مراسم قربانی کردن انسان در تمدن مایا

تمدن مایا در آمریکای مرکزی با پیشرفت های شگرف در نجوم و ریاضیات آیین های مذهبی پیچیده ای داشت که قربانی کردن انسان به ویژه بیرون کشیدن قلب بخش مهمی از آن بود. این عمل وحشتناک به عنوان پیشکشی حیاتی برای ایزدان و حفظ تعادل جهان انجام می شد.

تمدن مایا

تمدن مایا یکی از برجسته ترین فرهنگ های دوران پیشاکلمبی در آمریکای مرکزی بود که از حدود ۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی به اوج شکوفایی خود رسید و تا زمان ورود اسپانیایی ها در قرن ۱۷ میلادی نیز به حیات خود ادامه داد. این تمدن در مناطقی شامل جنوب شرقی مکزیک گواتمالا بلیز و بخش هایی از هندوراس و السالوادور امروزی گسترش یافته بود. مایاها به دلیل دستاوردهای چشمگیرشان در زمینه های مختلف شناخته می شوند. آن ها سیستم نوشتاری پیچیده ای داشتند در ریاضیات و نجوم بسیار پیشرفته بودند و تقویم دقیقی ابداع کرده بودند. معماری مایا نیز با ساخت اهرام باشکوه معابد و کاخ ها نمایانگر دانش فنی و سازماندهی اجتماعی بالای آن هاست. با این حال جنبه های تاریک تری نیز در فرهنگ مایا وجود داشت که یکی از بحث برانگیزترین آن ها آیین های قربانی کردن به خصوص قربانی کردن انسان بود که ریشه در باورهای عمیق مذهبی و کیهان شناسی آن ها داشت.

قربانی کردن انسان به عنوان پیشکش نهایی

در جهان بینی مایا جهان توسط ایزدان اداره می شد و بقای آن وابسته به حفظ تعادل کیهانی بود. مایاها معتقد بودند که ایزدان برای ادامه حیات و حفظ نظم جهان نیاز به تغذیه دارند و خون به ویژه خون انسان ارزشمندترین و حیاتی ترین منبع تغذیه برای آن ها بود. بنابراین قربانی کردن انسان به عنوان اوج فداکاری و بالاترین پیشکش به ایزدان تلقی می شد. این عمل نه تنها برای خشنودی خدایان و تضمین برکت باران و محصولات کشاورزی انجام می گرفت بلکه نقش مهمی در مراسم سیاسی و اجتماعی نیز داشت. پادشاهان و نخبگان مایا از طریق انجام این آیین ها مشروعیت خود را نزد مردم و ایزدان تقویت می کردند و قدرت و ارتباط خود با عالم ماوراء را به نمایش می گذاشتند. قربانی کردن انسان به خصوص اسیران جنگی برجسته نمادی از پیروزی نظامی و قدرت سیاسی حاکمان نیز محسوب می شد و در مناسبت های مهمی مانند تاج گذاری ها پایان دوره های زمانی در تقویم و افتتاح بناهای جدید صورت می پذیرفت.

ماهیت قربانیان

انتخاب فرد قربانی در تمدن مایا معمولاً بر اساس جایگاه اجتماعی و شرایط وی صورت می گرفت. برخلاف تصور رایج که هر فردی می توانست قربانی شود اغلب اسیران جنگی به خصوص آن هایی که از طبقه اشراف یا رهبران نظامی بودند برای این منظور انتخاب می شدند. مایاها معتقد بودند که قربانی کردن یک فرد برجسته پیشکش باارزش تری برای ایزدان است. اسیران جنگی با رتبه های پایین تر معمولاً به عنوان نیروی کار مورد استفاده قرار می گرفتند. علاوه بر اسیران جنگی گاهی بردگان مجرمان یا حتی افرادی از جامعه خود مایاها نیز به عنوان قربانی تقدیم می شدند. در برخی موارد نادر و خاص اعضای خانواده سلطنتی یا نخبگان نیز ممکن بود در آیین های خاصی خود را قربانی کنند یا خون خود را برای ایزدان بریزند (خودقربانی یا خون ریزی آیینی). ماهیت قربانی می توانست به نوع مراسم ایزد مورد نظر و هدف از قربانی بستگی داشته باشد اما در مجموع قربانیان انسان اغلب افرادی بودند که به نحوی از جامعه مایا خارج محسوب می شدند یا در نتیجه جنگ به دست آن ها افتاده بودند.

روش های متداول قربانی کردن انسان

مایاها از روش های مختلفی برای قربانی کردن انسان استفاده می کردند که هر یک ممکن بود با ایزد خاصی یا مناسبت ویژه ای مرتبط باشد. یکی از روش های شناخته شده غرق کردن قربانیان در گودال های طبیعی یا «سنوته ها» بود به خصوص در سنوته مقدس چیچن ایتزا که با ایزد باران چاک مرتبط بود. قربانیان اغلب با اشیاء قیمتی همراه می شدند و به داخل آب انداخته می شدند. روش دیگر قربانی کردن با تیراندازی بود که در آن فرد قربانی به ستونی بسته می شد و با تیر مورد اصابت قرار می گرفت تا بمیرد. سر بریدن نیز یکی از روش های رایج بود که در هنر و کتیبه های مایا به تصویر کشیده شده است. این روش اغلب پس از پایان بازی های آیینی توپ انجام می شد که در آن بازنده یا کاپیتان تیم بازنده ممکن بود قربانی شود. با این حال هولناک ترین و شاید شناخته شده ترین روش قربانی کردن در تمدن مایا به ویژه در دوران پساکلاسیک بیرون کشیدن قلب قربانی بود که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته می شود. انتخاب روش قربانی به عوامل متعددی از جمله ایزد حامی مراسم هدف از قربانی و سنت های محلی بستگی داشت.

مراسم وحشتناک بیرون کشیدن قلب در تمدن مایا

مراسم بیرون کشیدن قلب که به نظر می رسد در اواخر دوره کلاسیک و به خصوص در دوره پساکلاسیک رایج شد و شاید تحت تأثیر فرهنگ های دیگر مانند آزتک ها قرار گرفته باشد یکی از خونین ترین و نمایشی ترین آیین های مایا بود. این مراسم معمولاً در بالای اهرام یا سکوهای مرتفع انجام می شد تا جمعیت زیادی بتوانند شاهد آن باشند. فرد قربانی اغلب یک اسیر جنگی توسط چهار دستیار که غالباً با رنگ آبی نقاشی شده بودند بر روی یک سنگ قربانی یا محراب خوابانده می شد. سینه ی قربانی کشیده و بالا نگه داشته می شد تا دسترسی به قفسه سینه آسان شود. سپس کاهنی که نقش «ناکام» را بر عهده داشت با استفاده از یک چاقوی آیینی ساخته شده از سنگ ابسیدین یا چرت به سرعت قفسه سینه را می شکافت و قلب قربانی را در حالی که هنوز می تپید بیرون می کشید. قلب تپنده سپس به کاهن ارشد یا شخصیتی مهم به نام «چیلان» تقدیم می شد که آن را به سمت آسمان بالا می گرفت تا به ایزدان نشان دهد. جسد قربانی ممکن بود پس از آن از پله های هرم به پایین پرتاب شود و در پایین توسط کاهنان دیگر پوست کنده شود. پوست انسان قربانی گاهی توسط کاهن ارشد یا سایر شرکت کنندگان در مراسم پوشیده می شد که نمادی از قدرت و تحول تلقی می شد. این مراسم نه تنها یک عمل مذهبی بلکه نمایشی قدرتمند از اقتدار و ارتباط با عالم ماوراء بود.

انواعی دیگر از قربانی کردن

علاوه بر روش های اصلی قربانی کردن انسان مانند بیرون کشیدن قلب غرق کردن تیراندازی و سر بریدن مایاها از انواع دیگری از قربانی ها و فداکاری ها نیز در آیین های خود استفاده می کردند. یکی از این اشکال خودقربانی یا خون ریزی آیینی بود که توسط نخبگان به ویژه پادشاهان و ملکه ها انجام می شد. آن ها با استفاده از ابزارهای تیز مانند تیغ های ابسیدین ستون فقرات سفره ماهی یا حتی طناب های خاردار بخش هایی از بدن خود مانند زبان آلت تناسلی یا لاله گوش را سوراخ کرده و خون خود را بر روی کاغذ یا پارچه جمع آوری می کردند. این خون سپس سوزانده می شد و دود آن به سمت آسمان می رفت تا با ایزدان ارتباط برقرار کند. این عمل نمادی از فداکاری شخصی حاکمان و ارتباط مستقیم آن ها با قلمرو الهی بود و برای مشروعیت بخشیدن به قدرت آن ها و تضمین رفاه جامعه انجام می شد. همچنین حیوانات مختلفی مانند بوقلمون بلدرچین سگ گوزن و حتی جگوار نیز به عنوان قربانی تقدیم می شدند اما قربانی کردن انسان بالاترین سطح فداکاری محسوب می شد. نوع قربانی و روش اجرای آن بسته به ایزد مورد پرستش مناسبت و دوره زمانی متفاوت بود.

راز قربانی کردن کودکان مایا به یک باور مذهبی عجیب مربوط می شود

قربانی کردن کودکان در تمدن مایا اگرچه به اندازه قربانی کردن اسیران جنگی بالغ رایج نبود اما شواهد باستان شناسی و متون تاریخی نشان می دهند که در برخی شرایط و آیین های خاص کودکان نیز قربانی می شدند. راز این عمل اغلب به باورهای مذهبی مربوط به ایزدان باران به خصوص چاک مرتبط است. مایاها معتقد بودند که کودکان به دلیل معصومیت و پاکی شان ارتباط ویژه ای با عالم ارواح و ایزدان دارند. در دوره های خشکسالی شدید که بقای جامعه به باران وابسته بود کودکان به عنوان پیشکشی برای ایزد باران چاک انتخاب می شدند. اعتقاد بر این بود که اشک کودکان پاک ترین شکل آب است و قربانی کردن آن ها و گریستنشان می توانست ایزد باران را خشنود کرده و او را به فرستادن باران ترغیب کند. شواهد قابل توجهی از قربانی کردن کودکان در سنوته مقدس چیچن ایتزا یافت شده است جایی که بقایای استخوان های کودکان همراه با اشیاء قیمتی کشف شده اند. این کودکان اغلب غرق می شدند. قربانی کردن کودکان هرچند هولناک به نظر می رسد در چارچوب باورهای مذهبی مایا و تلاش آن ها برای حفظ نظم طبیعی و بقای جامعه معنا پیدا می کرد.

یک کشف ترسناک در هرم دو هزار سالۀ مایاها

کاوش های باستان شناسی در محوطه های مایایی به ویژه در اطراف اهرام و مراکز آیینی شواهد متعددی از آیین های قربانی کردن انسان را آشکار کرده اند. یکی از این کشفیات ترسناک یافتن بقایای اسکلت های متعدد گاهی اوقات در شرایطی که نشان دهنده مرگ خشونت آمیز و آیینی است در نزدیکی یا حتی داخل بناهای مهم از جمله اهرام بوده است. برای مثال در برخی از پایتخت های بزرگ مایا مانند تیکال یا کوپان گورهای دسته جمعی یا بقایای پراکنده انسانی در معابد میدان ها یا پای اهرام کشف شده اند که با شواهد هنری و کتیبه ای مربوط به قربانی کردن انسان مطابقت دارند. این بقایا اغلب نشانه هایی از قطع عضو سر بریدن یا جدا شدن قفسه سینه دارند. کشف این بقایا در کنار اشیاء آیینی مانند چاقوهای ابسیدین ظروف سفالی با نقوش مرتبط با مرگ و قربانی و زیورآلات تصویر واضح تری از ماهیت و گستردگی مراسم قربانی کردن در این تمدن ارائه می دهد. این یافته ها نه تنها تأییدی بر متون تاریخی و تصاویر هنری هستند بلکه جزئیات مهمی درباره روش ها تعداد قربانیان و مکان های اجرای این آیین های هولناک در دل مراکز مذهبی مایا از جمله اهرام دو هزار ساله آن ها به ما می دهند.

منابع

درک ما از مراسم قربانی کردن انسان در تمدن مایا بر اساس ترکیبی از منابع مختلف شکل گرفته است. شواهد باستان شناسی شامل کشف بقایای انسانی در محوطه های آیینی مانند اهرام معابد سنوته ها و گورهای دسته جمعی است. تجزیه و تحلیل این بقایا اطلاعاتی درباره سن جنسیت وضعیت سلامت و علل مرگ قربانیان ارائه می دهد. هنر مایا از جمله دیوارنگاره ها کتیبه های سنگی (استلاها) نقاشی روی سفال ها و کنده کاری ها صحنه هایی از مراسم قربانی از جمله بیرون کشیدن قلب سر بریدن و خون ریزی آیینی را به تصویر کشیده است. متون مایایی مانند دفترنامه ها (کدکس ها) که تعداد کمی از آن ها باقی مانده است (مانند دفترنامه مادرید) حاوی اشاراتی به آیین های مذهبی از جمله قربانی کردن هستند. علاوه بر این متون بومی پس از فتح اسپانیا مانند پوپول ووه (کتاب مقدس کیچه ها) و رابینال آچی (نمایشنامه ای آیینی) اطلاعات ارزشمندی درباره اساطیر تاریخ و آیین های مایا از جمله قربانی کردن ارائه می دهند. نوشته های مبلغان و فاتحان اسپانیایی در اوایل دوره استعمار مانند دیگو دلاندا اگرچه از دیدگاه اروپایی و با تعصب نوشته شده اند اما حاوی توصیفاتی از آیین های مایایی هستند که در آن زمان هنوز در برخی مناطق اجرا می شدند. ترکیب این منابع به محققان اجازه داده است تا تصویری جامع تر از نقش و اهمیت قربانی کردن انسان در فرهنگ مایا به دست آورند.

قربانیان انسانی در تمدن مایا چه کسانی بودند؟

اغلب قربانیان اسیران جنگی به خصوص فرماندهان و اشراف اسیر شده بودند. همچنین بردگان مجرمان و در برخی آیین های خاص کودکان یا حتی اعضای جامعه خود مایاها نیز قربانی می شدند.

هدف مایاها از قربانی کردن انسان چه بود؟

هدف اصلی خشنودی ایزدان و تغذیه آن ها با خون بود که برای حفظ تعادل کیهانی تضمین باران و محصولات کشاورزی و مشروعیت بخشیدن به قدرت حاکمان ضروری تلقی می شد.

مراسم قربانی کردن انسان در تمدن مایا با چه تناوب انجام می شد؟

تناوب مراسم بسته به اهمیت مناسبت ها متفاوت بود. در رویدادهای مهم مانند تاج گذاری ها پایان دوره های تقویمی خشکسالی ها یا پیروزی های نظامی بزرگ این آیین ها اجرا می شدند.

مراسم قربانی کردن انسان مایا در کجا انجام می شد؟

این مراسم معمولاً در مکان های آیینی مهم انجام می شد از جمله بالای اهرام در معابد در میدان های بزرگ شهرها یا در گودال های مقدس طبیعی مانند سنوته ها.

آیا مایاها فقط با خارج کردن قلب قربانی می کردند؟

خیر خارج کردن قلب یکی از روش های رایج به خصوص در دوره پساکلاسیک بود. مایاها از روش های دیگری مانند سر بریدن غرق کردن و تیراندازی نیز برای قربانی کردن انسان استفاده می کردند.

قربانی کردن انسان در تمدن مایا چه زمانی متوقف شد؟

این آیین به تدریج پس از ورود اسپانیایی ها در قرن ۱۶ میلادی و گسترش مسیحیت تضعیف شد اما ممکن است در برخی مناطق دورافتاده تا قرن ۱۷ نیز به صورت پنهانی ادامه داشته باشد.