مراسم نوروز خوانی در ایران، آیینی کهن و ریشه دار در فرهنگ این سرزمین است که بهار و نو شدن سال را نوید می دهد. این سنت دیرینه، با قدمتی بیش از هزار سال، از زمان های پیش از اسلام تا به امروز، هرچند با تغییراتی، همچنان در برخی مناطق کشورمان برگزار می شود و پیام آور شور و امید است.
مراسم نوروز خوانی، یکی از زیباترین و اصیل ترین آیین های باستانی ایران زمین است که هزاران سال قدمت دارد و در آستانه سال نو و ورود به فصل بهار، توسط مردمان این مرز و بوم برگزار می شده است. این سنت کهن، نه تنها یک رسم ساده، بلکه تجلی عمیقی از پیوند انسان با طبیعت، امید به رویش و سرسبزی، و شادی از آغاز دوباره زندگی است. در گذشته های دور، نوروز خوانی تقریباً در تمامی شهرها و روستاهای ایران رواج داشت و پیام آوران بهار، با نوای ساز و آواز خود، شور و هیجان آمدن نوروز را در دل مردم زنده می کردند. امروزه، هرچند دامنه برگزاری این مراسم محدودتر شده و در بسیاری از مناطق، به صورت نمادین یا کاملاً منسوخ درآمده، اما در برخی نقاط، به ویژه در نواحی شمالی و مرکزی ایران، همچنان با همان حس و حال سنتی و اصیل خود ادامه دارد. این آیین، میراثی گران بها از نیاکان ماست که بازگوکننده تاریخ، ادبیات، موسیقی و باورهای مردمان ایران است و شناخت آن، پنجره ای رو به عمق فرهنگ این سرزمین می گشاید.
مراسم نوروز خوانی چیست؟
نوروز خوانی، آیینی کهن و سنتی است که ریشه های آن به دوران پیش از اسلام و زمان ظهور زرتشت بازمی گردد. این مراسم در واقع نوعی آوازخوانی بهارانه محسوب می شود که با هدف استقبال از سال نو، نوید فرا رسیدن بهار و ایجاد شور و نشاط در میان مردم برگزار می گردید. این آیین در طول تاریخ با نام های مختلفی همچون نوروزی، بهارخوانی، نوروز نو سال، امام خوانی، ساونگ خوانی، نوروزنامه و حتی تعزیه بهاری شناخته شده است که هر یک نشان دهنده ابعاد و ویژگی های خاص آن در مناطق مختلف ایران است.
زمان برگزاری نوروز خوانی معمولاً از نیمه دوم اسفندماه آغاز می شود، هرچند این زمان در هر منطقه ممکن است با توجه به آداب و رسوم محلی کمی متغیر باشد. در این ایام، نوروز خوان ها در کوچه پس کوچه های شهرها و روستاها به راه می افتادند و با خواندن اشعار آهنگین و دلنشین، مژده آمدن نوروز و آغاز فصل رویش را به مردم می دادند. این آیین، فراتر از یک سرگرمی ساده، نقش مهمی در تقویت روحیه جمعی و آماده سازی مردم برای جشن بزرگ نوروز داشت. حضور نوروز خوان ها با نوای شاد و امیدبخششان، همواره با استقبال گرم مردم همراه بود و بهار را با خود به خانه ها می آورد.
مردمان محلی نیز به رسم شادباش و قدردانی، به نوروز خوان ها مژدگانی و تحفه هایی نظیر پول، شیرینی، تخم مرغ، برنج، نخود و کشمش یا دیگر اقلام خوراکی اهدا می کردند. این هدایا نه تنها جنبه مادی داشت، بلکه نمادی از مشارکت مردم در این آیین و ابراز خرسندی آن ها از فرا رسیدن بهار و سال نو بود. نوروز خوانی، به این ترتیب، نه تنها یک اجرای هنری، بلکه یک تبادل فرهنگی و اجتماعی بود که پیوندهای جامعه را محکم تر می ساخت و حس مشترک انتظار و شادی را در آستانه نوروز تقویت می کرد. این مراسم، نمادی از فرهنگ غنی ایرانی است که در آن، هنر، طبیعت و معنویت در هم آمیخته اند.
آیین نوروز خوانی
آیین نوروز خوانی، فراتر از یک آوازخوانی ساده، مجموعه ای از رسوم و نمادها را در بر می گیرد که آن را به یکی از جذاب ترین سنت های باستانی ایران تبدیل کرده است. این مراسم، با ورود نوروز خوان ها به کوچه ها و محله ها آغاز می شود؛ افرادی که با ظاهری خاص و گاه با لباس های محلی، پیام آور بهار و شادمانی هستند. آن ها معمولاً یک چوب دستی به نشانه سفر و پیمودن راه ها و یک کوله پشتی برای جمع آوری مژدگانی ها به همراه دارند. نوای آهنگین اشعارشان، که غالباً با ساز و دهل یا زنگوله هایی همراه است، فضایی پرشور و نشاط را در محله ها ایجاد می کند.
نحوه اجرای این آیین می تواند متفاوت باشد؛ گاهی نوروز خوان ها به صورت انفرادی، و گاهی در گروه های دو تا چهار نفره به اجرای برنامه می پردازند. در گروه ها، تقسیم وظایف مشخصی وجود دارد: دو نفر از اعضای گروه که صدای رساتری دارند، اشعار را با آواز می خوانند، یکی از اعضا ساز می نوازد، و نفر چهارم که به او کوله کش یا بارکش می گویند، مسئول جمع آوری هدایا از مردم است. این هماهنگی و تقسیم کار، جلوه ای هنری و نمایشی به این آیین می بخشد.
نوروز خوان ها با نزدیک شدن به درب خانه ها، با زدن چوب دستی بر زمین یا نواختن ساز، حضور خود را اعلام می کنند. سپس با آگاهی از نام صاحبخانه (که گاه از قبل کسب کرده اند)، او را صدا می زنند و با حمد و ستایش پروردگار، مدح ائمه اطهار (ع) و نوید آمدن سال نو و فصل بهار، طلب انعام و عیدی می کنند. این بخش از مراسم، نه تنها جنبه درخواست مژدگانی دارد، بلکه فرصتی برای ایجاد ارتباط مستقیم و صمیمی بین نوروز خوان و اهالی خانه است.
پاسخ مردم به نوروز خوان ها نیز بخشی از این آیین است. اگر صاحبخانه هدیه ای به نوروز خوان ها اهدا کند، آن ها با خواندن مصرع هایی شاد و دعایی، خیر و برکت را برای او و خانواده اش آرزو می کنند. اما اگر هدیه ای دریافت نکنند، گاه با اشعاری طنزآمیز و گله دار، منزل را ترک کرده و به خانه بعدی می روند. این تعاملات، به مراسم نوروز خوانی جنبه ای پویا و انسانی می بخشد و آن را از یک اجرای صرف، به یک گفتگوی فرهنگی تبدیل می کند. این آیین، یادآور پیوندهای اجتماعی و ارزش های سنتی در آستانه سال نو است.
نوروز خوان کیست؟
نوروز خوان، به فرد یا افرادی اطلاق می شود که مسئولیت اجرای مراسم نوروز خوانی را بر عهده دارند. این افراد معمولاً از میان خوش صداها و کسانی که قریحه شاعرانه ای دارند انتخاب می شوند، چرا که بخش عمده ای از مراسم، به خواندن اشعار آهنگین و دلنشین اختصاص دارد. نوروز خوان ها با مهارت و شور خاصی، اشعار مربوط به فصل بهار، سال نو و توصیف زیبایی های طبیعت را با حالتی توصیفی و آوازگونه می خوانند تا بتوانند توجه و احساسات مردم را به سوی مفاهیم عمیق این اشعار جلب کنند.
نقش نوروز خوان ها فراتر از یک خواننده صرف است؛ آن ها پیام آوران امید و شادی هستند که با حضور خود، نویدگر پایان زمستان و آغاز زندگی دوباره در فصل بهارند. در گذشته، نوروز خوان ها از جایگاه ویژه ای در میان مردم برخوردار بودند و حضورشان به فال نیک گرفته می شد. مردم با احترام و گشاده رویی از آن ها استقبال می کردند و مژدگانی هایی را به عنوان تبرک و شگون به آن ها می دادند. این هدایا نه تنها جنبه مادی داشت، بلکه نمادی از قدردانی و احترام جامعه به این سنت شکنان و نگهبانان فرهنگ بومی بود.
نوروز خوان ها اغلب با ظاهری ساده و گاه با لباس های محلی ظاهر می شوند. همانطور که پیش تر اشاره شد، یک چوب دستی و کوله پشتی از ملزومات آن هاست. چوب دستی برای ایجاد صدا و اعلام حضور، و کوله پشتی برای جمع آوری هدایای مردم استفاده می شود. در برخی مناطق، نوروز خوان ها همراه با شعرخوانی، از ساز و دهل یا دیگر آلات موسیقی محلی نیز استفاده می کنند که این امر به جذابیت و پویایی مراسم می افزاید. صدای ساز و آواز نوروز خوان ها در کوچه های شهر، فضایی جشنواره ای و دلنشین ایجاد می کند و مردم را به سمت خود می کشاند.
در واقع، نوروز خوان ها نه تنها مجریان یک آیین، بلکه حافظان یک سنت شفاهی و هنری هستند. آن ها با حفظ و انتقال اشعار و نغمه های کهن، نقش مهمی در بقای میراث فرهنگی و معنوی ایران ایفا می کنند. حضورشان، یادآور پیوند عمیق مردم با طبیعت، تاریخ و باورهای اجدادی است و در آستانه نوروز، شور و نشاطی خاص به جامعه می بخشد.
تاریخچه مراسم نوروز خوانی
تاریخچه مراسم نوروز خوانی به قرون بسیار دور بازمی گردد و قدمتی بیش از هزار سال دارد. طبق مستندات تاریخی و پژوهش های انجام شده، خاستگاه این آیین به دوران پیش از اسلام و زمان ظهور زرتشت، یعنی بیش از ۱۴۰۰ سال پیش، مربوط می شود. در آن دوران، که هنوز ایرانیان به دین اسلام نگرویده بودند، این مراسم به عنوان یکی از مهم ترین آیین های استقبال از بهار و سال نو برگزار می شد. بسیاری از منابع، منطقه البرز شمالی را به عنوان کانون اصلی و زادگاه نوروز خوانی معرفی می کنند؛ جایی که این سنت از دیرباز رونق فراوانی داشته و مردم محلی در روزهای پایانی سال با شور و هیجان خاصی آن را اجرا می کردند.
این مراسم، که در ابتدا با ستایش اهورامزدا، توصیف طبیعت و زیبایی های فصل بهار، و مدح شاهان و امیران همراه بود، به نوعی برای شاد کردن مردم و ایجاد روحیه امید و نشاط پس از گذراندن روزهای سخت زمستان اجرا می شد. هدف اصلی، تجدید شور و اشتیاق زندگی و تازه شدن فصل در کنار یکدیگر بود. مرحوم حسن مشحون در کتاب ارزشمند تاریخ موسیقی ایران به سابقه بسیار قدیمی سرودهای نوروزی در مازندران و گرگان اشاره می کند و معتقد است که هرچند اشعار قدیمی آن پس از اسلام تغییر کرده اند، اما مضمون و موضوع آن ها نشان دهنده ریشه های پیش از اسلامی این آیین است.
با ورود اسلام به ایران و گرایش مردم به این دین، مفاهیم و مضامین اشعار نوروز خوانی نیز دچار تغییر و تحول شد. در حالی که در گذشته بیشتر به موضوعات طبیعی و ستایش حاکمان می پرداختند، پس از اسلام، مفاهیم مذهبی و روایات اسلامی، به ویژه مدح ائمه معصومین (ع) و ستایش پروردگار، به اشعار نوروز خوان ها اضافه شد. این تغییر، نشان دهنده پویایی و انطباق پذیری این آیین با تحولات فرهنگی و اعتقادی جامعه ایران است.
امروزه، نوروز خوانی به عنوان میراثی از موسیقی پیش از اسلام، همچنان در برخی مناطق کشور، به ویژه در استان های شمالی و مرکزی، زنده نگه داشته شده است. این آیین نه تنها بخشی از فولکلور ایرانی است، بلکه بازتابی از تداوم فرهنگی و تلاش برای حفظ هویت ملی در گذر زمان است. شناخت تاریخچه آن، به درک عمیق تر از ریشه های جشن نوروز و اهمیت آن در فرهنگ ایرانی کمک می کند.
مراسم نوروز خوانی، با قدمتی بیش از هزار سال، از دوران پیش از اسلام آغاز شده و ابتدا با ستایش طبیعت و پادشاهان همراه بود، اما پس از ورود اسلام، مفاهیم مذهبی نیز به اشعار آن افزوده شد.
نحوه اجرای مراسم نوروز خوانی
نحوه اجرای مراسم نوروز خوانی در مناطق مختلف ایران، با وجود تفاوت های جزئی در گویش یا برخی رسوم محلی، از ساختاری کلی و مشابه پیروی می کند. نوروز خوانان معمولاً به صورت انفرادی، دو نفره یا در گروه های کوچک تر (گاهی تا چهار نفر) به اجرای این آیین می پردازند. هر یک از اعضای گروه وظیفه خاصی را بر عهده دارند تا اجرای مراسم به بهترین شکل ممکن صورت گیرد. معمولاً دو نفر از اعضا که از صدای خوش تری برخوردارند، مسئول خواندن اشعار با آواز هستند و نفر دیگر ساز می نوازد.
یکی از اعضای مهم گروه، کوله کش یا بارکش است که با کیسه ای در دست یا بر پشت، هدایای دریافتی از مردم را جمع آوری می کند. نوروز خوانان با همراهی یکدیگر و با نوای ساز و آواز، در کوچه پس کوچه های شهرها و روستاها به راه می افتند و با زدن چوب دستی بر زمین یا نواختن ساز، نوید ورود خود را به محله ها می دهند. این صداها، مردم را از آمدن آن ها باخبر می سازد و فضایی از شور و انتظار را در خانه ها ایجاد می کند.
با رسیدن به درب خانه ها، نوروز خوان ها با استفاده از اطلاعاتی که گاه از قبل در مورد صاحبخانه کسب کرده اند، نام او را صدا می زنند. سپس با حمد و ستایش پروردگار، نوید آمدن سال نو و فصل بهار را می دهند و طلب انعام و عیدی می کنند. این بخش از مراسم، جنبه تعاملی قوی دارد و نشان دهنده ارتباط مستقیم و صمیمانه نوروز خوان ها با مردم است. اشعار خوانده شده در این لحظات، گاهی جنبه ستایش و دعایی دارند و گاهی نیز حاوی اشاراتی به زندگی و روزمرگی های مردم هستند.
پاسخ مردم به نوروز خوان ها نیز بخش مهمی از این آیین است. اگر نوروز خوان ها هدیه ای از صاحبخانه دریافت کنند، با مصرع هایی زیبا و شاد، دعاگوی او و خانواده اش می شوند و برای آن ها خیر و برکت آرزو می کنند. اما اگر هدیه ای دریافت نکنند، گاه با اشعاری طنزآمیز یا گله آمیز، منزل را ترک کرده و به درب خانه دیگری می روند. هدایای مردم معمولاً شامل پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ، برنج، نخود و کشمش یا دیگر اقلام خوراکی و اجناس محلی است که نمادی از بخشندگی و سخاوت مردم در آستانه سال نو است. این شیوه اجرا، نوروز خوانی را به یک نمایش زنده ی خیابانی و تعاملی تبدیل می کند.
اشعار مراسم نوروز خوانی
اشعار مراسم نوروز خوانی، قلب تپنده این آیین کهن هستند و در طول تاریخ، بازتاب دهنده باورها، امیدها و تحولات فرهنگی مردم ایران بوده اند. در دوران پیش از اسلام، مضمون اصلی این سروده ها، ستایش اهورامزدا به عنوان خالق هستی، توصیف شورانگیز طبیعت و زیبایی های بی بدیل فصل بهار، و همچنین مدح و ستایش شاهان و امیران وقت بود. هدف از این اشعار، ایجاد شور و شعف در میان مردم و آماده سازی آن ها برای تجربه دوباره زندگی و رویش پس از سرمای زمستان بود. این سرودها، میراثی غنی از ادبیات شفاهی ایران محسوب می شوند.
با ورود اسلام به ایران و گسترش مذهب شیعه، اشعار نوروز خوانی نیز دستخوش تغییرات بنیادین شدند. مفاهیم مذهبی، مدح ائمه معصومین (ع)، و ستایش خداوند متعال به تدریج به بخش جدایی ناپذیری از این اشعار تبدیل شد. در حال حاضر، بسیاری از نوروز خوان ها در کنار مضامین بهاری و طبیعی، اشعاری با محتوای دینی و عرفانی نیز می خوانند که نشان دهنده تأثیرگذاری عمیق فرهنگ اسلامی بر این آیین باستانی است. این تغییرات، ماهیت اشعار را از صرفاً بهاری به ترکیبی از معنویت و طبیعت تبدیل کرده است.
زبان اشعار نوروز خوانی معمولاً به زبان محلی و گویش سنتی مردم هر منطقه است که این امر به حفظ اصالت و بومی بودن مراسم کمک می کند. این گویش ها، نه تنها اشعار را برای مردم بومی قابل فهم تر می سازد، بلکه حس همبستگی و تعلق منطقه ای را نیز تقویت می کند. آهنگین بودن اشعار، یکی دیگر از ویژگی های بارز آن هاست که باعث می شود به راحتی در ذهن ها بمانند و فضایی شاد و دلنشین ایجاد کنند.
این اشعار، نه تنها جنبه سرگرمی دارند، بلکه حامل پیام های فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی نیز هستند. آن ها از طریق روایت گری، شعر و آواز، ارزش ها و سنت ها را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کنند. در نهایت، اشعار نوروز خوانی، گنجینه ای از ادبیات شفاهی ایران هستند که هر بیت آن، داستانی از پیوند انسان با طبیعت، تاریخ و معنویت را بازگو می کند و در طول قرون، همواره نقش مهمی در زنده نگاه داشتن روح نوروز داشته است.
شکل امروزی مراسم نوروز خوانی
شکل امروزی مراسم نوروز خوانی، تفاوت های قابل توجهی با شیوه اجرای آن در گذشته های دور دارد. این آیین باستانی، در طول سالیان متمادی، دستخوش تحولات بسیاری شده و در بسیاری از مناطق، شکل سنتی و گسترده خود را از دست داده است. در گذشته ای نه چندان دور، نوروز خوانی یک پدیده فراگیر و بخش جدایی ناپذیری از زندگی روزمره مردم در آستانه نوروز بود، اما امروزه، حضور آن بیشتر به صورت نمادین و در قالب نمایش های آیینی یا جشنواره های فرهنگی مشاهده می شود.
هرچند در برخی روستاهای دورافتاده و مناطقی که از تأثیرات مدرنیزاسیون کمتر برخوردار بوده اند، هنوز هم این مراسم به شیوه باستانی و با همان مضامین کهن برگزار می شود، اما در بیشتر مناطق شهری و حتی برخی مناطق روستایی، نوروز خوانی به یک اجرای صحنه ای یا خیابانی تبدیل شده است. پژوهشگران و کارشناسان فرهنگی معتقدند که شکل امروزی نوروز خوانی بیشتر جنبه سرگرمی و نمایشی برای مردم دارد تا یک سنت جاری و فراگیر در زندگی روزمره.
امروزه، نوروز خوانی اغلب به شکل نمایش های خیابانی یا کارناوال های شادی اجرا می شود که در آن، عناصر شعر، موسیقی، آواز و نمایش به صورت هماهنگ در کنار یکدیگر قرار می گیرند. این اجراها، فرصتی برای احیای این سنت کهن و معرفی آن به نسل های جدید است. هنرمندان و گروه های فرهنگی، با اجرای این مراسم در مکان های عمومی، تلاش می کنند تا خاطره و روح نوروز خوانی را زنده نگه دارند و مردم را با بخشی از میراث فرهنگی خود آشنا سازند.
این تغییر شکل، به معنای نابودی کامل این سنت نیست، بلکه نشان دهنده تطبیق پذیری آن با شرایط و نیازهای جامعه معاصر است. در حالی که در گذشته، نوروز خوان ها پیام آوران بهار به هر خانه بودند، امروزه آن ها به عنوان نمادی از یک سنت دیرینه، در فضاهای عمومی ظاهر می شوند تا حس و حال نوروز را به صورت جمعی به ارمغان آورند. این روند، گرچه از گستردگی آن کاسته، اما به حفظ و بقای آن در قالب های جدید کمک می کند و ارزش های فرهنگی آن را برای آیندگان حفظ می نماید.
مراسم نوروز خوانی در شهرهای مختلف ایران
مراسم نوروز خوانی، با وجود ریشه های مشترک و ساختار کلی مشابه، در شهرهای مختلف ایران تفاوت های جزئی و ویژگی های بومی خود را دارد که آن را منحصر به فرد می سازد. این تفاوت ها می تواند در گویش اشعار، نوع سازهای همراه، لباس نوروز خوانان و حتی زمان دقیق شروع مراسم نمود پیدا کند. این تنوع، نشان دهنده غنای فرهنگی و آداب و رسوم متنوعی است که در سرتاسر ایران وجود دارد و هر منطقه، رنگ و بوی خاص خود را به این آیین می بخشد.
در برخی مناطق، این مراسم با حضور گروه های بزرگ تر و همراه با رقص های محلی برگزار می شود، در حالی که در مناطق دیگر، بیشتر بر آوازخوانی و اجرای انفرادی یا دو نفره تمرکز دارد. نوع هدایایی که مردم به نوروز خوانان می دهند نیز ممکن است بر اساس محصولات کشاورزی یا آداب و رسوم محلی متفاوت باشد. به عنوان مثال، در مناطق روستایی، تخم مرغ یا برنج ممکن است متداول تر باشد، در حالی که در مناطق شهری، پول و شیرینی رایج تر است.
استان های شمالی کشور، به ویژه گیلان، مازندران و گلستان، از دیرباز کانون اصلی برگزاری مراسم نوروز خوانی بوده اند. در این مناطق، نزدیکی به طبیعت و اهمیت فصل بهار در زندگی مردم، این آیین را پررونق تر نگه داشته است. اما این مراسم تنها به شمال محدود نمی شود و در بخش هایی از استان های البرز، سمنان، همدان، قزوین، و حتی قسمت هایی از آذربایجان (با نام های مشابه یا آیین های هم راستا) و کردستان نیز ریشه هایی از آن دیده می شود.
شناخت این تفاوت ها، نه تنها به درک عمیق تر از تنوع فرهنگی ایران کمک می کند، بلکه نشان می دهد که چگونه یک سنت کهن، با حفظ هسته اصلی خود، توانسته است با شرایط اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی هر منطقه سازگار شود و به حیات خود ادامه دهد. در ادامه، به بررسی جزئی تر نوروز خوانی در دو منطقه مهم، یعنی شاهرود و مازندران، می پردازیم تا تصویری روشن تر از این تنوع آیینی ارائه دهیم. این بررسی ها به ما کمک می کند تا ابعاد مختلف نوروز خوانی را بهتر درک کنیم.
مراسم نوروز خوانی در شاهرود
در شهر تاریخی و چهار فصل شاهرود، مراسم نوروز خوانی با شیوه ای منحصر به فرد و توسط دو گروه متمایز از مردم محلی برگزار می شود که هر یک نقش و اهمیت خاص خود را دارند. گروه اول، متشکل از مردانی است که به طور سنتی، از طریق نوروز خوانی امرار معاش می کنند. این افراد که در میان مردم محلی با عناوینی چون بهار لاله زار، شعرخوان یا پیش بهار شناخته می شوند، از اوایل اسفندماه فعالیت خود را آغاز کرده و به روستاهای اطراف می روند تا نوید آمدن بهار را به مردم بدهند.
ظاهر این نوروز خوانان اغلب شامل قبای بلند سفید یا مشکی، گیوه ای بر پا و عصایی در دست است که نمادی از سادگی و سفر طولانی آن هاست. آن ها معمولاً در گروه های دو تا پنج نفره به اجرای مراسم می پردازند و با شور و شادی، اشعار خود را می خوانند. این افراد اغلب قریحه شاعری بالایی دارند و بداهه سرایی نیز می کنند که به جذابیت اجرای آن ها می افزاید. مردم شاهرود، حضور این نوروز خوانان را به فال نیک می گیرند و برخی از آن ها، نُقل یا خرما را به عنوان تبرک از نوروز خوانان دریافت کرده و بر سر سفره هفت سین خود قرار می دهند.
گروه دوم که در شاهرود به اجرای مراسم نوروز خوانی می پردازند، نوجوانان این منطقه هستند. این گروه، معمولاً پس از غروب آفتاب در محله ها و روستاها به راه می افتند و با زمزمه اشعاری خاص، آغاز بهار و فرا رسیدن نوروز را به مردم شهر و دیار خود تبریک می گویند. اشعاری که این نوجوانان می خوانند، با اشعار گروه اول متفاوت است و اغلب ریشه های تاریخی و فولکلوریک عمیقی دارند. این سنت، نقش مهمی در انتقال فرهنگ از نسل های قدیمی تر به نسل های جوان تر ایفا می کند.
مراسم نوروز خوانی در شاهرود، با این دو شیوه متفاوت، نه تنها یک آیین کهن را زنده نگه می دارد، بلکه به عنوان نمادی از نشاط جمعی و همبستگی در آستانه سال نو عمل می کند. این تنوع در شیوه اجرا، نشان دهنده غنای فرهنگی و پویایی این سنت در منطقه شاهرود است و آن را به یکی از جلوه های دیدنی نوروز تبدیل می کند.
در شاهرود، نوروز خوانی به دو شیوه توسط مردان بهار لاله زار و نوجوانان پس از غروب آفتاب اجرا می شود که هر دو گروه با اشعار خاص خود نوید بهار را می دهند.
مراسم نوروز خوانی در مازندران
مراسم نوروز خوانی در استان سرسبز مازندران، یکی از کهن ترین و زنده ترین اشکال این آیین است که از حدود یک ماه مانده به عید نوروز آغاز می شود. در این منطقه، نوروز خوانی عمدتاً توسط چوپان ها و گاوچران ها انجام می گیرد که به دلیل ارتباط مستقیم و دائمی شان با طبیعت و چرخه فصول، پیام آوران طبیعی آمدن بهار محسوب می شوند. این افراد، شب هنگام به درب خانه ها می روند و با نوای خاص خود، مژده آمدن بهار را به اهل خانه می دهند.
یکی از ویژگی های بارز نوروز خوانی در مازندران، استفاده از زنگوله است. نوروز خوان ها با تکان دادن زنگوله ای در دست و ایجاد سروصدا، ورود خود را به روستا اعلام می کنند. سپس جلوی هر خانه می ایستند و اشعاری را می خوانند و از صاحبخانه طلب عیدی می کنند. این صدای زنگوله، نه تنها توجه مردم را جلب می کند، بلکه فضایی جشنواره ای و پرشور را در شب های نزدیک به عید ایجاد می نماید. این آیین، به نوعی تعامل سنتی بین مردم و طبیعت است.
در مازندران، نوروز خوان ها معمولاً کیسه ای در دست دارند که طنابی به آن متصل است. یکی از رسوم جالب این منطقه این است که نوروز خوان ها این کیسه را از روی پشت بام به داخل خانه ها می اندازند و اهالی خانه نیز کیسه را با شیرینی های محلی، تخم مرغ، قند و چای، برنج و یا پول پر می کنند. این شیوه منحصر به فرد دریافت مژدگانی، به این مراسم جذابیت و هیجان بیشتری می بخشد و آن را از سایر مناطق متمایز می سازد.
مردم محلی مازندران، اعتقاد راسخی دارند که مژدگانی دادن به نوروز خوان ها برای آن ها شگون و برکت به همراه دارد. به همین دلیل، معمولاً با گرمی و احترام فراوان از نوروز خوان ها استقبال می کنند و با سخاوت تمام به آن ها هدیه می دهند تا نوروز خوان ها نیز برای اهل خانه دعای خیر کنند و سالی پربرکت را برایشان آرزو نمایند. این آیین، نه تنها یک رسم کهن، بلکه نمادی از باورهای عمیق مردم مازندران به برکت و شگون در آستانه سال نو است و پیوند آن ها را با طبیعت و سنت های اجدادی شان تقویت می کند.
در مازندران، چوپان ها و گاوچران ها نوروز خوانی را با زنگوله و انداختن کیسه از پشت بام اجرا می کنند؛ مردم نیز با اعتقاد به شگون، هدایای سخاوتمندانه ای به آن ها می دهند.
سوالات متداول
مراسم نوروز خوانی در کدام شهرهای ایران برگزار می شود؟
مراسم نوروز خوانی، هرچند در بسیاری از مناطق کمرنگ شده، اما هنوز هم به شکل سنتی یا نمادین در بخش هایی از استان های البرز، گیلان، مازندران، گلستان، همدان، قزوین، سمنان، و بخش هایی از کردستان و آذربایجان (با آیین های مشابه) برگزار می شود.
نوروز خوانی در چه فصلی از سال انجام می شود؟
نوروز خوانی عمدتاً در فصل زمستان و در روزهای پایانی ماه اسفند، یعنی در آستانه ورود به فصل بهار و سال نو، برگزار می شود. این زمان بندی نشان دهنده نقش این مراسم در نوید دادن بهار و آماده سازی مردم برای جشن نوروز است.
هدف اصلی از اجرای مراسم نوروز خوانی چیست؟
هدف اصلی از اجرای مراسم نوروز خوانی، نوید فرا رسیدن فصل بهار و سال نو، ایجاد شور و نشاط در میان مردم، و انتقال پیام امید و زندگی دوباره است. این آیین همچنین برای جمع آوری مژدگانی و برکت خواهی برای مردم اجرا می شد.
آیا مراسم نوروز خوانی هنوز هم در مناطق روستایی رواج دارد؟
بله، هرچند نسبت به گذشته کمرنگ تر شده، اما مراسم نوروز خوانی هنوز هم در برخی مناطق روستایی ایران، به ویژه در استان های شمالی و مرکزی، با همان حس و حال سنتی و اصیل خود رواج دارد و توسط مردم محلی اجرا می شود.
چه سازهایی در مراسم نوروز خوانی استفاده می شود؟
در مراسم نوروز خوانی، بسته به منطقه، سازهای مختلفی مانند دهل، سرنا، دایره و زنگوله استفاده می شود. این سازها همراه با آواز نوروز خوانان، فضایی شاد و آهنگین ایجاد می کنند و به مراسم جلوه ای خاص می بخشند.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "مراسم نوروز خوانی در ایران" هستید؟ با کلیک بر روی گردشگری و اقامتی، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "مراسم نوروز خوانی در ایران"، کلیک کنید.