی و به ویژه اسلام، شرایط دشوار اثبات جرم، و وضعیت اجرای آن در عصر حاضر است. این مقاله به تفصیل به تمامی این ابعاد خواهد پرداخت تا ابهامات پیرامون این مجازات حساس و بحث برانگیز را روشن سازد.

سنگسار چیست؟ (تعریف، پیشینه و شیوه اجرا)

پیش از ورود به جزئیات افراد و جرائم مشمول سنگسار، لازم است درک روشنی از ماهیت، ریشه ها و نحوه اجرای این مجازات داشته باشیم. سنگسار نه تنها یک مجازات، بلکه پدیده ای با ابعاد تاریخی و فرهنگی عمیق است.

تعریف جامع سنگسار (رجم)

سنگسار، که در ادبیات فقهی به آن رجم نیز گفته می شود، نوعی مجازات مرگ است که در آن فرد محکوم با پرتاب سنگ توسط جمعی از افراد به تدریج کشته می شود. این مجازات به دلیل شیوه اجرای آن، که با درد و رنج تدریجی همراه است، همواره از سوی نهادهای حقوق بشری بین المللی «عملی وحشیانه و سبعانه» تلقی شده و محکومیت های گسترده ای را در پی داشته است.

ماهیت رجم به عنوان یک مجازات مرگ، تفاوت هایی با سایر روش های اعدام دارد. در بسیاری از نظام های حقوقی، اعدام به گونه ای طراحی می شود که تا حد امکان سریع و بدون رنج طولانی باشد، اما سنگسار به دلیل فرآیند تدریجی آن، ماهیتی متفاوت و جدال برانگیز پیدا کرده است. این شیوه، نمادی از طرد اجتماعی شدید و اجرای عدالت جمعی در برخی جوامع و دوران ها بوده است.

پیشینه تاریخی سنگسار (برای چه کسانی در تمدن های باستان)

پیشینه سنگسار به دوران های بسیار دور تاریخی و تمدن های باستانی بازمی گردد. شواهد تاریخی نشان می دهد که این مجازات در جوامع مختلف با اهداف و برای جرائم متفاوتی اجرا می شده است.

• تمدن های باستانی: الواح سومریان، که به حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد بازمی گردند و از قدیمی ترین نوشته های حقوقی بشر به شمار می روند، به مجازات سنگسار برای جرائمی نظیر دزدی و زنای خاص (مانند زنای زن با دو مرد) اشاره کرده اند. در یونان باستان نیز شواهدی از اجرای سنگسار برای برخی جرائم خاص وجود دارد که نشان دهنده گستردگی جغرافیایی و تاریخی این مجازات است.
• سنگسار در ژاپن (ایشیکوزومه): در ژاپن، این مجازات با نام بومی ایشیکوزومه شناخته می شد. در این روش، فرد محکوم تا کمر در خاک دفن شده و سپس با سنگ زدن کشته می شد. این شیوه به طور سنتی با مرتاضان منزوی آیین شوگِندو (یامابوشی ها) مرتبط دانسته شده است که در صورت نقض قوانین دینی خود، این مجازات را متحمل می شدند. جرائمی که مشمول ایشیکوزومه می شدند بسیار گسترده بودند، از جمله: زنا، تجاوز جنسی، قتل، دزدی، آتش سوزی عمدی، کفرگویی و خیانت. این تنوع در جرائم نشان می دهد که سنگسار در فرهنگ های مختلف، نه تنها برای جرایم جنسی، بلکه برای نقض های جدی اجتماعی و مذهبی نیز کاربرد داشته است.

شیوه و فرآیند اجرای سنگسار

شیوه اجرای سنگسار در طول تاریخ و در فرهنگ های مختلف با جزئیاتی متفاوت همراه بوده، اما اصول کلی آن در بسیاری موارد مشابه است. این فرآیند اغلب با دفن جزئی محکوم آغاز می شود و سپس با پرتاب سنگ ها به سمت او ادامه می یابد تا به مرگ منجر شود.

در شیوه متداول، محکوم به سنگسار در گودالی قرار داده می شود: مردان معمولاً تا کمر و زنان تا سینه دفن می شوند. هدف از این کار، ثابت نگه داشتن فرد برای اطمینان از اصابت سنگ ها و جلوگیری از فرار اوست. اندازه ی سنگ هایی که برای رجم استفاده می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این سنگ ها نباید آنقدر بزرگ باشند که محکوم با یک یا دو ضربه کشته شود، و نه آنقدر کوچک که نتوان آنها را سنگ نامید. این دستورالعمل به گونه ای است که مرگ فرد محکوم تدریجی و با تحمل درد همراه باشد، که خود یکی از وجوه مناقشه برانگیز این مجازات است.

ترتیب سنگ زنندگان نیز در اجرای این حکم اهمیت دارد. اگر جرم با شهادت شهود اثبات شده باشد، ابتدا شهود باید شروع به سنگ زدن کنند. پس از آن ها، قاضی یا قاضیانی که حکم را صادر کرده اند، و سپس عموم مردم می توانند به پرتاب سنگ بپردازند. اما اگر جرم با اقرار خود محکوم یا علم قاضی ثابت شده باشد، آغازگر سنگ زدن قاضی یا حاکم شرع خواهد بود و سپس دیگران. این تفاوت در ترتیب سنگ زنندگان، نشان دهنده جایگاه و مسئولیت هر گروه در فرآیند اجرای حکم است.

یکی از نکات قابل توجه در فرآیند اجرای سنگسار، حکم فرار در حین اجراست. چنانچه مجرم در اثنای سنگسار بتواند از گودال فرار کند، سرنوشت او بسته به نحوه اثبات جرم متفاوت خواهد بود:

• اگر جرم او با اقرار خودش یا علم قاضی ثابت شده باشد، فرار او به منزله بخشش تلقی شده و حکم مجدداً اجرا نمی شود.
• اما اگر جرم با شهادت شهود به اثبات رسیده باشد، مجرم دوباره به گودال بازگردانده شده و اجرای حکم ادامه می یابد تا به پایان رسد. این تفاوت نشان از اهمیت نوع دلیل اثبات جرم در اجرای این مجازات دارد.

سنگسار یکی از مجازات هایی است که پیشینه ای بسیار طولانی در تمدن های باستان دارد و شواهد آن از الواح سومریان تا قوانین یونان و ژاپن مشاهده می شود. این گستردگی تاریخی نشان دهنده ریشه های عمیق آن در فرهنگ های بشری است.

سنگسار در ادیان ابراهیمی (برای چه کسانی و با چه جرائمی)

ادیان ابراهیمی، به ویژه یهودیت و اسلام، نقش مهمی در شکل گیری و تداوم مفهوم سنگسار به عنوان یک مجازات داشته اند. بررسی مبانی و شرایط اجرای این حکم در هر یک از این ادیان، برای پاسخ به پرسش «سنگسار برای چه کسانی است» ضروری است.

سنگسار در یهودیت (عهد عتیق)

سنگسار به عنوان یکی از اشکال کلاسیک و رایج اعدام در عهد عتیق (تورات) مطرح شده است. مبانی این مجازات در سفر خروج و سفر لاویان ذکر شده و جزئیات مربوط به جرائم مشمول آن بیان گردیده است. در واقع، سنگسار شکل غالب اعدام در شریعت یهودی آن زمان به شمار می آمده است.

بر اساس متون عهد عتیق، افراد مختلف و برای جرائم متنوعی مشمول مجازات سنگسار می شدند. این جرائم عمدتاً شامل نقض های جدی دینی و اخلاقی بودند:

• ارتداد و توهین به مقدسات (کفرگویی): هرگونه خروج از دین یهود یا توهین به خدا و مقدسات، مجازات سنگسار را در پی داشت.
• جادوگری و قربانی کردن فرزند برای بت ها: این اعمال به شدت مذموم شمرده شده و مجازات مرگ از طریق سنگسار برای آنها تعیین شده بود.
• زنا با محارم: روابط جنسی با خویشاوندان نزدیک، از جمله جرائمی بود که با سنگسار مجازات می شد.
• شکستن بعضی تابوها و حرمت شکنی روز شنبه: رعایت روز شنبه در یهودیت اهمیت فوق العاده ای دارد و نقض عمدی آن نیز می توانست به مجازات سنگسار منجر شود.
• زنا: رابطه جنسی نامشروع، به ویژه زنای مرد و زن متأهل، نیز از جمله جرائم مشمول سنگسار در عهد عتیق بوده است.

از سفر خروج چنین برمی آید که حتی نزدیک شدن به کوه سینا بدون اجازه می توانست مجازات مرگ از طریق سنگسار یا تیر را به دنبال داشته باشد. این نشان دهنده شدت احکام و قاطعیت در اجرای آنها در دوران قدیم است. بنابراین، در یهودیت باستان، سنگسار برای کسانی بود که مرزهای شرعی و اخلاقی جامعه را به شکلی بنیادی نقض می کردند و این مجازات نه تنها برای جرائم جنسی، بلکه برای طیف وسیعی از تخلفات دینی نیز به کار می رفت.

سنگسار در اسلام (افراد و شرایط فقهی دقیق)

سنگسار، یا رجم، در فقه اسلامی به عنوان یکی از حدود الهی شناخته می شود، اما جایگاه و شرایط آن در اسلام با بحث ها و تفاسیر گسترده ای همراه بوده است. برای درک اینکه سنگسار در اسلام برای چه کسانی است، باید منابع، مهم ترین جرم مشمول آن و دیدگاه های فقهی معاصر را بررسی کرد.

جایگاه سنگسار در منابع اسلامی

• در قرآن: مهم ترین نکته درباره سنگسار در قرآن، عدم وجود مستقیم آیه ای صریح درباره آن است. این مسئله از دیرباز موضوع بحث های عمیق فقهی و کلامی بوده است. برخی فقها و اصولیون اهل سنت معتقدند که آیه ای درباره سنگسار وجود داشته است که تلاوت آن منسوخ شده، اما حکمش باقی است. روایت معروفی از عمر بن خطاب نقل شده که می گوید نگران است زمانی بگذرد و مردم بگویند سنگسار در قرآن نیست و با ترک این واجب الهی گمراه شوند. به گفته وی، آیه سنگسار این گونه بوده است: «إذا زَنىٰ الشَيخ ُو الشَيخَة فَارْجُمُوهما اَلبَتَّة» (پیرمرد و پیرزن اگر زنا کردند، حتماً سنگسارشان کنید). اما این دیدگاه، به ویژه از سوی برخی از معتزله و علمای شیعه، مورد نقد قرار گرفته و آن را مغایر با عدم تحریف قرآن دانسته اند. آیت الله خویی، از فقهای معاصر شیعه، بیان کرده است که پذیرش این روایت مستلزم پذیرش تحریف در قرآن است که از نظر شیعه مردود است.
• در سنت (احادیث و روایات): با وجود عدم ذکر مستقیم در قرآن، حدود ۹۰ روایت قابل استناد در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت درباره سنگسار وجود دارد. این روایات شامل عمل پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) در مواردی خاص می شود که به عنوان دلیل مشروعیت رجم مورد استناد فقها قرار گرفته است. به عنوان مثال، روایت ابوبصیر از امام صادق (ع) سنگسار را «حد بزرگ خدا» دانسته و روایتی از امام باقر (ع) نیز به حکم سنگسار توسط امام علی (ع) اشاره دارد.
• اجماع: اکثر فقهای شیعه و اهل سنت بر مشروعیت سنگسار اجماع دارند و تنها گروهی مانند خوارج، به دلیل عدم ذکر صریح در قرآن، آن را رد کرده اند. این اجماع به عنوان یکی از ادله فقهی برای اثبات حکم سنگسار در نظر گرفته می شود.

مهمترین جرم مشمول سنگسار در اسلام: زنای مُحصَنه (مهمترین بخش برای چه کسانی)

در فقه اسلامی، سنگسار عمدتاً برای جرم زنای مُحصَنه اعمال می شود. این بدان معناست که سنگسار برای هرگونه زنایی نیست، بلکه تنها برای افرادی با شرایط بسیار خاص و سختگیرانه است. درک دقیق احصان کلید پاسخ به سوال «سنگسار برای چه کسانی است» در اسلام است.

تعریف دقیق و شرایط تحقق احصان (برای چه کسانی دقیقاً اعمال می شود):

احصان به معنای داشتن شرایط خاصی است که زناکار را از نظر شرعی در موقعیت متأهل و دارای امکان دسترسی به همسر قرار می دهد. این شرایط شامل دو دسته کلی برای فرد زناکار و همسر او می شود:

• شرایط برای فرد زناکار (مرد یا زن):
  • عاقل: فرد در زمان ارتکاب جرم باید عاقل و دارای تمییز باشد.
  • بالغ: فرد باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد.
  • هوشیار: فرد نباید تحت تأثیر مستی، بیهوشی، یا هر عامل دیگری باشد که اراده و هوشیاری او را سلب کند.
  • با اختیار: ارتکاب زنا باید از روی اراده و بدون اجبار یا اکراه باشد. زنای در اکراه یا از روی اشتباه مشمول سنگسار نیست.
• شرایط مربوط به داشتن همسر (برای زن و مرد):
  • همسر دائم: فرد باید دارای همسر دائم و شرعی باشد (همسر موقت یا صیغه مشمول احصان نیست).
  • همسر سالم و در دسترس: همسر فرد باید از نظر جسمی و روحی سالم و قادر به برقراری رابطه زناشویی باشد. همچنین، همسر باید در دسترس زناکار باشد به گونه ای که امکان آمیزش با وی وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر همسر برای مدت طولانی غایب باشد و امکان برقراری رابطه نباشد، احصان از بین می رود.
  • امکان آمیزش با همسر: علاوه بر در دسترس بودن و سلامت، باید امکان آمیزش واقعی با همسر وجود داشته باشد. این شرط برای مرد و زن هر دو صادق است.

تنها با تحقق همزمان تمامی این شرایط بسیار دشوار است که فرد مرتکب زنای محصنه شده و مشمول مجازات سنگسار می گردد. بنابراین، مجازات سنگسار در اسلام برای کسانی است که با وجود تمامی امکانات و شرایط برای ارضای نیازهای جنسی خود از راه حلال (از طریق همسر دائم و در دسترس)، عمداً و با اختیار مرتکب زنای خارج از چارچوب شرعی شوند.

شرایط بسیار سخت گیرانه اثبات زنای مُحصَنه برای اجرای سنگسار:

یکی از مهم ترین دلایلی که اجرای حکم سنگسار را بسیار نادر می کند، شرایط فوق العاده سخت گیرانه برای اثبات جرم زنای محصنه است. این شرایط به گونه ای است که به ندرت در عمل محقق می شوند و نشان دهنده رویکرد اسلام به پوشاندن گناهان و جلوگیری از علنی شدن آن هاست.

• شهادت چهار مرد عادل: برای اثبات جرم زنای محصنه و اجرای سنگسار، لازم است چهار مرد مسلمان، عادل، و آگاه به صورت همزمان و بدون هیچ اختلاف نظری، شهادت دهند که عمل زنا را با وضوح تمام (مانند سرمه در سرمه دان) مشاهده کرده اند. کوچکترین تفاوت در شهادت یا عدم عدالت شهود، باعث عدم اثبات جرم و حتی مجازات خود شهود (قذف) می شود.
• اقرار: راه دیگر اثبات جرم، چهار بار اقرار صریح، آگاهانه و با اختیار کامل خود فرد زناکار است. اقرار کمتر از چهار بار، یا اقرار تحت فشار، یا اقرار فردی که شرایط عقلی و بلوغ ندارد، معتبر نیست و جرم را اثبات نمی کند. در صورت اقرار، قاضی می تواند به جای سنگسار، مجازات دیگری را انتخاب کند.
• علم قاضی: در برخی مکاتب فقهی، علم قاضی که از مجموع قرائن، شواهد و بررسی های قطعی حاصل شود، می تواند مبنای اثبات جرم قرار گیرد. با این حال، دستیابی به «علم قطعی» در مورد زنا، خود امری بسیار دشوار و استثنایی است و نیازمند بررسی دقیق و عدم وجود هرگونه تردید است.

این شروط سخت گیرانه نشان می دهد که هدف از تشریع حکم سنگسار، بیشتر جنبه بازدارندگی و تهدید داشته تا اینکه یک مجازات رایج و قابل اجرا باشد. در عمل، موارد اجرای سنگسار به دلیل این پیچیدگی ها، بسیار نادر است.

دیگر جرائم احتمالی (با اختلاف دیدگاه)

علاوه بر زنای محصنه، برخی فقها برای جرائم دیگری نیز مجازات سنگسار را مطرح کرده اند، اما در مورد این موارد، اختلاف دیدگاه های فقهی بیشتری وجود دارد:

• لواط: در مورد لواط (رابطه جنسی همجنس گرایانه مردان)، در برخی مکاتب فقهی مجازات اعدام مطرح است. با این حال، در مورد اینکه شیوه اعدام لزوماً سنگسار باشد، اختلاف نظر وجود دارد. برخی فقها معتقدند که حاکم شرع می تواند بین سنگسار و دیگر روش های اعدام (مانند دار زدن، سوزاندن یا پرتاب از بلندی) انتخاب کند.
• ارتداد و ساب النبی: در دیدگاه برخی فقها، جرائمی مانند ارتداد (خروج از اسلام) و سب النبی (توهین به پیامبر اسلام) نیز ممکن است مشمول مجازات اعدام شوند و در برخی تفاسیر، سنگسار یکی از روش های احتمالی اعدام برای این جرائم نیز ذکر شده است. اما این دیدگاه ها در میان فقها یکسان نیست و روش های دیگر اعدام نیز مطرح شده اند.

دیدگاه های فقهی معاصر و بحث بر سر اجرای سنگسار در اسلام

در دوران معاصر، بحث و بررسی پیرامون حکم سنگسار، به ویژه با توجه به چالش های حقوق بشری و مسائل مربوط به مصلحت اسلام، شدت گرفته است. فقها و مراجع تقلید معاصر، نظرات متفاوتی را در این زمینه ابراز کرده اند:

• رد مشروعیت: برخی فقها، به ویژه گروهی از فقهای اهل سنت، مشروعیت سنگسار را رد کرده و آن را خاص یهود دانسته اند که در شریعت اسلام و به ویژه در قرآن تصریح یا اشاره ای بدان نشده است.
• دیدگاه شیعه (لزوم حضور معصوم): برخی روایات و احادیث شیعه بیان می کنند که حد رجم در اسلام وجود دارد، اما اجرای آن تنها در حضور معصوم (پیامبر یا امام) جایز است. این دیدگاه عملاً اجرای حکم را در دوران غیبت امام معصوم بسیار محدود یا غیرممکن می سازد.
• مردود دانستن برخی روایات: گروهی دیگر از فقها و متخصصان فن حدیث شناسی، صحت برخی روایات مشهور مربوط به رجم، مانند داستان «ماعز» و «زن غامدیه»، را به دلیل ابهامات و تناقضات فراوان از منظر فن حدیث زیر سوال برده و مردود دانسته اند. این گروه معتقدند که حد اصلی زنا در قرآن، مجازات تازیانه است.
• فتوای مراجع تقلید در مورد جایگزینی یا عدم اجرای آن در شرایط فعلی: در سال ۱۳۹۱ شمسی، استفتایی از برخی مراجع تقلید شیعه در ایران درباره امکان تغییر یا جایگزینی حکم سنگسار با توجه به خرده گیری مخالفان اسلام انجام شد که پاسخ های متفاوتی در پی داشت:
  • آیت الله نوری همدانی و آیت الله علوی گرگانی: این دو مرجع تقلید، حکم سنگسار را تغییرناپذیر اعلام کردند، اما تعیین شیوه اجرای آن را برعهده ولی فقیه دانستند که می تواند با توجه به شرایط مصلحت، در نحوه اجرا تصمیم گیری کند.
  • آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سبحانی: این مراجع، اجرای سنگسار را در شرایط فعلی و با توجه به مسائل بین المللی قابل جایگزینی با مجازات های دیگر (مانند حبس ابد یا اعدام به روش دیگر) دانستند.
  • آیت الله موسوی اردبیلی: ایشان نیز معتقد بودند که سنگسار تغییرپذیر نیست، اما اگر اجرای آن برخلاف مصلحت اسلام و مسلمانان باشد، فقیه جامع الشرائط می تواند به عدم اجرای آن حکم دهد.

این دیدگاه ها نشان می دهند که اگرچه اصل وجود حکم سنگسار در اسلام از سوی غالب فقها پذیرفته شده است، اما در مورد چگونگی، شرایط و حتی امکان اجرای آن در عصر حاضر، به ویژه با در نظر گرفتن مصلحت نظام اسلامی و وجهه بین المللی آن، نظرات متعددی وجود دارد. بنابراین، سنگسار در اسلام برای کسانی است که مرتکب زنای محصنه با تمامی شرایط سخت گیرانه آن شده اند، اما اجرای این حکم در عمل با موانع فقهی و اجرایی بسیاری مواجه است.

سنگسار در عصر حاضر (قوانین و اجرا برای چه کسانی)

با وجود بحث های گسترده و محکومیت های بین المللی، مجازات سنگسار همچنان در قوانین جزایی برخی کشورها باقی مانده و در مواردی اجرا می شود. در این بخش، به بررسی کشورهایی که این مجازات را به رسمیت می شناسند و وضعیت خاص آن در ایران می پردازیم.

کشورهای مجری سنگسار در عصر حاضر

در حال حاضر، تعداد محدودی از کشورهای جهان مجازات سنگسار را در قوانین جزایی خود گنجانده اند یا در عمل آن را اجرا می کنند. این کشورها عمدتاً از نظام های حقوقی مبتنی بر شریعت اسلامی پیروی می کنند. از جمله این کشورها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افغانستان: به ویژه در مناطق تحت نفوذ گروه های تندرو مانند طالبان، سنگسار برای جرائمی نظیر زنا و خروج از دین به اجرا گذاشته می شود.
• نیجریه: در برخی ایالت های شمالی نیجریه که قوانین شریعت اسلامی در آن ها اعمال می شود، احکام سنگسار صادر و اجرا شده است.
• سودان: این کشور نیز در برخی موارد اقدام به اجرای احکام سنگسار، به ویژه برای زنان، کرده است.
• سوریه: در مناطق تحت کنترل گروه های افراطی در طول جنگ داخلی سوریه، مواردی از اجرای سنگسار گزارش شده است.
• ایران: جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از کشورهایی است که سنگسار را به عنوان مجازات زنای محصنه در قوانین خود دارد.
• برخی دیگر از کشورها: هرچند کمتر گزارش شده، اما در کشورهای دیگری مانند یمن، سومالی و پاکستان نیز بحث های قانونی و قضایی پیرامون سنگسار وجود داشته یا مواردی از آن به صورت غیررسمی اجرا شده است.

مکانیسم های قانونی و قضایی در این کشورها، که سنگسار را برای افراد خاص ممکن می سازند، عمدتاً بر اساس تفاسیر خاصی از فقه اسلامی بنا نهاده شده اند. در اکثر این نظام ها، جرم اصلی که مشمول سنگسار می شود، همان زنای محصنه با شرایط اثبات بسیار دشوار آن است، هرچند که در عمل، گاه این شرایط به درستی رعایت نمی شوند.

سنگسار در ایران (برای چه کسانی در قانون و اجرا)

ایران به عنوان یکی از کشورهایی که قوانین جزایی آن مبتنی بر فقه اسلامی است، مجازات سنگسار (رجم) را در قوانین خود دارد. در ایران، این حکم به عنوان مجازات زنای مُحصَنه اعمال می شود. بنابراین، در قانون ایران، سنگسار برای کسانی است که متأهل بوده و با وجود دسترسی به همسر خود، مرتکب زنا شوند.

شرایط اثبات جرم در ایران نیز همان شرایط سخت گیرانه فقه اسلامی است: یعنی یا شهادت چهار مرد عادل (که عمل زنا را به وضوح دیده اند) یا چهار بار اقرار خود فرد به جرم، و یا علم قاضی. دستیابی به این شرایط در عمل بسیار دشوار است.

• آمار و اجرا: بر اساس برخی گزارش ها، از زمان تأسیس جمهوری اسلامی ایران، حدود ۱۵۰ حکم سنگسار اجرا شده است. هرچند آمارهای رسمی در این زمینه به ندرت منتشر می شود، اما موارد گزارش شده همواره واکنش های شدید داخلی و بین المللی را در پی داشته است.
• مخالفان و واکنش ها: اجرای حکم سنگسار در ایران همواره با موضع گیری های تند و انتقادی از جانب مجامع بین المللی حقوق بشر و نهادهای اروپایی مواجه بوده است. فعالان حقوق بشر داخلی و کارزارهای جهانی مانند «کارزار قانون بی سنگسار» نیز تلاش های گسترده ای برای حذف این مجازات از قوانین ایران آغاز کرده اند.
• بخشنامه ها و توقف های موقت: در پی فشارهای بین المللی، مسئولان قوه قضاییه ایران در مقاطعی قول هایی شفاهی به مقامات اروپایی داده اند و حتی بخشنامه هایی برای توقف موقت صدور و اجرای احکام سنگسار صادر شده است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۲، آیت الله محمود هاشمی شاهرودی، رئیس وقت قوه قضاییه، بخشنامه ای مبنی بر توقف اجرای سنگسار صادر کرد. با این حال، گزارش هایی مبنی بر از سرگیری مجدد این احکام در سال ۲۰۰۷، از جمله در مشهد و تاکستان، منتشر شد که واکنش های جدیدی را برانگیخت. مسئولان قضایی در آن زمان، اجرای حکم سنگسار در تاکستان را حاصل «اشتباه قاضی» دانستند.
• دیدگاه مجلس: در جریان اصلاح قانون مجازات اسلامی، بحث های زیادی بر سر حذف یا ابقای عبارت رجم صورت گرفت. نهایتاً، این عبارت به صراحت از قانون مجازات حذف نشد، اما مجازات آن منوط به مجازات شرعی گردید. این تغییر باعث ایجاد ابهام و تفاسیر متفاوت شده است؛ به گونه ای که برخی آن را به معنای باز گذاشتن راه برای فقیهان و مراجع جهت جایگزینی یا عدم اجرای حکم در شرایط خاص می دانند، در حالی که برخی دیگر آن را به معنای ابقای حکم با ارجاع به منابع فقهی قلمداد می کنند.
• موارد خاص و قربانیان: نام های برخی از قربانیان سنگسار در ایران، مانند رخشانه (که البته سنگسار وی در افغانستان صورت گرفت ولی نمونه ای از این فجایع است) یا سکینه محمدی آشتیانی (که حکمش لغو شد)، در سطح جهانی مطرح و به نمادهایی برای مخالفت با این مجازات تبدیل شده اند.
• ارتباط با سطح سواد: برخی گزارش ها حاکی از آن است که احکام سنگسار در ایران عمدتاً در مناطقی صادر و اجرا شده که نرخ آموزش و سواد در آن ها پایین تر است. این گزارش ها به عدم آگاهی متهمان از مفهوم پرونده ای که علیهشان تشکیل شده و روند دادرسی اشاره دارند که به نوبه خود، نگرانی هایی را در مورد عدالت فرآیند دادرسی برانگیخته است.

بنابراین، در ایران، سنگسار برای کسانی است که متأهل بوده و مرتکب زنای محصنه با شرایط بسیار دشوار اثبات آن شده اند. با این حال، اجرای آن همواره با چالش های حقوقی، فقهی، و بین المللی مواجه بوده و دیدگاه های متفاوتی در مورد آینده این مجازات در نظام حقوقی ایران وجود دارد.

در نظام های حقوقی مبتنی بر شریعت اسلامی، سنگسار عمدتاً برای زنای محصنه، یعنی زنای فرد متأهل با شرایط سختگیرانه احصان و اثبات، تعریف شده است. این محدودیت ها نشان می دهد که حکم، نه برای هر نوع زنا، بلکه برای نقض جدی کیان خانواده و اخلاق اجتماعی در نظر گرفته شده است.

انتقادات و پاسخ ها (چرا برخی مخالف و برخی موافق)

مجازات سنگسار همواره یکی از بحث برانگیزترین احکام در طول تاریخ بوده و موافقان و مخالفان خود را داشته است. این بخش به بررسی انتقادات اصلی مطرح شده علیه سنگسار و پاسخ ها و توجیهات ارائه شده از سوی موافقان آن می پردازد.

انتقادات اصلی به حکم سنگسار

مخالفان سنگسار، دلایل متعددی را برای رد این مجازات مطرح می کنند که عمدتاً بر پایه اصول حقوق بشر، عقلانیت و تناسب جرم و مجازات استوار است:

• غیرعقلانی بودن و مخالفت با اصول حقوق بشر: بسیاری از منتقدان، سنگسار را حکمی غیرعقلانی، وحشیانه و مخالف با اصول بنیادین حقوق بشر، به ویژه حق حیات و ممنوعیت شکنجه می دانند. شیوه اجرای تدریجی و دردناک آن، از نظر این گروه ها، نوعی شکنجه محسوب می شود که با کرامت انسانی در تضاد است.
• عدم تناسب بین جرم و مجازات: یکی از انتقادات جدی، عدم تناسب میان جرم زنا (که اغلب آن را لغزشی لحظه ای ناشی از غریزه می دانند) و مجازات اعدام به روشی دردناک و تدریجی است. این منتقدان معتقدند که مجازات باید متناسب با جرم باشد و این نوع اعدام، برای یک عمل جنسی، بسیار سخت گیرانه و نامتناسب است.
• ادعای عدم فسادزایی مستقیم عمل زنا برای دیگران: برخی از مخالفان استدلال می کنند که عمل زنا، به ویژه در شرایط خصوصی، مستقیماً به دیگران آسیب نمی رساند و فسادزایی آن در مقایسه با جرائم خشن مانند قتل یا سرقت، کمتر است. بنابراین، مجازات اعدام برای آن توجیه پذیر نیست.
• نابرابری جنسیتی در اجرا: با وجود اینکه حکم سنگسار برای هر دو جنس مرد و زن تعریف شده است، اما آمارها و گزارش ها نشان می دهد که در عمل، زنان بیشتری قربانی این مجازات شده اند. این نابرابری در اجرا، انتقادات جدی مبنی بر تبعیض جنسیتی را به دنبال داشته است.

پاسخ ها و توجیهات مطرح شده

در مقابل انتقادات فوق، موافقان اجرای حکم سنگسار، با استناد به مبانی دینی و فلسفه احکام اسلامی، پاسخ ها و توجیهاتی را ارائه می دهند:

• سخت گیری بی اندازه در اثبات جرم و اجرا (تهدید بازدارنده): مهم ترین پاسخ این است که اسلام در مرحله اثبات جرم و همچنین در مرحله اجرای سنگسار، آنقدر سخت گیری کرده است که عملاً این حکم بیشتر به عنوان یک تهدید بازدارنده عمل می کند و به ندرت و در موارد استثنایی اجرا می شود. شرایط چهار شاهد عادل یا چهار بار اقرار، تحقق این حکم را بسیار دشوار می سازد. از این دیدگاه، هدف اصلی، پیشگیری از وقوع جرم است نه اجرای گسترده مجازات.
• آثار زیان آور گسترده و عمیق دنیوی و اخروی زنا: موافقان معتقدند که عمل زنا، برخلاف تصور سطحی، دارای آثار زیان آور گسترده و عمیق دنیوی و اخروی برای فرد و جامعه است. این آثار شامل:
  • بی دینی و بی عفتی: گسترش بی بندوباری و تضعیف بنیان های اخلاقی جامعه.
  • بیماری های مقاربتی: شیوع بیماری های واگیردار و تهدید سلامت عمومی.
  • بحران کودکان بی هویت: تولد فرزندان نامشروع و بحران هویت و سرپرستی آنها.
  • فروپاشی خانواده و ناامنی روانی اجتماع: خیانت و زنا، بنیان خانواده را متزلزل کرده و حس ناامنی و بی اعتمادی را در جامعه گسترش می دهد.

  بنابراین، از این منظر، مجازات سنگسار در جهت حفظ کیان خانواده، نظام اخلاقی و سلامت اجتماعی تشریع شده و تناسب بین جرم و مجازات، با در نظر گرفتن تمامی این آثار، برقرار است.

• تأکید بر حفظ کیان خانواده و نظام اخلاقی: از دیدگاه موافقان، مجازات سنگسار نمادی از اهمیت بالای حفظ کیان خانواده، نظام اخلاقی و سلامت روانی اجتماع در اسلام است. این حکم برای مقابله با انحرافات جنسی که تهدیدی جدی برای ساختار جامعه محسوب می شوند، وضع شده است.

در مجموع، بحث پیرامون سنگسار نه تنها یک مسئله حقوقی، بلکه یک گفت وگوی عمیق تر درباره ارزش ها، اخلاق، و جایگاه فرد و جامعه در نظام های مختلف فکری و دینی است. این تفاوت دیدگاه ها نشان دهنده پیچیدگی موضوع و دشواری دستیابی به یک اجماع جهانی در مورد آن است.

نتیجه گیری

پاسخ به پرسش «سنگسار برای چه کسانی است» نیازمند درکی جامع از ابعاد تاریخی، مذهبی، حقوقی و اجرایی این مجازات است. سنگسار، یا رجم، در طول تاریخ برای جرائم مختلفی در تمدن های باستان، از سومریان و یونان تا ژاپن، به اجرا درآمده است.

در ادیان ابراهیمی، به ویژه یهودیت و اسلام، سنگسار جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. در یهودیت، این مجازات برای طیف وسیعی از جرائم دینی و اخلاقی از جمله ارتداد، کفرگویی و زنا در عهد عتیق ذکر شده است. اما در اسلام، با وجود عدم ذکر مستقیم در قرآن و بحث های فقهی پیرامون آیه منسوخ التلاوه، این مجازات عمدتاً برای زنای مُحصَنه تعریف شده است. سنگسار در اسلام برای کسانی است که عاقل، بالغ، هوشیار و با اختیار بوده و دارای همسر دائم، سالم و در دسترس باشند و با این حال مرتکب زنا شوند. شرایط اثبات این جرم (شهادت چهار مرد عادل، چهار بار اقرار، یا علم قاضی) به قدری سخت گیرانه است که اجرای آن را در عمل به امری بسیار نادر تبدیل کرده و آن را بیشتر به عنوان یک عامل بازدارنده معرفی می کند.

در عصر حاضر، سنگسار همچنان در قوانین جزایی برخی کشورهای مسلمان مانند ایران، افغانستان، نیجریه، سودان و سوریه وجود دارد. در ایران، این مجازات برای زنای محصنه در قانون پیش بینی شده، اما اجرای آن همواره با انتقادات شدید بین المللی و داخلی مواجه بوده و منجر به بخشنامه های توقف موقت و بحث های فقهی در میان مراجع تقلید شده است. دیدگاه های فقهی معاصر در مورد جایگزینی یا عدم اجرای آن در شرایط کنونی نیز متفاوت است.

در نهایت، سنگسار یکی از مجازات های بحث برانگیز و پیچیده با تفاسیر متفاوت در تاریخ حقوق و ادیان است. این مجازات، با وجود ریشه های عمیق دینی، از منظر حقوق بشر و عقلانیت مورد انتقاد شدید قرار گرفته، در حالی که موافقان آن بر جنبه بازدارندگی و آثار مخرب اجتماعی جرم زنا تأکید دارند. این گفت وگوهای ادامه دار در مجامع فقهی و حقوق بشری، چشم اندازی از آینده ای را ترسیم می کند که در آن، بازنگری در احکام با در نظر گرفتن مصلحت جامعه و اصول عدالت، بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.