ضعف های زیرساختی وزارت آموزش و پرورش/ گاهی مجبوریم از معلمانی استفاده کنیم که فهم تخصصی از موضوع درس ندارند

به گزارش ساز ایرانی حجت الاسلام علی لطیفی با اشاره به این نکته بر ضرورت اصلاح نگاه به آموزش و پرورش تأکید کرد و گفت: گام اول برای حل مشکلات آموزش و پرورش رسیدن به اجماع نظر بین همه کسانی است که دلشان برای کشور می سوزد. این کار باید با استمرار پیش رود و اگر به صورت مقطعی و صوری یا برای خوش آمد کسی انجام شود به نتیجه نمی رسد. مسئله صوری مسئله ای است که فقط روی میز چند دولتمرد مسئله باشد. عدالت آموزشی اگر به معنای واقعی دغدغه ملی شود نقطه تغییری است و می توانیم امیدوار باشیم با استمرار و تلاش به نتیجه برسد.

کتاب محوری یا برنامه محوری؟

لطیفی ضعف های زیرساختی وزارت آموزش و پرورش را به دو عامل داخل و خارج از وزارتخانه مرتبط دانست. او ضعف در برنامه ریزی درسی ضعف در مناطق مختلف و استان ها و ضعف معلمان را از جمله عوامل داخلی ذکر کرد و در تشریح ضعف‎ های زیرساختی حوزه برنامه ریزی درسی و تألیف محتوا تشریح کرد: در زمینه برنامه درسی اساساً نه فهم تفصیلی و عملیاتی در کشور وجود دارد و نه در میدان معلمان و مدارس ما آن قدر با برنامه درسی درگیرند؛ بلکه همه بیشتر با کتاب درسی درگیر هستند و این مسئله محدودیت های زیادی را برای ما به همراه داشته است. برنامه درسی مانند یک نقشه راه است و کتاب درسی یکی از ابزارهایی است که برای پیمودن مسیری که باید طی شود به آن نیاز است. ما به صورت سنتی و تاریخی کتاب را به مدرسه هایمان دادیم اما چارچوب برنامه درسی و نقشه آن را ندادیم.

او با بیان اینکه ما یک کتاب واحد داریم و بعضی اوقات معلم بدون اینکه بداند پشت صحنه آن کتاب چیست فقط ظاهری از محتوا را می بیند بیان کرد: چه بسا معلمان اگر آمادگی های لازم را نداشته باشند از خود آن ابزار یعنی کتاب درسی هم نمی توانند به خوبی استفاده کنند. ما در «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» به چرخش از کتاب محوری به برنامه محوری مکلف شدیم. یعنی باید علاوه بر کتاب درسی برنامه درسی را هم در اختیار مدارس قرار دهیم. همچنین باید فهمی از برنامه ریزی درسی را نیز به معلم منتقل کنیم تا او بتواند سطحی از محتوا را خودش تدارک ببیند و متناسب با آن بوم و اقلیم یک طرح درس فعال بنویسد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تمرکز حداکثری محتوا در نظام آموزشی را یکی دیگر از ضعف های زیرساختی حوزه برنامه ریزی درسی برشمرد و افزود: تقریباً همه کتاب های درسی ما به غیر از کتاب «استان شناسی» پایه دهم به صورت متمرکز در پایتخت تولید و به همه استان ها ارسال می شود. این موضوع امکان انطباق شرایط بومی و فرهنگی مختلف را با یک برنامه درسی منعطف کم می کند.

لازمۀ تحول برنامه درسی؛ همراهی معلمان

لطیفی با ابراز تأسف از اینکه علاوه بر ضعف های زیرساختی در حوزه برنامه ریزی درسی شاهد ضعف های بسیار مهمی در میان جامعه تعلیم و تربیت نیز هستیم کافی نبودن تعداد نیروی انسانی را یکی از جدی ترین ضعف های آموزش و پرورش معرفی و اظهار کرد: آمارهای تعداد نیروی انسانی مورد نیاز مدارس به صورت معنی داری نگران کننده است. زمانی که آموزش و پرورش به اندازه کافی نیرو نداشته باشد برای بعضی از موقعیت های شغلی اساساً فردی را نداریم یا گاهی اوقات مجبور می شویم از کسانی به عنوان معلم استفاده کنیم که فهم تخصصی از موضوع درس ندارند.

او با اشاره به تدوین ناموفق کتاب های تحولی در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: در ادبیات تخصصی برنامه درسی همیشه وقتی یک طرح تحولی را تدوین می کنیم گام بعدی آن اشاعه است و باید بتوانیم همه را با این طرح همراه کنیم. این همراه کردن در وهله اول در نگرش افراد اتفاق می افتد. به طور مثال رویکرد کتاب درسی «تفکر» گفت وگومحور است و معلم صرفاً نباید برای دانش آموزان صحبت کند بلکه باید آنها را وارد یک فضای گفت وگویی کند تا خودشان یک مسئله را کشف کنند. ما کتاب را تألیف کردیم راهنمای معلم آن را هم تولید کردیم اما چون امکانات به اندازه کافی قوی نبود و فرصت و تمرکز کافی نداشتیم تا همه معلمان را با این ایده و رویکرد جدید همراه کنیم نگرش معلمان با نگرش برنامه ریز و مؤلف همراه نشده و آن طرح هیچ وقت به اهداف خود نرسیده است.

اولویت؛ توانمندسازی معلمان

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: یکی از جنبه های معلمی مسلط بودن به تخصص های پداگوژیک یا هنر آموزشی کردن مطلب است. جامعه فرهنگیان کشور جامعه بزرگی است و مانند هر جامعه گسترده ای انواع مختلفی دارد. بعضی از معلمان بسیار باتجربه هستند و هم به حوزه موضوعی خود و هم به طراحی آموزشی مسلط اند. اما بعضی از معلمان به دلیل کمبودها و از سر اضطرار به واسطه برنامه های جذب غیرکارشناسی در آموزش و پرورش جذب شده اند و ضعف هایی دارند. بخشی از این ضعف ها محتوایی و بخشی دیگر مربوط به طراحی آموزشی است. تلقی من این است که ضعف این دسته از معلمان در حوزه طراحی آموزشی برجسته تر است و توانمندسازی آنها باید در این حوزه متمرکز شود. یعنی باید به آنها آموزش دهیم که چگونه محتوای درسی را با روش های فعال و گروهی تدریس کنند. اتفاقاً این یکی از مسائلی است که به درستی مورد تأکید آقای پزشکیان هم هست.

او افزود: معلم توانمند می تواند گام مؤثری در راستای بومی سازی بردارد. از طرفی ما چارچوبی ننوشتیم که از سطح کتاب تفکیک شود و سطح برنامه ریزی درسی را شفاف به مدارس ندادیم یا اگر این کار را انجام دادیم نتوانسیم به خوبی آن را اشاعه دهیم. از طرف دیگر معلمان ما توانمندی برای بومی سازی محتوا را نداشتند.

بسته آموزشی ویژه دو زبانه ها؛ راه حل چالش های زبانی

لطیفی با بیان اینکه طبق قانون اساسی زبان رسمی کشور زبان فارسی است و زبان آموزش نیز از آن تبعیت می کند از چالش های دوزبانگی دانش آموزان یاد کرد و گفت: زبان تعداد قابل توجهی از دانش آموزان کلاس اول یا دوره ابتدایی زبان فارسی نیست. آموزش این دانش آموزان باید با حساسیت ها و ظرافت هایی انجام شود. یعنی باید یک برنامه درسی به ویژه برای دانش آموزانی که تازه وارد دوره ابتدایی می شوند داشته باشیم تا آنها بتوانند ارتباط خوبی با مدرسه برقرار کنند.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در همین زمینه از آماده سازی بسته آموزشی ویژه دوزبانه ها برای مقطع ابتدایی خبر داد و گفت: سازمان از سال گذشته یک پروژه را برای دوزبانه ها شروع کرده است. ما یک بسته آموزشی انتقالی برای چند زبان مهمی که در کشور داریم آماده کرده ایم تا معلم بتواند با دانش آموز تازه وارد پایه اول ابتدایی کار کند و او را به حد قابل قبولی از آمادگی برای پرداختن به زبان فارسی برساند.

سخت افزار یا نرم افزار

لطیفی به پیش بینی کاهش جمعیت دانش آموزی در سال های آینده اشاره و بیان کرد: نیاز به معلم آن قدر زیاد است که اگر در چند سال آینده از جمعیت دانش آموزی کاسته شود مشکلی ایجاد نمی کند. مشابه همین وضعیت درباره مدرسه سازی هم وجود دارد و سرانه فضای آموزشی تا وضعیت استاندارد فاصله خیلی زیادی دارد؛ به حدی که حتی اگر از جمعیت دانش آموزی فعلی دو سه میلیون هم کم شود باز هم تا فضای استاندارد فاصله زیادی داریم. کمبود هم در سخت افزار و هم در نرم افزار آن قدری هست که سرمایه گذاری فعلی به هدر نخواهد رفت.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی با تأکید مجدد بر جایگاه معلمان امکانات سخت افزاری نظیر ساختمان و تجهیزات را نیز مهم دانست و بیان کرد: گاهی اوقات داشتن محیط و فضای مناسب شرط ضروری است تا بتوانیم معلمان را برای گروهی از دانش آموزان در مناطق خاصی بفرستیم. شاید تعدادی از معلمانی که واقعاً ازجان گذشته هستند حاضر باشند به مناطق دورافتاده بروند و با امکانات بسیار اندک کار تربیتی استانداری انجام دهند اما اگر به طور میانگین نگاه کنیم باید حداقلی از شرایط و مقدمات فراهم باشد تا یک کار آموزشی به خوبی پیش برود.

لطیفی بازدید مسعود پزشکیان از مدارس شهر قدس را اقدامی ارزشمند توصیف کرد و افزود: در حال حاضر در شهر قدس سرانه فضای آموزشی در مقطع ابتدایی یک متر و ۳۰ سانتی متر به ازای هر دانش آموز است. در صورتی که متوسط سرانه آموزشی کشور حدود پنج متر است که این میزان نیز استاندارد نیست و باید آن را به بالای شش متر برسانیم. البته بعضی از مناطق در کشور وضعیت بهتری دارند اما استاندارد نیستند. بنابراین به جای اینکه نرم افزار یا سخت افزار را به طور مطلق ترجیح بدهیم باید با توجه به وضعیت متفاوتی که هر بوم و اقلیم در کشور دارد و براساس یک مدل تحلیلی تر تصمیم بگیریم که در کدام منطقه کمبود معلم ما بیشتر است و در کدام قلمرو مسئله مدرسه سازی یا تجهیزات مهم تر است.

ذهنیت مردم و مسئولان به آموزش و پرورش

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی از کم ارزش پنداشتن آموزش و پرورش انتقاد کرد و افزود: یکی از بنیادی ترین راه حل ها برای رفع ضعف های آموزش و پرورش اصلاح این ذهنیت هم در سطح حاکمیت و حکمرانی و هم در سطح عموم مردم است. آقای دکتر پزشکیان جلسه های متعددی برای پیگیری مشکلات آموزش و پرورش برگزار کرده اند و خودشان مستقیم مسائل را پیگیری می کنند. این قطعاً اثرگذار است. هر کسی که سربلندی ایران برایش مهم است باید از این رویکرد و نگاه رئیس جمهور تقدیر کند.

به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش او با بیان اینکه هیچ اقدام فوری و معجزه آسایی برای حل مشکلات آموزش و پرورش وجود ندارد خاطرنشان کرد: رفع مشکلات آموزش و پرورش نیاز به صبر و زمان دارد زیرا مشکلات این حوزه زیرساختی است و در طول سالیان زیاد پدید آمده است و برخی از آنها پیچیدگی های بسیار زیادی دارد. البته «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» علی رغم تمام نقص ها و ضعف هایش چارچوب خوبی است که می تواند کمک کند وضعیت آموزش و پرورش را چند گام بهبود دهیم. اگر بخواهیم اقدامی عملیاتی انجام دهیم باید ببینیم که در «نقشه راه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» برای هر یک از مجموعه های آموزش و پرورش چه مأموریت هایی پیش بینی شده است تا بر اساس شاخص های کاملاً قابل اندازه گیری آن مجموعه را درگیر کنیم.

پایان خبر ساز ایرانی