مراسم عاشورا در ترکیه

ماه محرم یکی از پر اهمیت ترین ماه ها در تقویم اسلامی یادآور واقعه ای است که تأثیری عمیق و ماندگار بر وجدان تاریخی و فرهنگی مسلمانان در سراسر جهان گذاشته است: شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش در صحرای کربلا. در کشور ترکیه با جمعیت غالباً مسلمان و تنوع مذهبی قابل توجه هرچند نظام حکومتی بر پایه سکولاریسم بنا شده اما اعتقادات و آیین های مذهبی جایگاه ویژه ای در زندگی مردم دارند. مراسم سوگواری محرم و به ویژه روز عاشورا تجلی گاه ارادت و محبت عمیق مردم آناتولی به اهل بیت پیامبر (ص) است. این مراسم تنها محدود به شیعیان و علویان نیست بلکه بسیاری از مسلمانان اهل سنت نیز به طرق مختلف در بزرگداشت این ایام شرکت می کنند و یاد و خاطره حماسه حسینی را گرامی می دارند. این همبستگی و حضور فراتر از مرزهای مذهبی تصویری منحصر به فرد از برگزاری مراسم عاشورا در ترکیه ارائه می دهد که نشان دهنده ریشه های عمیق عشق به خاندان عصمت و طهارت در میان مردم این سرزمین است. در این نوشتار به بررسی چگونگی برگزاری مراسم عاشورای حسینی در ترکیه آیین ها مکان های اصلی و اهمیت فرهنگی و مذهبی این واقعه در میان مردم این کشور خواهیم پرداخت.

آیین های سوگواری در ترکیه

آیین های سوگواری در ترکیه به ویژه در ماه محرم نمایانگر ترکیبی از اعتقادات مذهبی سنت های محلی و ارادت قلبی به خاندان پیامبر اسلام (ص) است. با وجود تنوع مذهبی در میان مسلمانان ترکیه که شامل اکثریت اهل سنت (عمدتاً حنفی و شافعی) و اقلیت قابل توجه شیعه و علوی است ایام محرم و به خصوص دهه اول آن فضایی از حزن و اندوه را در بسیاری از شهرها و مناطق کشور حاکم می کند. این آیین ها هرچند در میان شیعیان و علویان با شدت و حدت بیشتری دنبال می شود اما اهل سنت نیز به شیوه های خود در این بزرگداشت شرکت می کنند. پوشیدن لباس مشکی به نشانه ماتم شرکت در مجالس روضه خوانی و نوحه سرایی و توزیع نذورات از جمله اعمال رایجی است که در این ایام مشاهده می شود. این مراسم ها نه تنها ابراز وفاداری به آرمان های امام حسین (ع) است بلکه فرصتی برای اتحاد و همبستگی میان مسلمانان با مذاهب مختلف نیز محسوب می شود.

مراسم سوگواری در محرم و صفر

مراسم سوگواری در ماه های محرم و صفر در ترکیه به ویژه در میان جوامع شیعه و علوی با شور و ارادتی خاص برگزار می شود. از اولین روز ماه محرم بسیاری از شیعیان در شهرهای مختلف ترکیه به خصوص در استانبول آنکارا ازمیر بورسا و استان های شرقی مانند ایغدیر و آغری که جمعیت شیعه بیشتری دارند لباس سیاه بر تن می کنند. مساجد حسینیه ها و تکیه ها به کانون های اصلی عزاداری تبدیل می شوند. در این مکان ها هر شب مجالس روضه خوانی سینه زنی و زنجیرزنی برپا می شود. نوحه سرایان به ذکر مصیبت اهل بیت (ع) می پردازند و عزاداران با سینه زنی و زنجیرزنی اندوه خود را نسبت به واقعه کربلا ابراز می کنند. قرائت زیارت عاشورا نیز بخش جدایی ناپذیر این مراسم است. در برخی مناطق به خصوص در استان های شرقی نزدیک به مرز ایران رسم است که پیراهن سفیدی روی لباس مشکی بپوشند که نمادی از آمادگی برای فداکاری در راه امام حسین (ع) است. این مراسم ها تا روز عاشورا به اوج خود می رسند و پس از آن نیز در ایام اربعین حسینی و 28 صفر ادامه می یابند.

حب حسین(ع) در آناتولی فراتر از مذهب

عشق و ارادت به امام حسین (ع) و خاندان اهل بیت (ع) در ترکیه محدود به یک مذهب خاص نیست و در میان طیف وسیعی از مسلمانان اعم از شیعه علوی و حتی بخش های قابل توجهی از اهل سنت ریشه دوانده است. این حب و علاقه فراتر از اختلافات کلامی و فقهی به عنوان یک پیوند قلبی و معنوی عمل می کند. بسیاری از اهل سنت در ترکیه هرچند در مراسم سوگواری به شیوه شیعیان شرکت نمی کنند اما احترام عمیقی برای امام حسین (ع) قائل هستند و واقعه کربلا را فاجعه ای عظیم در تاریخ اسلام می دانند. سخنرانان مذهبی اهل سنت نیز در ایام محرم به ذکر فضائل امام حسین (ع) و مظلومیت ایشان می پردازند و یزید را محکوم می کنند. نام های مبارک محمد علی حسن و حسین به وفور در میان خانواده های ترک فارغ از مذهبشان دیده می شود که خود نشانه این ارادت است. توزیع نذری در ماه محرم حتی در میان خانواده های اهل سنت رایج است و این خود گواهی بر این است که واقعه عاشورا به قلب های مسلمانان در آناتولی فارغ از مذهبشان نفوذ کرده است.

دسر و غذای عاشورا

یکی از سنت های دیرینه و فراگیر در ایام محرم در ترکیه به خصوص در روز عاشورا طبخ و توزیع انواع غذاها و دسرهای نذری است. این سنت در میان شیعیان و اهل سنت به یک اندازه رواج دارد و نمادی از همبستگی سخاوت و بزرگداشت این ایام محسوب می شود. غذاهای نذری معمولاً در حجم زیاد پخته شده و در میان همسایگان فقرا و شرکت کنندگان در مراسم عزاداری توزیع می شود. این اقدام علاوه بر اجر معنوی باعث تقویت روابط اجتماعی و همبستگی در جامعه می شود. در کنار غذاهای اصلی انواع شیرینی ها و دسرهای سنتی نیز تهیه و پخش می شود. اما در میان تمامی نذورات مرتبط با روز عاشورا در ترکیه یک دسر جایگاه ویژه ای دارد که نه تنها با این روز گره خورده بلکه نام آن نیز مستقیماً به این واقعه تاریخی اشاره دارد و نمادی از برکت و شکرگزاری تلقی می شود. این دسر خاص پودینگ عاشورا یا آشوره است که داستانی عمیق و چندلایه در پس خود دارد.

پودینگ نوح یا دسر عاشورا در مراسم عاشورای حسینی ترکیه

آشوره (Aşure) که در فارسی به پودینگ نوح نیز شهرت دارد مهم ترین و شناخته شده ترین نذری مرتبط با روز عاشورا در ترکیه است. این دسر از ترکیبی متنوع و پرشمار از حبوبات (مانند گندم نخود لوبیا) غلات میوه های خشک (مانند کشمش زردآلو انجیر) مغزها (گردو فندق بادام) و گاهی میوه های تازه تهیه می شود و با شکر شیرین می گردد. وجه تسمیه آن به روز عاشورا به دو روایت مختلف بازمی گردد؛ روایتی آن را به روزی مرتبط می داند که کشتی حضرت نوح (ع) پس از طوفان بر کوه جودی نشست و بازماندگان هر آنچه از مواد غذایی باقی مانده بود را در یک دیگ پختند تا جشنی برای نجات خود بگیرند. روایت دیگر آن را مستقیماً به روز عاشورای حسینی و واقعه کربلا مرتبط می سازد هرچند ارتباط دقیق این دسر با مصیبت کربلا کمتر واضح است و بیشتر مرتبط با سنت نذری دادن در این روز است. آشوره معمولاً در حجم زیاد پخته شده و در روز عاشورا یا روزهای اطراف آن بین خانواده دوستان همسایگان و حتی افراد غریبه توزیع می شود. این عمل نه تنها یک نذری مذهبی است بلکه نمادی از فراوانی برکت همبستگی و شکرگزاری برای نعمت های الهی محسوب می شود و در میان تمام اقشار و مذاهب در ترکیه محبوبیت دارد.

شرق تا غرب آناتولی عزادار سالار شهیدان

سوگواری برای سالار شهیدان امام حسین (ع) در سراسر جغرافیای وسیع ترکیه از شرقی ترین استان ها تا غربی ترین شهرهای آن با اشکال و شدت های متفاوت جریان دارد. در استان های شرقی و مرزی با ایران مانند ایغدیر آغری و ارزروم که جمعیت قابل توجهی از شیعیان جعفری در آن ساکن هستند مراسم عزاداری شباهت بسیاری به آیین های رایج در ایران دارد. در این مناطق دسته های بزرگ سینه زنی و زنجیرزنی در خیابان ها به راه می افتند و حتی مداحان و روضه خوانان از ایران برای اجرای مراسم دعوت می شوند. شور و حال عزاداری در این مناطق بسیار عمیق و سنتی است. با حرکت به سمت غرب و شهرهای بزرگ مانند استانبول آنکارا ازمیر و بورسا هرچند جمعیت شیعه کمتر متمرکز است اما به دلیل تراکم جمعیت و وجود مراکز مذهبی مهم مراسم عزاداری با شکوه خاصی برگزار می شود. در این شهرها علاوه بر مساجد و حسینیه ها در میادین و فضاهای عمومی نیز شاهد برگزاری مراسم بزرگ هستیم که نه تنها شیعیان بلکه علویان و حتی اهل سنت را نیز گرد هم می آورد. این گستردگی جغرافیایی نشان دهنده نفوذ عمیق واقعه عاشورا در فرهنگ و اعتقادات مردم ترکیه است.

محرم در ترکیه از برگزاری تعزیه ۳۰۰ هزار نفری تا زینبیه استانبول

استانبول به عنوان بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر ترکیه و پلی میان شرق و غرب میزبان برخی از باشکوه ترین مراسم عزاداری محرم است. یکی از برجسته ترین این مراسم ها برگزاری تعزیه یا نمایش تمثیلی واقعه کربلا در میدان هالکالی (Halkalı) است. این مراسم که از دهه 1980 آغاز شده به مرور زمان توسعه یافته و به یکی از بزرگترین گردهمایی های عاشورایی در جهان تبدیل شده است. در برخی سال ها تعداد تماشاگران این تعزیه به 300 هزار نفر نیز رسیده و از این رو در کتاب رکوردهای گینس به عنوان پرتماشاگرترین نمایش و بزرگترین کادر آماتور تئاتر ثبت شده است. همچنین این مراسم از سوی سازمان یونسکو به عنوان یکی از بهترین مراسم عزاداری حسینی (ع) در جهان مورد تقدیر قرار گرفته است. حضور مقامات بلندپایه دولتی و پخش زنده مراسم از شبکه های تلویزیونی سراسری نشان دهنده اهمیت آن در سطح ملی است. در کنار این رویداد عظیم مراکز مذهبی مهمی مانند زینبیه در منطقه کوچوک چکمجه استانبول به عنوان یکی از کانون های اصلی فعالیت شیعیان در طول دهه اول محرم و به ویژه در روز عاشورا میزبان هزاران عزادار هستند و مراسم سنتی سینه زنی زنجیرزنی و روضه خوانی را با نظم و شکوه خاصی برگزار می کنند. این تنوع در برگزاری مراسم از تعزیه های بزرگ و عمومی تا مجالس خصوصی تر در مساجد و تکیه ها نشان دهنده پویایی و عمق ارادت به امام حسین (ع) در این کلان شهر است.

مراسم عاشورا در ترکیه در کدام شهرها و مکان ها برگزار می شود؟

مراسم اصلی در شهرهای بزرگ مانند استانبول آنکارا ازمیر بورسا و استان های شرقی مانند ایغدیر و آغری برگزار می شود. مساجد حسینیه ها تکیه ها و میادین عمومی کانون های اصلی این مراسم هستند.

آیین های عزاداری در محرم ترکیه شامل چه مواردی است؟

این آیین ها شامل پوشیدن لباس مشکی شرکت در مجالس روضه خوانی سینه زنی زنجیرزنی نوحه سرایی قرائت زیارت عاشورا و توزیع انواع نذورات به ویژه دسر عاشورا (آشوره) است.

چه گروه های مذهبی در ترکیه مراسم عاشورا را برگزار می کنند؟

عمدتاً شیعیان جعفری و علویان برگزارکننده اصلی مراسم هستند اما بسیاری از مسلمانان اهل سنت نیز به شیوه های مختلف در بزرگداشت و احترام به این ایام شرکت می کنند.

پودینگ عاشورا چیست و چرا در این مراسم توزیع می شود؟

پودینگ عاشورا یا آشوره دسری سنتی از حبوبات و خشکبار است که به یاد نجات کشتی نوح (ع) و به عنوان نذری برای برکت و شکرگزاری در روز عاشورا تهیه و توزیع می شود.