مراسم برف چال یا زن شاهی در مازندران

استان مازندران نگین سبز شمال ایران گنجینه ای از آداب و رسوم کهن و منحصر به فرد است که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این دیار دارد. در میان این سنت های دیرپا دو آیین خاص به نام های مراسم برف چال و مراسم زن شاهی در منطقه آب اسک و نیاک تصویری جذاب از همبستگی مدیریت منابع طبیعی و نقش زنان در جامعه محلی را به نمایش می گذارند. این مراسم نه تنها بازتابی از زندگی سنتی مردمان این خطه است بلکه داستان هایی ناگفته از باورها نیازها و روابط اجتماعی آن ها را روایت می کند.

معرفی کلی استان مازندران

استان مازندران واقع در شمال ایران و حاشیه دریای خزر با طبیعتی سرسبز و متنوع شامل جنگل ها کوهستان ها و سواحل زیبا شناخته می شود. این استان از دیرباز مهد فرهنگ و تمدن بوده و دارای پیشینه تاریخی طولانی است. مردمان مازندران به زبان مازندرانی صحبت می کنند و آداب و رسوم خاص خود را حفظ کرده اند که بسیاری از آن ها با طبیعت و کشاورزی پیوند ناگسستنی دارند.

تنوع اقلیمی مازندران از سواحل مرطوب تا دامنه های کوهستانی البرز سبک زندگی و معیشت مردم را شکل داده است. این تنوع جغرافیایی در آداب و رسوم محلی نیز بازتاب یافته و باعث پدید آمدن آیین های خاصی متناسب با هر منطقه شده است. مراسم برف چال و زن شاهی نمونه هایی برجسته از این سنت های محلی هستند که در منطقه کوهستانی آب اسک در نزدیکی قله دماوند برگزار می شوند.

آشنایی با مراسم برف چال

مراسم برف چال یکی از سنت های کهن و منحصر به فرد در روستاهای آب اسک و نیاک در استان مازندران است. این آیین که عمدتاً توسط مردان روستا برگزار می شود با هدف جمع آوری و ذخیره برف های باقی مانده از زمستان در گودال های عمیق دامنه کوه انجام می گیرد. برف ذخیره شده در این چاله ها برای تأمین آب مورد نیاز دامداری و کشاورزی در فصل گرم سال به ویژه تابستان که با کمبود آب مواجه می شوند استفاده می شود.

این مراسم بیش از یک فعالیت صرفاً کاربردی است؛ بلکه نمادی از همبستگی همکاری و مدیریت جمعی منابع طبیعی در بین اهالی روستا محسوب می شود. برگزاری مراسم در یک روز مشخص در فصل بهار معمولاً در اردیبهشت ماه نشان دهنده اهمیت زمان بندی و برنامه ریزی در این فرهنگ محلی است. مشارکت همه مردان صرف نظر از جایگاه اجتماعی از ویژگی های بارز این مراسم است.

تاریخچه مراسم برف چال

تاریخچه مراسم برف چال به حدود ۶۰۰ سال پیش بازمی گردد و ریشه در داستان ها و باورهای محلی دارد. طبق روایات بنیان گذار این مراسم عارفی به نام سید حسن ولی بوده است. مردم منطقه در گذشته با مشکل کم آبی برای دام های خود در فصل تابستان روبرو بودند و تلاش می کردند تا برف های زمستانی را ذخیره کنند اما زمین مناسبی برای حفر چاله های بزرگ پیدا نمی کردند.

گفته می شود سید حسن ولی با نشان دادن زمینی مناسب و بدون سنگلاخ با عصای خود مکان مناسب برای ذخیره برف را به اهالی نشان داد. او به مردم توصیه کرد که هر سال این عمل را انجام دهند و برای برکت کار گوسفندی قربانی کرده و از اهالی روستای همجوار نیاک با نان و پنیر و عسل پذیرایی کنند. اهالی یافتن این زمین را لطفی از سوی سید حسن ولی دانسته و از آن زمان تاکنون هر سال این مراسم را با اعتقاد خاصی برگزار می کنند.

مراسم برف چال در مازندران

مقدمات مراسم برف چال

مراسم برف چال نیازمند مقدمات و هماهنگی هایی است که از چند روز قبل آغاز می شود. اولین گام تعیین روز دقیق برگزاری مراسم است. این تاریخ معمولاً در نیمه اول یا دوم اردیبهشت ماه و با توجه به شرایط آب و هوایی و میزان برف باقیمانده در ارتفاعات مشخص می شود. انتخاب روز جمعه به منظور امکان حضور حداکثری اهالی روستا که ممکن است در شهرهای دیگر ساکن باشند از نکات مهم در تعیین زمان است.

پس از تعیین تاریخ اطلاع رسانی به اهالی روستا انجام می گیرد. در گذشته این کار با فریاد زدن بر روی پشت بام ها یا اماکن بلند روستا صورت می گرفت اما امروزه از وسایل ارتباطی جدیدتر نیز استفاده می شود تا همه اهالی در جریان قرار گیرند. تهیه غذاهای نذری که توسط زنان روستا از شب قبل آماده می شود بخش مهمی از مقدمات است.

غذای مراسم

یکی از بخش های جدایی ناپذیر مراسم برف چال سفره های نذری و غذاهای متبرکی است که توسط اهالی روستا تهیه می شود. زنان روستا از شب قبل از مراسم انواع غذاهای محلی و نذری را آماده می کنند. این غذاها معمولاً شامل آش ها خوراک ها و نان های محلی است که با آرد نذری و آب چشمه و در کنار مزار سید حسن ولی پخته می شوند.

مردان روستا صبح روز مراسم این غذاها را به محل برگزاری برف چال در دامنه کوه می برند. پس از اتمام کار چال کردن برف و اقامه نماز ظهر سفره های بزرگ پهن شده و همه شرکت کنندگان اعم از اهالی روستا و مهمانان دور هم جمع شده و از این غذاهای نذری میل می کنند. اهالی به متبرک بودن این غذاها اعتقاد دارند و آن را موجب شفا و رفع مشکلات می دانند.

مراسم راه وردان

مراسم راه وردان یا «راه رفتن» به مسیر پیمایش اهالی روستا از محل زندگی تا محل برگزاری مراسم برف چال در دامنه کوه اطلاق می شود. این مسیر معمولاً در اوایل صبح روز جمعه و به صورت دسته جمعی و با شور و هیجان خاصی آغاز می شود. مردان روستا با بیل و سایر ابزار لازم برای جمع آوری برف مسیر را طی می کنند.

این پیاده روی دسته جمعی خود بخشی از آیین است که همبستگی و اتحاد اهالی را نشان می دهد. در طول مسیر ممکن است بخش هایی از سنت ها و رسوم محلی دیگر نیز اجرا شود. رسیدن به محل برف چال در دامنه کوه نقطه اوج این راهپیمایی است و پس از آن کار اصلی جمع آوری و چال کردن برف آغاز می شود.

طی مراسم برف چال محلی ها به هم نزدیک می شوند

مراسم برف چال فرصتی بی نظیر برای تقویت پیوندهای اجتماعی و نزدیکی بیشتر اهالی روستا به یکدیگر است. این آیین با مشارکت جمعی و همکاری همه مردان روستا برگزار می شود و فضای دوستانه و صمیمی را ایجاد می کند. کار دسته جمعی برای جمع آوری و چال کردن برف نیازمند هماهنگی و همدلی است و حس تعلق به جامعه محلی را تقویت می کند.

علاوه بر کار مشترک صرف غذای نذری بر سر یک سفره بزرگ نیز نمادی از برابری و همبستگی است. در این مراسم کدورت ها کنار گذاشته می شود و همه با یک هدف مشترک دور هم جمع می شوند. حضور اهالی روستا که ممکن است به دلیل کار یا زندگی در شهرهای دیگر ساکن باشند در این مراسم فرصتی برای دید و بازدید و تازه کردن خاطرات فراهم می کند.

مراسم زن شاهی

مراسم زن شاهی آیینی شاد و منحصر به فرد است که به موازات مراسم برف چال و در همان روز در روستای آب اسک و نیاک برگزار می شود. تفاوت اصلی این مراسم با برف چال در این است که زن شاهی کاملاً توسط زنان روستا و بدون حضور هیچ مردی اجرا می شود. این مراسم فرصتی است برای زنان تا نقش فعال و محوری خود را در جامعه به نمایش بگذارند و ساعاتی را به شادی و پایکوبی بپردازند.

در این آیین زنان روستا یک نفر از میان خود را به عنوان «زن شاه» یا حاکم انتخاب می کنند. این زن باید دارای ویژگی هایی نظیر اقتدار صداقت و توانایی استدلال باشد. انتخاب زن شاه نمادی از سپردن زمام امور به دست زنان برای مدت کوتاهی است و نشان دهنده احترام به جایگاه و نقش زنان در فرهنگ محلی است. محل برگزاری این مراسم معمولاً در مکانی خاص به نام «درویش باغ» است.

مقدمات مراسم زن شاهی

مقدمات مراسم زن شاهی نیز مانند برف چال از قبل آغاز می شود. تعیین روز برگزاری مراسم که همزمان با برف چال است اولین گام است. زنان روستا نیز در آماده سازی غذاهای نذری برای مراسم برف چال مشارکت دارند اما برای مراسم زن شاهی ممکن است تدارکات خاص خود را نیز داشته باشند.

مهمترین مقدمه مراسم زن شاهی انتخاب «زن شاه» است. این انتخاب معمولاً با مشورت و توافق زنان روستا صورت می گیرد. پس از انتخاب زن شاه به جایگاه حکومتش در درویش باغ هدایت می شود و مراسم اصلی آغاز می گردد. آماده سازی محل برگزاری مراسم و اطمینان از عدم حضور مردان نیز از جمله مقدمات مهم این آیین است.

شرح مراسم زن شاهی

پس از استقرار زن شاه در جایگاه خود مراسم با برنامه های متنوعی ادامه می یابد. در این مراسم زنان روستا به رقص و پایکوبی می پردازند و ترانه ها و آوازهای محلی مخصوص خود را می خوانند. فضای مراسم سرشار از شور و نشاط و شادی است. زن شاه نیز نقش خود را ایفا می کند و ممکن است به برخی امور نمادین بپردازد.

یکی از بخش های جالب مراسم بازدید زن شاه به همراه تعدادی از زنان که به عنوان نگهبان و سرباز انتخاب شده اند از خانه برخی اهالی است. این بازدیدها شامل سر زدن به خانه عزاداران نو عروسان یا بیماران است و نمادی از همدردی تبریک و عیادت است که توسط حاکم موقت زنان انجام می شود. حضور هر مردی در این مراسم ممنوع است و در صورت ورود با تنبیهات نمادین روبرو خواهد شد.

زن شاهی سنتی 600 ساله در مازندران

مراسم زن شاهی نیز مانند مراسم برف چال دارای قدمتی طولانی است و گفته می شود که همزمان با آیین برف چال و در حدود ۶۰۰ سال پیش شکل گرفته است. این همزمانی در برگزاری و قدمت نشان دهنده پیوند این دو آیین و اهمیت آن ها در فرهنگ منطقه آب اسک و نیاک است. قدمت ۶۰۰ ساله زن شاهی آن را به یکی از کهن ترین سنت های مرتبط با نقش زنان در ایران تبدیل کرده است.

این سنت دیرپا نه تنها نمایانگر جایگاه اجتماعی زنان در این منطقه در طول تاریخ است بلکه فرصتی برای ابراز وجود شادی و همبستگی زنانه فراهم می کند. حفظ این آیین در طول قرن ها نشان از اهمیت آن برای زنان منطقه و اراده آن ها برای پاسداری از میراث فرهنگی خود دارد. زن شاهی نمادی از حکمرانی موقت و نمادین زنان و تمرینی برای مدیریت و رهبری در جامعه محلی است.

مراسم برف چال و زن شاهی در آب اسک مازندران

روستای آب اسک و نیاک در دامنه قله دماوند کانون اصلی برگزاری مراسم برف چال و زن شاهی هستند. این منطقه کوهستانی با طبیعت بکر و چشمه های آب گرم بستر مناسبی برای شکل گیری و تداوم این سنت ها فراهم کرده است. نزدیکی به قله دماوند و وجود برف در ارتفاعات دلیل اصلی شکل گیری مراسم برف چال با هدف ذخیره آب است.

همزمانی برگزاری دو مراسم برف چال (مردانه) و زن شاهی (زنانه) در یک روز و در یک منطقه پدیده ای جالب توجه است. این همزمانی نشان می دهد که در این فرهنگ محلی هم مردان و هم زنان دارای نقش و جایگاه خاص خود هستند و هر یک در قالب آیین های جداگانه به حفظ و پایداری جامعه کمک می کنند. آب اسک به عنوان میزبان اصلی این دو مراسم هر ساله پذیرای اهالی روستا و گاهی گردشگرانی است که برای تماشای این سنت های کهن به این منطقه سفر می کنند.

آیین سنتی ورف چال در دامنه های قله دماوند در آمل برگزار شد

آیین سنتی ورف چال (برف چال) هر ساله در دامنه های قله دماوند و در منطقه آب اسک شهرستان آمل برگزار می شود. این مراسم با حضور پرشور مردان روستا و اهالی محلی همراه است. برگزاری مراسم در این منطقه خاص اهمیت جغرافیایی و اقلیمی دامنه های دماوند را برای تأمین منابع آب آشامیدنی و کشاورزی نشان می دهد.

این آیین به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس نقش مهمی در حفظ هویت محلی و انتقال سنت ها به نسل های بعدی ایفا می کند. برگزاری منظم آن در این منطقه تأکیدی بر تداوم پیوند انسان با طبیعت و تلاش برای مدیریت پایدار منابع آب است. ورف چال در دامنه های دماوند تصویری زنده از همکاری و همبستگی مردم برای بقا و رونق زندگی در شرایط کوهستانی ارائه می دهد.

«عید مُردگان» سنتی ماندگار در مازندران

یکی دیگر از سنت های کهن و قابل توجه در استان مازندران مراسمی است که به «عید مردگان» شهرت دارد. این مراسم که در برخی مناطق مازندران و در روزهای خاصی از سال به ویژه در پنجشنبه های آخر سال یا عید نوروز برگزار می شود با هدف یادبود و گرامیداشت درگذشتگان انجام می گیرد. اهالی روستا بر سر مزار عزیزان خود حاضر می شوند و با خواندن فاتحه و قرآن یاد آن ها را گرامی می دارند.

پخش خیرات و نذری از جمله رسم های اصلی این روز است. معمولاً انواع شیرینی حلوا خرما و غذاهای محلی تهیه شده و بین حاضران یا نیازمندان پخش می شود. عید مردگان نمادی از پیوند نسل ها و حفظ خاطره درگذشتگان است و نشان دهنده اهمیت خانواده و نیاکان در فرهنگ مازندران است. این سنت فضایی معنوی و سرشار از احترام را ایجاد می کند و به تقویت همبستگی اجتماعی کمک می نماید.

بازدید از مراسم برف چال و زن شاهی

مراسم برف چال و زن شاهی به دلیل ماهیت سنتی و جذابیت فرهنگی خود مورد توجه گردشگران و علاقه مندان به آداب و رسوم محلی قرار گرفته اند. بازدید از این مراسم فرصتی برای آشنایی نزدیک با سبک زندگی باورها و همبستگی مردم روستاهای آب اسک و نیاک فراهم می کند. گردشگران می توانند شاهد مراحل مختلف مراسم برف چال از جمع آوری برف تا صرف نذری باشند.

همچنین هرچند مراسم زن شاهی به صورت کاملاً زنانه برگزار می شود اما فضای کلی روستا در آن روز حال و هوای ویژه ای دارد. علاقه مندان به فرهنگ می توانند با رعایت احترام به سنت های محلی و با هماهنگی قبلی بخشی از این تجربه فرهنگی بی نظیر باشند. معمولاً زمان برگزاری مراسم از قبل اطلاع رسانی می شود تا علاقه مندان بتوانند برنامه ریزی لازم را انجام دهند.

آداب و رسوم مردم مازندران

مردم مازندران دارای آداب و رسوم متنوع و غنی هستند که بسیاری از آن ها ریشه در تاریخ طبیعت و معیشت آن ها دارد. علاوه بر مراسم هایی مانند برف چال زن شاهی و عید مردگان سنت های دیگری نیز در این استان رایج است. این آداب و رسوم شامل مراسم مربوط به کشاورزی دامداری ازدواج نوروز و سایر مناسبت های مذهبی و ملی است.

پوشش محلی موسیقی سنتی رقص های محلی و غذاهای بومی نیز بخشی از هویت فرهنگی مردم مازندران را تشکیل می دهند. حفظ و پاسداری از این آداب و رسوم نقش مهمی در انتقال میراث فرهنگی به نسل های آینده و تقویت هویت محلی دارد. این سنت ها نه تنها جنبه تفریحی دارند بلکه بازتابی از حکمت عملی باورها و ارزش های اجتماعی مردم این خطه هستند.

هدف از چال کردن برف در مازندران چیست؟

هدف اصلی از چال کردن برف ذخیره آب برای تأمین نیاز دامداری و کشاورزی در فصل تابستان است که معمولاً با کمبود آب مواجه می شوند.

آیا آیین برف چال مازندران هنوز ادامه دارد؟

بله مراسم برف چال در روستاهای آب اسک و نیاک مازندران همچنان هر ساله در فصل بهار برگزار می شود و یکی از سنت های زنده این منطقه است.

تاریخچه مراسم برف چال در مازندران از کجا آمده است؟

تاریخچه این مراسم به حدود ۶۰۰ سال پیش و به توصیه عارفی به نام سید حسن ولی بازمی گردد که مکان مناسبی برای ذخیره برف به اهالی نشان داد.

آیا خانم ها امکان حضور در برف شال را دارند؟

مراسم برف چال عمدتاً توسط مردان برگزار می شود اما زنان در تهیه غذاهای نذری مشارکت دارند و در بخش هایی مانند صرف نذری حضور می یابند.

آیا مراسم برف چال و زن شاهی در استان مازندران برگزار می شود؟

بله هر دو مراسم برف چال و زن شاهی به صورت همزمان و هر ساله در روستاهای آب اسک و نیاک در استان مازندران برگزار می شوند.