اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال

اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال، فرآیند حقوقی است که زن برای مطالبه حق قانونی خود (مهریه) در صورت عدم پرداخت از سوی همسر، از طریق مراجع قانونی (ثبت یا دادگاه) اقدام به شناسایی و مسدود کردن دارایی های او می کند. این اقدام تضمینی برای وصول مهریه و جلوگیری از انتقال اموال توسط زوج است.

مهریه، به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، حق قانونی و مالی زن محسوب می شود که هر زمان اراده کند، می تواند آن را از همسر خود مطالبه نماید. این حق، پشتوانه مهمی برای زن در زندگی مشترک است. مطالبه و وصول مهریه، به خصوص زمانی که زوج تمایلی به پرداخت نداشته یا برای فرار از دین اقدام به انتقال اموال کند، با چالش هایی همراه است. در چنین شرایطی، اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال همسر، تنها راهکار قانونی برای تضمین و استیفای این حق است. این فرآیند حقوقی، با توجه به بخشنامه جدید قوه قضاییه در سال ۱۳۹۹، دچار تغییراتی شده که آگاهی دقیق از آن ها برای زنان ضروری است.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و گام به گام، تمامی مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز، نکات حقوقی مهم نظیر مستثنیات دین و نحوه برخورد با دادخواست اعسار زوج را به زبانی روشن و دقیق تشریح می کند تا با ارائه اطلاعات کاربردی و مستند، زنان بتوانند با آگاهی کامل حق قانونی خود را دنبال کنند.

بخش اول: مراحل گام به گام اجرا گذاشتن مهریه

اجرا گذاشتن مهریه یک فرآیند حقوقی مرحله ای است که باید با دقت و رعایت ترتیبات قانونی پیش برده شود. از سال ۱۳۹۹، بر اساس بخشنامه رییس قوه قضاییه، اولویت در مطالبه و توقیف اموال بابت مهریه، ابتدا با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک است و در صورت عدم موفقیت، می توان به دادگاه خانواده مراجعه کرد. این تقسیم بندی در جهت کاهش بار ورودی پرونده ها به دادگستری و تسریع در روند وصول مطالبات صورت گرفته است.

گام اول: مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

اولین گام برای اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال، مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک است. این مسیر، سریع تر و کم هزینه تر از دادگاه بوده و در صورت شناسایی اموال، می تواند به سرعت منجر به توقیف آن ها شود.

شرایط و نحوه درخواست صدور اجراییه از دفترخانه

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، تنها در صورتی امکان پذیر است که مهریه در سند رسمی ازدواج قید شده باشد و از نوع عندالمطالبه باشد. در واقع، اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به مهریه عندالاستطاعه را ندارد. برای شروع، زوجه باید با اصل و کپی سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی خود به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است، مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مهریه را مطرح کند. سردفتر پس از بررسی مدارک، اجراییه را صادر کرده و آن را به آخرین نشانی زوج که در سند ازدواج قید شده است، ابلاغ می کند.

مهلت ۱۰ روزه زوج و تشکیل پرونده در اداره اجرای ثبت

زوج از تاریخ ابلاغ اجراییه، ده روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت یا ترتیبات آن را فراهم کند. در صورت عدم اقدام زوج در این مهلت، زوجه با در دست داشتن اجراییه صادر شده و نامه معرفی به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل وقوع اموال مراجعه می کند و پرونده اجرایی تشکیل می دهد. در این مرحله، معرفی دقیق اموال توسط زوجه به تسریع فرآیند کمک شایانی می کند.

توقیف اموال منقول و غیرمنقول توسط اداره ثبت

اداره ثبت پس از تشکیل پرونده، بر اساس اطلاعات زوجه یا با استعلام از مراجع مختلف (مانند بانک مرکزی برای حساب ها، راهور ناجا برای خودرو، سازمان ثبت اسناد برای املاک، سازمان بورس برای سهام و نهادهای دولتی برای حقوق و مزایا)، اقدام به شناسایی و توقیف اموال زوج می کند. دستور توقیف اموال زوج برای مهریه صادر شده و این اموال تا زمان وصول مهریه در توقیف خواهند ماند. تنها تا یک چهارم حقوق کارمندان و یک سوم حقوق بازنشستگان قابل توقیف است.

مطابق بخشنامه سال ۱۳۹۹، فرآیند مطالبه مهریه ابتدا از اداره ثبت آغاز می شود. اگر اداره ثبت ظرف دو ماه برای شناسایی اموال و شش ماه برای وصول مهریه به نتیجه نرسد، زوجه می تواند با اخذ گواهی، به دادگاه مراجعه کند.

شرایط اخذ گواهی عدم امکان اجرای ثبت و اهمیت آن

اداره ثبت برای شناسایی اموال، دو ماه و برای وصول مهریه، شش ماه مهلت دارد. اگر اداره ثبت در این مدت نتواند اموالی را شناسایی و توقیف کند یا مهریه را وصول نماید، زوجه می تواند از اداره ثبت گواهی عدم امکان اجرای ثبت را دریافت کند. این گواهی، شرط لازم برای مراجعه به دادگاه خانواده و پیگیری مهریه از آن طریق است.

گام دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده (در صورت عدم وصول از ثبت)

اگر مسیر اداره ثبت به نتیجه نرسید یا مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، مرحله بعدی اجرای مهریه از طریق دادگاه خانواده است. این مسیر، حقوق گسترده تری برای زوجه فراهم می کند.

موارد مراجعه به دادگاه و مدارک لازم

زوجه در دو حالت می تواند به دادگاه مراجعه کند: ۱. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد؛ که از ابتدا باید دادخواست به دادگاه خانواده ارائه شود. ۲. اگر مهریه عندالمطالبه باشد اما پس از طی مراحل قانونی در اداره ثبت و اخذ گواهی عدم امکان اجرای ثبت، مهریه وصول نشده باشد. برای ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، زوجه به اصل سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی، و در صورت لزوم، گواهی عدم امکان اجرای ثبت نیاز دارد.

صلاحیت رسیدگی و مراحل دادرسی در دادگاه

صلاحیت رسیدگی بر اساس مبلغ مهریه تعیین می شود: مهریه تا ۲۰ میلیون تومان در صلاحیت شورای حل اختلاف و بیش از آن در صلاحیت دادگاه خانواده است. پس از ثبت دادخواست، دادگاه وقت رسیدگی تعیین می کند. طرفین یا وکلایشان در جلسه حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه می دهند. دادگاه پس از بررسی مدارک، رأی مقتضی را صادر می کند. این رأی، پس از ۲۰ روز از ابلاغ در سامانه ثنا و در صورت عدم تجدید نظرخواهی، قطعی می شود. در صورت تجدید نظرخواهی، رأی پس از صدور توسط دادگاه تجدید نظر قطعی خواهد بود.

نحوه درخواست توقیف اموال از دادگاه (تأمین خواسته)

پس از قطعی شدن حکم، زوجه می تواند از دادگاه درخواست صدور اجراییه برای توقیف اموال و وصول مهریه را مطرح کند. همچنین، پیش از صدور حکم قطعی، برای جلوگیری از انتقال اموال، می توان درخواست تأمین خواسته (توقیف موقت اموال) را ارائه داد. واحد اجرای احکام دادگستری مسئول پیگیری و اجرای دستورات قضایی برای توقیف اموال زوج برای مهریه است و با استعلام از مراجع ذیربط، اموال زوج را شناسایی و توقیف می کند.

بخش دوم: شناخت اموال قابل توقیف و مستثنیات دین

شناخت دقیق اموال قابل توقیف و همچنین اموالی که از شمول توقیف مستثنی هستند، برای هر دو طرف دعوا از اهمیت بالایی برخوردار است. این اطلاعات کمک می کند تا زوجه بداند چه اموالی را می تواند برای توقیف مهریه معرفی کند و زوج نیز از حقوق خود در قبال مستثنیات دین آگاه باشد.

اموال قابل توقیف برای مهریه

هر مال منقول یا غیرمنقولی که به نام زوج باشد و جزو مستثنیات دین محسوب نشود، قابل توقیف برای مهریه است. مهمترین انواع اموال و نحوه توقیف آن ها عبارتند از:

اموال منقول

• خودرو: با استعلام از راهور و شناسایی پلاک، دستور توقیف صادر و خودرو به پارکینگ منتقل می شود.
• حساب بانکی: موجودی حساب ها در تمامی بانک ها، با دستور قضایی مسدود و برداشت می شود.
• سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها و اوراق بهادار قابل معامله، با استعلام از سازمان بورس قابل توقیف و فروش هستند.
• حقوق و مزایای دولتی و خصوصی: تا یک چهارم حقوق کارمندان و یک سوم حقوق بازنشستگان قابل توقیف است تا زمان تسویه کامل مهریه.
• وجوه نقد و طلا و جواهرات: در صورت شناسایی و دسترسی، قابل توقیف هستند.
• اموال تجاری و ابزار کار: مازاد بر نیاز برای امرار معاش، قابل توقیف است.

اموال غیرمنقول

• ملک مسکونی، تجاری، زمین و باغ: هرگونه ملک ثبت شده به نام زوج، با ابلاغ دستور توقیف به اداره ثبت اسناد محل وقوع ملک، از نقل و انتقال ممنوع می گردد.

معرفی دقیق اموال و آدرس محل آن ها توسط زوجه، به تسریع فرآیند کمک شایانی می کند.

مستثنیات دین: اموالی که قانوناً قابل توقیف نیستند

قانونگذار برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه برای محکوم علیه (زوج)، اموالی را از شمول توقیف مستثنی کرده است که به آن ها مستثنیات دین گفته می شود. فلسفه این قانون، حمایت از کرامت انسانی و جلوگیری از به تباهی کشیده شدن زندگی افراد به دلیل بدهی های مالی است.

لیست کامل و شروط مستثنیات دین

بر اساس ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی مدنی، اموال زیر جزو مستثنیات دین محسوب می شوند:

1. مسکن مورد نیاز: خانه ای که زوج و خانواده اش در آن زندگی می کنند و مطابق عرف و شأن عرفی او باشد. مازاد ارزش این خانه، در صورت امکان، قابل توقیف است.
2. اثاثیه ضروری منزل: لوازم منزل که برای ادامه زندگی عادی زوج و خانواده اش ضروری است (مانند یخچال، اجاق گاز). تشخیص ضروری بودن با قاضی و بر اساس شأن و عرف است.
3. ابزار و وسایل کار و تحصیل: ابزار و وسایل لازم برای کسب درآمد و امرار معاش زوج (مثلاً خودروی تاکسی) و کتب و وسایل آموزشی برای ادامه تحصیل زوج و افراد تحت تکفل او.
4. تلفن همراه و خط ارتباطی: یک دستگاه تلفن همراه و خط آن.
5. خوراک و پوشاک مورد نیاز: آذوقه و پوشاک ضروری به میزان نیاز عرفی و شأن خانواده.
6. وجوه نقد معادل نیاز سه ماه: مبلغی از وجوه نقد که برای گذران زندگی سه ماهه زوج و خانواده اش ضروری باشد (در برخی موارد).

تشخیص مصادیق مستثنیات دین همواره بر اساس عرف و شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل او صورت می گیرد. قاضی با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و شغلی زوج، در مورد ضروری بودن یا نبودن یک مال تصمیم گیری می کند. زوجه می تواند دلایل خود را مبنی بر غیرضروری بودن مال معرفی شده ارائه دهد.

بخش سوم: راهکارهای حقوقی زوج: دادخواست اعسار و فرار از دین

پس از اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال، زوج نیز می تواند برای دفاع از خود و جلوگیری از جلب یا تقسیط مهریه، از راهکارهای حقوقی مشخصی استفاده کند. مهمترین این راهکارها، ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه است. همچنین، قانون برای جلوگیری از سوءاستفاده، مجازات هایی را برای فرار از دین پیش بینی کرده است.

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج

وقتی زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار مهریه، از دادگاه درخواست تقسیط مهریه را مطرح کند. اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است.

تعریف، شرایط و نحوه تقدیم دادخواست اعسار

اعسار، وضعیتی است که فرد به دلیل نداشتن مال کافی یا عدم دسترسی به اموال خود، قادر به پرداخت دیونش نیست. برای پذیرش دادخواست اعسار، زوج باید ثابت کند که اموالی به جز مستثنیات دین ندارد و درآمدش برای پرداخت مهریه به صورت یکجا کافی نیست. زوج می تواند دادخواست اعسار را همزمان با رسیدگی به دادخواست مطالبه مهریه یا پس از قطعی شدن حکم پرداخت مهریه (معمولاً ظرف یک ماه پس از ابلاغ اجراییه) از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. ارائه لیست اموال و معرفی حداقل دو شاهد مطلع به وضعیت مالی او از الزامات است.

مراحل رسیدگی و اثرات پذیرش یا رد اعسار

دادگاه به دادخواست اعسار رسیدگی می کند و در جلسه دادرسی، شهود زوج مورد سوال قرار می گیرند. زوجه فرصت دارد تا با معرفی اموال پنهان یا سوابق مالی زوج، ادعای اعسار را به چالش بکشد. این مرحله حساس نیازمند ارائه مستندات قوی از سوی زوجه است.

• پذیرش اعسار: دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند که شامل یک پیش پرداخت و اقساط ماهانه است. با این حکم، زوج از خطر جلب و زندانی شدن در امان می ماند.
• رد اعسار: در صورت رد دادخواست اعسار، زوج موظف به پرداخت یکجای مهریه است. عدم پرداخت منجر به امکان جلب زوج و توقیف اموال باقی مانده می شود.

فرار از دین و عواقب آن برای زوج

اقدام زوج به انتقال اموال خود برای جلوگیری از پرداخت مهریه، فرار از دین نامیده می شود که قانونگذار برای آن مجازات هایی را پیش بینی کرده است.

مفهوم و مجازات های فرار از دین

فرار از دین، به معنای انتقال مال توسط بدهکار (زوج) به شخص ثالث با نیت پنهان کردن آن و نپرداختن بدهی است. این اقدام زمانی که زوج از مطالبه مهریه توسط زوجه مطلع باشد و بلافاصله پس از آن اقدام به انتقال اموال کند، مصداق بارز فرار از دین است.

بر اساس ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اگر انتقال مال به قصد فرار از پرداخت دین ثابت شود، معاملات صورت گرفته «باطل» است و زوج به مجازات حبس درجه شش (تا دو سال حبس) محکوم می شود. همچنین، مال منتقل شده به وضعیت قبلی خود بازمی گردد و قابل توقیف برای مهریه خواهد بود.

این مجازات ها نشان دهنده اهمیت حفظ حقوق مالی زوجه و جلوگیری از سوءاستفاده از قانون است.

نحوه اثبات فرار از دین توسط زوجه

اثبات فرار از دین بر عهده زوجه است و نیاز به جمع آوری مدارک و مستندات قوی دارد. نشانه هایی مانند زمان انتقال اموال (بلافاصله پس از آگاهی از مطالبه مهریه)، قیمت صوری معامله، انتقال به نزدیکان، عدم نیاز خریدار به مال، و شهادت شهود می توانند در اثبات این امر کمک کننده باشند. زوجه باید دادخواست ابطال معامله به قصد فرار از دین و شکایت کیفری مربوطه را به مراجع قضایی تقدیم کند.

بخش چهارم: مراحل پس از توقیف اموال و نکات تکمیلی

پس از موفقیت در اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال زوج، فرآیند به پایان نرسیده و زوجه باید مراحل بعدی را برای وصول واقعی مهریه خود طی کند. این مراحل شامل ارزیابی، مزایده و نهایتاً فروش اموال توقیف شده است.

پس از توقیف اموال چه باید کرد؟ (فرآیند وصول مهریه)

وقتی اموال زوج توقیف شد، بسته به اینکه توقیف از طریق اداره ثبت بوده یا دادگاه، مراحل بعدی برای نقد کردن و وصول مهریه طی می شود. این مراحل شامل کارشناسی و ارزیابی دقیق اموال توسط کارشناس رسمی، برگزاری مزایده با آگهی قبلی، و سپس فروش مال به بالاترین قیمت پیشنهادی است. مبلغ حاصل از فروش پس از کسر هزینه های اجرایی، به حساب زوجه واریز می شود. اگر مبلغ کمتر از مهریه باشد، زوجه می تواند برای باقی مانده مجدداً اقدام کند و اگر بیشتر باشد، مازاد به زوج بازگردانده می شود. پس از پرداخت کامل مهریه، دستور رفع توقیف از اموال صادر می گردد.

مدارک و هزینه های لازم در کل فرآیند

پیگیری اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال مستلزم صرف زمان و هزینه هایی است که آگاهی از آن ها می تواند به برنامه ریزی بهتر زوجه کمک کند. این هزینه ها در نهایت از زوج وصول خواهد شد، اما زوجه ممکن است لازم باشد در ابتدا آن ها را پرداخت کند.

برآورد و تفکیک هزینه ها

هزینه های مربوط به مطالبه مهریه می تواند شامل موارد زیر باشد:

• هزینه اجراییه ثبت: درصدی از مبلغ مهریه (برای مهریه های تا سقف ۲۰ میلیون تومان، ۵٪ و برای بالاتر، ۲.۵٪).
• هزینه های دادرسی: هزینه ثبت دادخواست و ابلاغ اوراق قضایی طبق تعرفه.
• هزینه کارشناسی: بابت ارزیابی اموال توقیف شده توسط کارشناس رسمی.
• هزینه آگهی مزایده: در صورت برگزاری مزایده برای فروش اموال.
• حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از وکیل، طبق قرارداد یا تعرفه رسمی.
• سایر مخارج: هزینه های متفرقه مانند کپی مدارک و رفت وآمد.

آگاهی از این هزینه ها پیش از شروع فرآیند، برای زوجه اهمیت زیادی دارد.

نتیجه گیری: جمع بندی نکات کلیدی و توصیه های نهایی به زوجه

اجرا گذاشتن مهریه و توقیف اموال، یک حق قانونی و ابزاری قدرتمند برای زنان در جهت استیفای حقوق مالی خود است. این فرآیند که با بخشنامه سال ۱۳۹۹ تغییراتی را تجربه کرده، ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد و املاک آغاز و در صورت عدم وصول، به دادگاه خانواده کشیده می شود. آگاهی دقیق از مراحل، مدارک مورد نیاز، انواع اموال قابل توقیف و همچنین مستثنیات دین، برای هر زنی که قصد مطالبه مهریه را دارد، حیاتی است.

مسیر مطالبه مهریه می تواند پیچیده و طولانی باشد؛ از شناسایی دقیق اموال زوج تا مقابله با دادخواست اعسار یا فرار از دین احتمالی. هر مرحله نیازمند دقت، صبر و دانش حقوقی است. توصیه می شود که زنان قبل از شروع این فرآیند، اطلاعات کافی کسب کنند و در صورت نیاز، از مشورت و کمک وکلای متخصص در امور خانواده بهره مند شوند. این اقدام نه تنها سرعت و دقت پرونده را افزایش می دهد، بلکه از بروز اشتباهات احتمالی و تضییع حقوق نیز جلوگیری می کند. با داشتن اطلاعات صحیح و همراهی کارشناسان حقوقی، می توان با اطمینان بیشتری این مسیر را پیمود و حق قانونی مهریه را وصول کرد.