معرفی سریال ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت (The Lord of the Rings: The Rings of Power)
سریال «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» پیش درآمدی عظیم و پرهزینه بر رویدادهای «هابیت» و سه گانه «ارباب حلقه ها» است که داستان آن در عصر دوم سرزمین میانه و هزاران سال پیش از ماجراهای فرودو و یارانش روایت می شود. این اثر، که توسط آمازون پرایم ویدئو تولید شده، به چگونگی ساخت حلقه های قدرت، ظهور دوباره سائورون و سقوط پادشاهی قدرتمند نومه نور می پردازد و مرجعی جامع برای درک این حماسه است.
جهان فانتزی جی. آر. آر. تالکین برای نسل های متمادی الهام بخش داستان پردازان و مخاطبان بوده است. پس از موفقیت های بی نظیر سه گانه های سینمایی ارباب حلقه ها و هابیت به کارگردانی پیتر جکسون، انتظارات برای یک اقتباس جدید از این دنیای غنی به اوج خود رسید. در سال ۲۰۱۷، شرکت آمازون حقوق تلویزیونی آثار تالکین را با مبلغی بی سابقه خریداری کرد و اعلام ساخت سریالی با نام «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» را منتشر ساخت. این خبر نه تنها هیجان انگیز بود، بلکه سوالات بسیاری را نیز در ذهن طرفداران قدیمی و جدید برانگیخت: این سریال چه داستانی را روایت می کند؟ چه شخصیت هایی در آن حضور دارند؟ و چگونه قرار است به جهان تالکین وفادار بماند؟
«ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» نه تنها یک رویداد تلویزیونی بزرگ است، بلکه با بودجه ای سرسام آور به عنوان یکی از گران ترین سریال های تاریخ شناخته می شود. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و بی طرفانه، به بررسی دقیق و فنی این مجموعه می پردازد. از تحلیل داستان و شخصیت ها گرفته تا جزئیات تولید، بودجه، و بررسی نقدهای منتقدان و بازخوردهای مخاطبان، همه جوانب این سریال مورد کاوش قرار می گیرد تا تصویری کامل از جایگاه «حلقه های قدرت» در دنیای فانتزی و صنعت تلویزیون ارائه شود.
شناسنامه سریال: حقایق کلیدی
سریال «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» (The Lord of the Rings: The Rings of Power) با هدف پرداختن به دوران دوم سرزمین میانه، هزاران سال پیش از وقایع «هابیت» و «ارباب حلقه ها» اثر جی. آر. آر. تالکین، ساخته شده است. این مجموعه تلویزیونی پرهزینه، توسط تیم تولیدی قدرتمندی پشتیبانی می شود که آن را به یکی از برجسته ترین آثار فانتزی حال حاضر تبدیل کرده است. در ادامه به جزئیات کلیدی این سریال می پردازیم:
- عنوان اصلی: The Lord of the Rings: The Rings of Power
- سازندگان (Showrunners): جی.دی. پین (J.D. Payne) و پاتریک مک کی (Patrick McKay)
- شبکه پخش: آمازون پرایم ویدئو (Amazon Prime Video)
- ژانر: فانتزی حماسی (Epic Fantasy)
- مکان فیلمبرداری: نیوزیلند، بریتانیا
- تعداد فصل ها و قسمت های پخش شده:
- فصل اول: ۸ قسمت (پخش از ۱ سپتامبر ۲۰۲۲ تا ۱۴ اکتبر ۲۰۲۲)
- فصل دوم: ۸ قسمت (پخش از ۲۹ اوت ۲۰۲۴ تا ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴)
- هزینه ساخت فصل اول: ۴۶۵ میلیون دلار (تقریباً ۵۸ میلیون دلار برای هر قسمت) که آن را به گران ترین سریال تاریخ تبدیل می کند.
- تعداد فصل های تضمین شده: ۵ فصل در قرارداد اولیه آمازون.
- بر اساس: پیوست های رمان «ارباب حلقه ها» (Appendices of The Lord of the Rings) و سایر آثار تالکین درباره دوران دوم.
این حقایق نشان می دهند که آمازون سرمایه گذاری عظیمی بر روی این پروژه انجام داده است تا یک اقتباس تلویزیونی درخور و باشکوه از دنیای تالکین ارائه دهد. استفاده از نیوزیلند به عنوان مکان اصلی فیلمبرداری در ابتدا، ادامه ای بر سنت سه گانه های پیتر جکسون بود که حس نوستالژی را برای طرفداران تداعی می کرد. بعدها، تولید به بریتانیا منتقل شد تا از تسهیلات و استعدادهای این کشور نیز بهره برداری شود.
غرق شدن در سرزمین میانه: داستان و خطوط زمانی
داستان «حلقه های قدرت» بینندگان را به دوران دوم سرزمین میانه می برد؛ دورانی کمتر شناخته شده اما بسیار مهم که پایه گذار بسیاری از رویدادهای سرنوشت ساز عصر سوم (دوران «ارباب حلقه ها» و «هابیت») است. درک این بستر تاریخی برای دنبال کردن وقایع سریال ضروری است.
عصر دوم سرزمین میانه: بستر اصلی داستان
عصر دوم سرزمین میانه، دوره ای با عظمت و تراژدی های بزرگ است که تقریباً ۳۴۴۱ سال به طول انجامید. این دوره هزاران سال قبل از سه گانه «ارباب حلقه ها» روی می دهد و با سقوط مورگوت، اولین ارباب تاریکی، آغاز می شود. در این دوره، الف ها و انسان ها به اوج قدرت و شکوه خود می رسند، اما بذر شرارت دوباره توسط شاگرد مورگوت، یعنی سائورون، کاشته می شود. برخلاف عصر سوم که تمرکز بر روی هابیت ها و تلاش هایشان برای نابودی حلقه یگانه است، عصر دوم به قدرت گیری سائورون، ساخت حلقه های قدرت و به ویژه ظهور و سقوط نومه نور، پادشاهی قدرتمند انسان ها، می پردازد.
وقایع کلیدی عصر دوم که در سریال به آن ها پرداخته می شود عبارتند از:
- سال های صلح نسبی: پس از شکست مورگوت، سرزمین میانه دوره ای از آرامش را تجربه می کند، اما سائورون در سایه به تجمیع قوا می پردازد.
- ظهور دوباره سائورون: سائورون با هویت های مختلف، به خصوص در قالب آناتار (لرد هدایا)، سعی در فریب الف ها دارد تا حلقه های قدرت را بسازند.
- ساخت حلقه های قدرت: الف ها (به کمک سائورون) ۱۹ حلقه قدرتمند را می سازند؛ سه حلقه برای الف ها، هفت حلقه برای دورف ها و نُه حلقه برای انسان ها. سائورون نیز مخفیانه حلقه یگانه را برای کنترل بقیه حلقه ها در آتش کوه نابودی می سازد.
- قدرت گیری نومه نور: پادشاهی انسان ها در جزیره نومه نور به اوج تمدن و نیروی دریایی می رسد، اما جاه طلبی و ترس از مرگ آنها را به سمت سقوط سوق می دهد.
- جنگ الف ها و سائورون: با آشکار شدن هویت سائورون و ساخت حلقه یگانه، جنگ بزرگی میان الف ها و سائورون درمی گیرد.
- سقوط نومه نور: سائورون نومه نوریان را فریب می دهد تا به سرزمین های نامیرایان حمله کنند، که این اقدام منجر به نابودی جزیره و غرق شدن آن می شود.
- آخرین اتحاد الف ها و انسان ها: بازماندگان نومه نور (وفاداران) به کمک الف ها می آیند و آخرین اتحاد علیه سائورون را شکل می دهند که به شکست او و قطع شدن انگشتش (حامل حلقه یگانه) منجر می شود.
خلاصه داستان کلی سریال: سفر در میان تاریکی و نور
سریال «حلقه های قدرت» با روایتی خطی تر از هزاران سال عصر دوم، این وقایع مهم را در یک بازه زمانی فشرده تر به تصویر می کشد. داستان با دوران صلح نسبی و امید آغاز می شود، جایی که بسیاری از شخصیت ها باور دارند شرارت مورگوت برای همیشه از بین رفته است. اما شخصیت هایی مانند گالادریل (فرمانده الف ها) همچنان نگران ظهور دوباره سائورون هستند. سریال خطوط داستانی متعددی را در نقاط مختلف سرزمین میانه دنبال می کند که به تدریج به هم پیوسته و به سمت نقطه اوج عصر دوم، یعنی ساخت حلقه ها و نبرد نهایی با سائورون، پیش می روند. این خطوط داستانی شامل ماجراهای گالادریل در جستجوی سائورون، الروند و روابطش با دورف ها، زندگی هارفوت ها (اجداد هابیت ها)، و وقایع پادشاهی نومه نور است.
خلاصه داستان تفکیک شده (فصل به فصل)
سریال تاکنون دو فصل را به نمایش گذاشته است که هر یک بخش هایی از این حماسه بزرگ را پوشش می دهند:
فصل اول: بیداری شر و اولین حلقه ها
فصل اول با معرفی شخصیت های اصلی در دوران صلح نسبی آغاز می شود. گالادریل که هنوز سایه جنگ های گذشته با مورگوت را حس می کند، به دنبال بقایای نیروهای سائورون است و به سرزمین های جنوبی سفر می کند. در همین حین، الروند جوان درگیر مسائل سیاسی الف ها و دورف ها می شود و در پروژه کلبریمبور، آهنگر بزرگ الف ها، مشارکت می کند. هارفوت ها، قبیله ای از موجودات کوچک جثه که اجداد هابیت ها محسوب می شوند، با یک جادوگر مرموز (معروف به «غریبه») روبرو می شوند که از آسمان سقوط کرده است. در نومه نور، شاهزاده ای به نام ایسیلدور و خانواده اش درگیر تحولات سیاسی هستند. پایان فصل اول با آشکار شدن هویت واقعی سائورون (که خود را در قامت هالبراند جا زده بود) و تشکیل سرزمین موردور از خاکسترهای کوه نابودی، و همچنین ساخت سه حلقه اولیه الف ها توسط کلبریمبور (با راهنمایی مخفیانه سائورون) به اوج می رسد.
فصل دوم: گسترش تاریکی و حلقه های بیشتر
فصل دوم با تمرکز بیشتر بر قدرت گیری تدریجی سائورون و گسترش نفوذ او در سرزمین میانه ادامه می یابد. پس از آشکار شدن هویت سائورون، او به دنبال ساخت حلقه های بیشتر برای کنترل نژادهای مختلف است. این فصل به جزئیات پیچیده تری از دسیسه های سائورون و تلاش های شخصیت های مختلف برای مقابله با او می پردازد. سائورون، این بار با چهره ای متفاوت و جذاب تر، سعی در نفوذ به قلب و ذهن الف ها و دیگر نژادها دارد. این فصل همچنین به سرنوشت نومه نور و تشدید درگیری ها در سرزمین های جنوبی می پردازد و پایه های سقوط بزرگ این پادشاهی را محکم تر می کند. گسترش ارتش اورک ها و تاریکی فزاینده، چالش های بی سابقه ای را برای قهرمانان ایجاد می کند.
داستان های فرعی شخصیت ها در این فصل عمق بیشتری پیدا می کنند. هارفوت ها به سفر خود ادامه می دهند و جادوگر غریبه نقش مهم تری در دفاع از آن ها ایفا می کند. روابط میان الف ها و دورف ها نیز تحت تأثیر اتفاقات سیاسی و ساخت حلقه ها قرار می گیرد. تمامی این خطوط داستانی، زمینه ساز نبردهای بزرگ تر و رویدادهای سرنوشت ساز آینده در عصر دوم می شوند.
آشنایی با قهرمانان و ضدقهرمانان: شخصیت ها و بازیگران
یکی از نقاط قوت سریال «حلقه های قدرت»، معرفی طیف وسیعی از شخصیت ها، اعم از آشنا و جدید، است که هر یک نقشی کلیدی در وقایع عصر دوم سرزمین میانه ایفا می کنند. در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین آن ها و بازیگرانشان می پردازیم:
شخصیت های اصلی و نقش آفرینان
| شخصیت | بازیگر | توضیحات |
|---|---|---|
| گالادریل | مورفید کلارک (Morfydd Clark) | یک فرمانده الف جنگجو و قدرتمند که پس از سقوط مورگوت، به دنبال شکار سائورون و ریشه کن کردن شرارت در سرزمین میانه است. او نیروی محرکه اصلی در بخش الف ها محسوب می شود. |
| الروند | رابرت آرمایو (Robert Aramayo) | یک سیاست مدار الف جوان و جاه طلب که تلاش می کند موقعیت خود را در میان الف ها ارتقا دهد و در روابط با دورف ها نقش کلیدی ایفا می کند. او هنوز به خردمندی الروند عصر سوم نرسیده است. |
| سائورون / هالبراند | چارلی ویکرز (Charlie Vickers) | ارباب تاریکی که پس از شکست مورگوت، سعی در بازسازی قدرت خود دارد. او در ابتدا با هویت هالبراند، یک انسان جنوبی، ظاهر می شود و سعی در فریب گالادریل و الف ها دارد. |
| آروندیر | اسماعیل کروز کوردووا (Ismael Cruz Córdova) | یک الف نگهبان که عاشق برونوین، یک مادر انسان، می شود. او نماینده الف های معمولی تر است که با مسائل زندگی روزمره و تهدیدات محلی درگیر هستند. |
| برونوین | نازنین بنیادی (Nazanin Boniadi) | یک مادر انسان و درمانگر در سرزمین های جنوبی که با ظهور دوباره شرارت در روستای خود مواجه می شود و نقشی محوری در مقاومت انسان ها ایفا می کند. |
| نوری برندی فوت | مارکلا کاونا (Markella Kavenagh) | یک هارفوت (اجداد هابیت ها) کنجکاو و ماجراجو که با «غریبه» مرموز از آسمان سقوط کرده دوست می شود و به او کمک می کند. |
| دورین چهارم | اووین آرتور (Owain Arthur) | شاهزاده دورف خردمند و مهربان که با الروند دوستی عمیقی دارد. او درگیر مسائل سیاسی دورف ها و کشف یک منبع جدید انرژی در معدنشان است. |
| کلبریمبور | چارلز ادواردز (Charles Edwards) | یک الف آهنگر ماهر که رهبر الف های اریگین است و نقش اصلی را در ساخت حلقه های قدرت ایفا می کند. |
| ایسیلدور | مکس بالدری (Maxim Baldry) | یک جوان نومه نوری که در آینده به یکی از قهرمانان بزرگ انسان ها تبدیل می شود، اما در این سریال او را در دوران جوانی و قبل از رسیدن به مقام پادشاهی می بینیم. |
| میریل | سینتیا آدای رابینسون (Cynthia Addai-Robinson) | ملکه نایب السلطنه نومه نور که رهبری پادشاهی را در دستان خود دارد و با چالش های داخلی و خارجی متعددی روبروست. |
| فارازون | تریستان گرول (Trystan Gravelle) | صدراعظم قدرتمند نومه نور و پسرعموی ملکه که دارای جاه طلبی های سیاسی بسیاری است و نقش مهمی در سرنوشت نومه نور ایفا می کند. |
کدام شخصیت های آشنا از سه گانه پیتر جکسون در سریال حضور دارند؟
از آنجایی که «حلقه های قدرت» هزاران سال قبل از وقایع «ارباب حلقه ها» اتفاق می افتد، بیشتر شخصیت های شناخته شده در سه گانه پیتر جکسون هنوز متولد نشده اند یا به شکل فعلی خود وجود ندارند. با این حال، دو شخصیت الف برجسته که طول عمر بسیار طولانی دارند، در این سریال حضور پیدا می کنند:
- گالادریل: در «ارباب حلقه ها» او را به عنوان ملکه لوتلورین و بانوی جنگل می بینیم که فردی خردمند و قدرتمند است. در «حلقه های قدرت»، او در دوران جوانی به عنوان یک جنگجوی خستگی ناپذیر و مصمم به دنبال انتقام مرگ برادرش و ریشه کن کردن سائورون است. این تفاوت در شخصیت پردازی، فرصتی برای پرداختن به تکامل او در طول زمان است.
- الروند: الروند در سه گانه جکسون، لرد ریوندل و پدر آرون است. در سریال، او جوان تر است و به دنبال کسب جایگاه و نفوذ از طریق مهارت های سیاسی و دیپلماتیک خود است. او هنوز به آن قدرت و خردی که در عصر سوم می بینیم، نرسیده است.
شخصیت هایی مانند گندالف و سایر جادوگران (ایستاری) تا عصر سوم به سرزمین میانه فرستاده نمی شوند، بنابراین حضورشان در سریال به شکل شناخته شده غیرممکن است. همچنین، هابیت ها به شکلی که در «هابیت» و «ارباب حلقه ها» می بینیم، وجود ندارند. در عوض، سریال به اجداد آن ها، یعنی «هارفوت ها»، می پردازد که زندگی عشایری دارند و هنوز شایر را کشف نکرده اند. «غریبه» که همراه با نوری هارفوت سفر می کند، حدس و گمان های زیادی را درباره هویتش (احتمالاً گندالف یا جادوگری دیگر) برانگیخته است.
در فصل دوم، شخصیت سیردان کشتی ساز، یکی از قدیمی ترین و خردمندترین الف ها، معرفی می شود. او به دلیل طول عمر بسیار زیادش، در وقایع مهم عصر دوم نقش داشته و حتی در عصر سوم نیز به یاران حلقه کمک می کند. حضور سیردان به غنای داستانی سریال و ارتباط آن با رویدادهای آتی تالکین می افزاید.
پشت صحنه یک حماسه: عوامل و تولید
تولید سریال «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» به خودی خود یک حماسه است؛ پروژه ای با مقیاس بی سابقه و بودجه ای خیره کننده که نیازمند تیمی از بهترین متخصصان صنعت فیلمسازی بود. در این بخش به عوامل اصلی و جزئیات پشت صحنه این سریال می پردازیم.
کارگردانان و نویسندگان: معماران سرزمین میانه جدید
مدیریت چنین پروژه عظیمی بر عهده جی.دی. پین و پاتریک مک کی به عنوان شورانر (Showrunners) و تهیه کنندگان اجرایی است. این دو نویسنده که پیشینه نسبتاً کمتری در پروژه های بزرگ داشتند، با تسلط عمیق بر آثار تالکین، مسئولیت خلق داستان و هدایت کلی سریال را بر عهده گرفتند. آن ها با همکاری تیمی از نویسندگان مجرب، از جمله جنیفر هاتچیسون (نویسنده «بریکینگ بد») و جیسون کیهیل (نویسنده «سوپرانوز»)، به ساختار داستانی سریال شکل دادند. در بخش کارگردانی نیز، نام های شناخته شده ای همچون جی.ای. بایونا (کارگردان «دنیای ژوراسیک: سقوط پادشاهی») در کارگردانی قسمت های ابتدایی فصل اول نقش داشتند که کیفیت سینمایی آغازین سریال را تضمین کرد. شارلوت برندستروم، لوئیز هوپر و سانا حمری نیز در فصل های بعدی به تیم کارگردانی پیوستند تا جلوه های بصری و حماسی جهان تالکین را به بهترین شکل به تصویر بکشند.
بودجه بی سابقه: پرهزینه ترین سریال تاریخ
شاید یکی از چشمگیرترین جنبه های «حلقه های قدرت»، بودجه سرسام آور آن باشد. آمازون در سال ۲۰۱۷، تنها برای خرید حق امتیاز تلویزیونی آثار تالکین، ۲۵۰ میلیون دلار هزینه کرد. این قرارداد شامل تعهد به تولید پنج فصل سریال با هزینه ای حداقل یک میلیارد دلاری بود. هزینه تخمین زده شده برای تولید تنها فصل اول، حدود ۴۶۵ میلیون دلار گزارش شده است که معادل تقریباً ۵۸ میلیون دلار برای هر قسمت است. این رقم به مراتب از بودجه سریال های پرهزینه دیگر مانند «بازی تاج و تخت» (که هر قسمت آن حدود ۱۵ میلیون دلار هزینه داشت) فراتر می رود.
دلایل این بودجه هنگفت متعدد است:
- خرید حق امتیاز: مبلغ بالای خرید حقوق اولیه.
- جلوه های ویژه و بصری: برای خلق دنیای فانتزی تالکین با کیفیت سینمایی، نیاز به استفاده گسترده از جلوه های ویژه بصری (VFX) و کامپیوتری (CGI) بود.
- مکان های فیلمبرداری و دکورهای واقعی: استفاده از نیوزیلند و سپس بریتانیا به عنوان لوکیشن، ساخت دکورهای عظیم و طراحی لباس ها و اکسسوری های دقیق، هزینه های زیادی را در بر داشت.
- بازیگران و تیم تولید: دستمزد بازیگران مطرح، شورانرها، کارگردانان و صدها نفر از اعضای تیم تولید و فنی.
- مدت زمان تولید: فرآیند طولانی پیش تولید، فیلمبرداری و پس تولید، به دلیل مقیاس پروژه، هزینه ها را افزایش داد.
«ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» با بودجه ۴۶۵ میلیون دلاری برای فصل اول، عنوان پرهزینه ترین سریال تاریخ تلویزیون را به خود اختصاص داده است.
موسیقی متن: روح سرزمین میانه
موسیقی متن نقشی حیاتی در خلق اتمسفر و انتقال احساسات در دنیای تالکین دارد. برای «حلقه های قدرت»، آمازون از نام های بزرگی در این زمینه بهره برد. هاوارد شور، آهنگساز افسانه ای سه گانه های پیتر جکسون که برنده جایزه اسکار نیز شده است، برای ساخت تم اصلی و ماندگار سریال استخدام شد. حضور او به نوعی ارتباط معنوی با اقتباس های سینمایی گذشته را حفظ می کند و حس آشنایی را به مخاطبان می دهد. در کنار شور، بر مک کرری، آهنگساز بااستعداد و شناخته شده (که برای آثاری چون «بتل استار گالاکتیکا» و «اوت لندر» شهرت دارد) به عنوان آهنگساز اصلی سریال، مسئولیت ساخت قطعات موسیقی برای تمامی قسمت ها را بر عهده داشت. ترکیب استعدادهای این دو آهنگساز، به خلق یک موسیقی متن حماسی و به یاد ماندنی برای سریال منجر شد.
طراحی صحنه و جلوه های بصری: بازآفرینی دنیایی خیره کننده
یکی از برجسته ترین ویژگی های «حلقه های قدرت»، کیفیت بصری خیره کننده آن است. طراحان صحنه و تیم جلوه های ویژه، با تلاش فراوان، توانستند سرزمین میانه را با جزئیاتی بی نظیر و باشکوه به تصویر بکشند. استفاده از دکورهای واقعی و لوکیشن های طبیعی در نیوزیلند و بریتانیا، به همراه جلوه های ویژه کامپیوتری پیشرفته، باعث شد تا محیط های مختلف سریال، از جنگل های الف ها گرفته تا شهرهای دورف ها و پادشاهی نومه نور، بسیار واقعی و قابل لمس به نظر برسند. این رویکرد به ویژه در فصل دوم که شاهد نبردهای بزرگ تر و جلوه های بصری پیچیده تری بودیم، به اوج خود رسید و تحسین بسیاری از منتقدان را برانگیخت. این کیفیت بصری بالا، یکی از دلایل اصلی هزینه های گزاف تولید نیز محسوب می شود.
تفاوت ها با کتاب های تالکین و اقتباس های قبلی
هر اقتباسی از آثار ادبی بزرگ، ناگزیر با چالش وفاداری به منبع اصلی روبرو است. «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» نیز از این قاعده مستثنی نیست و به دلیل رویکردش در اقتباس از دنیای تالکین، با بحث ها و حواشی زیادی مواجه شده است.
وفاداری به تالکین: مرزهای اقتباس
سریال «حلقه های قدرت» اساساً بر پایه «پیوست های رمان ارباب حلقه ها» (Appendices of The Lord of the Rings) و سایر نوشته های پراکنده تالکین در مورد دوران دوم سرزمین میانه ساخته شده است. این پیوست ها، چارچوب زمانی و رویدادهای اصلی این دوره را ترسیم می کنند، اما جزئیات داستانی و شخصیت پردازی ها اغلب مختصر و محدود هستند. تیم سازنده با مجوز از بنیاد تالکین، این آزادی را داشتند که شکاف های داستانی را پر کنند و شخصیت ها و خطوط داستانی جدیدی را خلق کنند، مشروط بر اینکه با رویدادهای اصلی تالکین در تضاد نباشند. این رویکرد به سریال اجازه می دهد تا داستانی منسجم و مناسب برای تلویزیون ارائه دهد، اما در عین حال، تنش هایی را با طرفداران سرسخت آثار تالکین ایجاد کرده است.
تغییرات و حواشی: نقدها و واکنش ها
برخی از مهم ترین تغییرات و حواشی پیرامون سریال عبارتند از:
- اختصار در خط زمانی: عصر دوم در آثار تالکین ۳۴۴۱ سال طول می کشد. برای ساخت یک سریال تلویزیونی با خط داستانی منسجم، سازندگان مجبور شدند این بازه زمانی طولانی را فشرده کنند و بسیاری از رویدادها را به صورت همزمان یا در بازه زمانی کوتاه تری به تصویر بکشند. این تغییر، یکی از اصلی ترین نقاط انتقاد طرفداران تالکین بوده است.
- آزادی های داستانی و شخصیت پردازی های جدید: برخی از شخصیت ها و خطوط داستانی، مانند شخصیت های هارفوت ها یا برخی از جنبه های روابط در نومه نور، کاملاً توسط سازندگان خلق شده اند. همچنین، شخصیت پردازی برخی از الف ها مانند گالادریل (که در ابتدا یک جنگجوی خشن تر و کمتر خردمند نمایش داده می شود) با آنچه طرفداران از آثار تالکین انتظار داشتند، متفاوت بود.
- بحث ها پیرامون انتخاب بازیگران (تنوع نژادی/جنسیتی): یکی از پرحاشیه ترین جنبه های سریال، انتخاب بازیگران با تنوع نژادی و جنسیتی بالا بود. حضور الف ها و دورف های سیاه پوست یا شخصیت های زن در نقش های قدرت، واکنش های شدیدی را از هر دو طیف منتقد و حامی برانگیخت.
- نقدهای منفی: برخی از مخاطبان و منتقدان، این انتخاب ها را به عنوان «دخالت مسائل سیاسی و اجتماعی روز» (که در فضای مجازی با اصطلاحاتی مانند «woke» یا «اجندای سیاسی») در دنیای تالکین تلقی کردند و آن را مغایر با «وفاداری به منبع اصلی» و «اصالت فرهنگی» سرزمین میانه دانستند. آن ها معتقد بودند که این تغییرات صرفاً برای ارضای ترندهای معاصر انجام شده و به انسجام داستان لطمه زده است.
- واکنش های مثبت: در مقابل، بسیاری از منتقدان و مخاطبان از این تنوع استقبال کردند و آن را گامی مثبت در جهت بازتاب جهان امروز در آثار فانتزی دانستند. آن ها استدلال می کردند که دنیای تالکین به اندازه کافی بزرگ و غنی است که بتواند این تنوع را در خود جای دهد و این تغییرات به معنای تخریب جهان تالکین نیست، بلکه غنای آن را افزایش می دهد. سازندگان نیز بر این باور بودند که دنیای تالکین می تواند شامل نژادهای مختلف باشد و این انتخاب ها به گسترش جذابیت سریال کمک می کند.
این بحث ها نشان دهنده انتظارات متفاوت مخاطبان از اقتباس های فانتزی و همچنین حساسیت بالای طرفداران نسبت به تغییرات در آثار کلاسیک است. سازندگان تلاش کردند تا با رویکردی مستقل اما با احترام به اصول تالکین، داستان خود را روایت کنند.
مقایسه با سه گانه های پیتر جکسون: شباهت ها و تفاوت ها
مقایسه «حلقه های قدرت» با سه گانه های سینمایی پیتر جکسون اجتناب ناپذیر است، زیرا فیلم های جکسون نمادی از دنیای تالکین برای بسیاری از مردم جهان هستند.
- شباهت ها:
- الهام از طراحی بصری: سریال از طراحی بصری و اتمسفر ایجاد شده توسط جکسون الهام گرفته است. مناظر طبیعی نیوزیلند (در فصل اول)، معماری الف ها و دورف ها، و حتی طراحی موجوداتی مانند اورک ها، شباهت هایی با فیلم ها دارند که حس آشنایی را به مخاطب می دهد.
- حضور هاوارد شور: همانطور که اشاره شد، حضور هاوارد شور به عنوان آهنگساز تم اصلی، پیوندی قوی با موسیقی ماندگار فیلم ها ایجاد می کند.
- مقیاس حماسی: هر دو اثر دارای مقیاسی حماسی هستند و نبردهای بزرگ، مناظر وسیع و داستان هایی با ابعاد جهانی را به تصویر می کشند.
- تفاوت ها:
- دوره زمانی: مهم ترین تفاوت، دوره زمانی روایت داستان است. سریال به عصر دوم می پردازد، در حالی که فیلم ها وقایع عصر سوم را دنبال می کنند. این تفاوت به معنای حضور شخصیت های جوان تر یا کاملاً جدید است.
- منبع اصلی: فیلم های جکسون اقتباسی مستقیم از رمان های «هابیت» و «ارباب حلقه ها» بودند، در حالی که سریال بر پایه پیوست ها و نوشته های جانبی تالکین ساخته شده است که آزادی عمل بیشتری را برای سازندگان فراهم می آورد.
- لحن و ریتم: برخی از منتقدان معتقدند که لحن و ریتم سریال در مقایسه با فیلم های جکسون، کندتر و کمتر هیجان انگیز است، به خصوص در فصل اول. فیلم های جکسون از ابتدا با ریتم سریع تر و اکشن بیشتری آغاز می شدند.
- شخصیت پردازی: به دلیل آزادی های بیشتر، شخصیت پردازی ها در سریال گاهی با برداشت های تثبیت شده از شخصیت های تالکین متفاوت است.
این تفاوت ها و شباهت ها باعث شده تا سریال هم مورد تحسین قرار گیرد (برای عظمت بصری و موسیقی) و هم با انتقادات جدی روبرو شود (برای داستان گویی و وفاداری به منبع). با این حال، باید در نظر داشت که هر اقتباسی، اثری مستقل است و نمی تواند دقیقاً کپی برگردان منبع اصلی یا اقتباس های قبلی باشد.
بازخوردها و نقدها: آیا ارزش تماشا دارد؟
«ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» از زمان پخش خود با واکنش های بسیار متفاوتی از سوی منتقدان و مخاطبان مواجه شده است. این تفاوت در نظرات، خود به یکی از موضوعات داغ بحث در مورد سریال تبدیل شده است.
بررسی فصل اول: انتظارات و واقعیت
فصل اول سریال در سپتامبر ۲۰۲۲ به نمایش درآمد و بلافاصله موجی از واکنش ها را در پی داشت. آمازون اعلام کرد که دو قسمت نخست سریال در طول ۲۴ ساعت پس از انتشار، توسط ۲۵ میلیون بیننده در سراسر جهان تماشا شده است که آن را به پربیننده ترین افتتاحیه اوریجینال شبکه پرایم ویدئو تبدیل کرد.
نظرات منتقدان (فصل اول)
منتقدان عموماً نظرات مثبتی به فصل اول داشتند، به خصوص در مورد جنبه های فنی و بصری سریال:
- نقاط قوت:
- جلوه های بصری خیره کننده: تقریباً همه منتقدان از کیفیت بالای جلوه های ویژه، طراحی صحنه، دکورها و لباس ها تمجید کردند و آن را در حد استانداردهای سینمایی دانستند.
- عظمت و مقیاس حماسی: توانایی سریال در به تصویر کشیدن دنیایی وسیع و پرجزئیات، با مناظری باشکوه، مورد تحسین قرار گرفت.
- موسیقی متن: نقش هاوارد شور و بر مک کرری در خلق اتمسفری متناسب با دنیای تالکین، ستایش شد.
- نقاط ضعف:
- ریتم کند (Pacing): بسیاری از منتقدان، به ویژه در قسمت های ابتدایی، ریتم سریال را کند و داستان پردازی را تا حدی کشدار دانستند.
- نویسندگی و دیالوگ ها: برخی از دیالوگ ها و جنبه های نویسندگی، گاهی سطحی یا توضیحی بیش از حد ارزیابی شد.
- داستان های فرعی متعدد: وجود خطوط داستانی بسیار زیاد و جداگانه در فصل اول، گاهی باعث سردرگمی و عدم انسجام در روایت شد.
نظرات مخاطبان (فصل اول)
واکنش مخاطبان به فصل اول به شدت دوگانه و قطبی بود:
- عشق و تحسین: بخشی از مخاطبان، سریال را اثری شگفت انگیز و وفادار به روح تالکین دانستند و از عظمت بصری، بازیگری و جهان سازی آن تمجید کردند. آن ها معتقد بودند که سریال توانسته است به خوبی حس و حال سرزمین میانه را بازسازی کند و ارزش دیدن را دارد.
- ناامیدی و نقد شدید: در مقابل، گروه بزرگی از طرفداران، به خصوص طرفداران سرسخت تالکین و سه گانه های جکسون، از سریال ناامید شدند. دلایل اصلی نقدهای منفی آن ها شامل:
- عدم وفاداری به منبع: فشرده سازی خط زمانی، تغییرات در شخصیت پردازی ها و آزادی های داستانی بیش از حد، از جمله انتقادات اصلی بود.
- بحث woke و تنوع نژادی: همانطور که قبلاً اشاره شد، انتخاب بازیگران با تنوع نژادی و جنسیتی، به خصوص برای شخصیت های الف و دورف، برای برخی از مخاطبان غیرقابل قبول بود و آن را دخالت «اجندای سیاسی» در دنیای تالکین می دانستند. این موضوع به موجی از «بازبینی های تند» (Review Bombing) منجر شد.
- نویسندگی ضعیف و ریتم کند: بسیاری از کاربران نیز با منتقدان در مورد ریتم کند و نویسندگی نه چندان قوی در برخی قسمت ها هم نظر بودند.
جدول امتیازات (فصل اول):
| وبسایت | امتیاز منتقدان | امتیاز مخاطبان |
|---|---|---|
| IMDB | – | ۶.۹ از ۱۰ |
| Rotten Tomatoes | ۸۳% (بر اساس ۴۹۱ نقد) | ۳۹% (بر اساس بیش از ۳۵۶۰۰ نظر) |
| Metacritic | ۷۱ از ۱۰۰ (بر اساس ۴۰ نقد) | ۲.۵ از ۱۰ (بر اساس ۲۴۲۷ رای) |
تفاوت فاحش بین امتیاز منتقدان و مخاطبان، به ویژه در متاکریتیک، نشان دهنده همین اختلاف نظرهای شدید است.
بررسی فصل دوم: بهبود یا تداوم؟
فصل دوم در اوت ۲۰۲۴ پخش شد و سعی داشت به برخی از انتقادات فصل اول پاسخ دهد. این فصل نیز با واکنش های متفاوتی روبرو شد، اما به نظر می رسد که تغییراتی در جهت بهبود ایجاد شده بود.
نظرات منتقدان (فصل دوم)
اکثر منتقدان بر این باور بودند که فصل دوم در مقایسه با فصل اول، پیشرفت هایی را نشان می دهد:
- بهبود در ریتم و داستان گویی: بسیاری به ریتم تندتر و داستان گویی متمرکزتر اشاره کردند. حذف برخی خطوط داستانی فرعی و تمرکز بر روی شخصیت های اصلی، به ویژه سائورون، باعث شد تا سریال جذاب تر شود.
- تمرکز بر سائورون: پرداخت عمیق تر به شخصیت سائورون و توطئه های او، نقطه قوتی برای فصل دوم محسوب می شد.
- جلوه های بصری قدرتمندتر: کیفیت بصری همچنان در سطح بالا باقی ماند و حتی در سکانس های نبرد، چشمگیرتر ظاهر شد.
- نقاط ضعف باقی مانده: با این حال، برخی از منتقدان همچنان به نویسندگی نه چندان قوی در برخی صحنه ها و توسعه نیافتن برخی از شخصیت های فرعی اشاره داشتند.
نظرات مخاطبان (فصل دوم)
واکنش مخاطبان به فصل دوم نیز همچنان ترکیبی از نظرات مثبت و منفی بود، اما به نظر می رسد که تا حدی از شدت قطبیت ها کاسته شده بود. برخی از طرفداران از بهبود در داستان گویی و شخصیت پردازی استقبال کردند و آن را گامی مثبت به جلو دانستند. با این حال، انتقادات مربوط به وفاداری به منبع و برخی از جنبه های تولید، همچنان در میان بخش دیگری از مخاطبان وجود داشت.
یکی از کاربران اشاره می کند: «فصل دوم حلقه های قدرت، اگرچه به قله های رفیع آثار تالکین و یا اقتباس های پیتر جکسون نمی رسد، اما بازگشتی مطمئن و هیجان انگیز به سرزمین میانه است.» این نظر نشان دهنده یک رویکرد متعادل تر نسبت به فصل اول است.
جدول امتیازات (فصل دوم):
| وبسایت | امتیاز منتقدان | امتیاز مخاطبان |
|---|---|---|
| IMDB | – | ۶.۹ از ۱۰ (امتیاز کلی سریال) |
| Rotten Tomatoes | ۸۵% (بر اساس ۱۴۷ نقد) | ۵۸% (مخاطبان) |
| Metacritic | ۶۷ از ۱۰۰ (بر اساس ۲۵ نقد) | ۴ از ۱۰ (کاربران) |
مشاهده می شود که امتیاز منتقدان برای فصل دوم حتی کمی بالاتر رفته است، اما در مورد امتیاز مخاطبان، همچنان تفاوت فاحشی در پلتفرم هایی مانند متاکریتیک وجود دارد. این نشان می دهد که برخی از چالش های سریال در جلب رضایت تمامی طیف های مخاطبان، به خصوص طرفداران قدیمی تالکین، همچنان پابرجاست.
تحلیل جامع بازخوردها: تعادل میان عظمت و نقص
در مجموع، سریال «حلقه های قدرت» یک اثر با عظمت بصری و موسیقی فوق العاده است که تلاش می کند داستانی مهم از دنیای تالکین را روایت کند. نقاط قوت آن عمدتاً در بخش های فنی و تولیدی است، جایی که آمازون سرمایه گذاری بی سابقه ای انجام داده است. اما نقاط ضعف آن، به خصوص در فصل اول، در بخش داستان گویی و گاهی نویسندگی نمود پیدا می کند که نتوانسته است به طور کامل انتظارات برخی از مخاطبان را برآورده سازد.
بحث های پیرامون «وفاداری به منبع» و «تنوع بازیگران» نیز بخش جدایی ناپذیری از بازخوردها بوده است. این حواشی نشان می دهد که مخاطبان دنیای تالکین، انتظارات بسیار خاصی از اقتباس ها دارند و هرگونه تغییر، با واکنش های جدی روبرو می شود. با این حال، برای مخاطبان جدیدتر یا کسانی که کمتر با جزئیات آثار تالکین آشنا هستند، سریال تجربه ای فانتزی و دیدنی را ارائه می دهد.
«ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» از نظر بصری و موسیقایی یک شاهکار است، اما در نویسندگی و ریتم داستان با چالش هایی روبرو بوده که منجر به بازخوردهای متناقض شده است.
در نهایت، ارزش تماشای سریال به میزان انتظارات و نوع نگاه هر بیننده بستگی دارد. اگر به دنبال یک فانتزی حماسی با بودجه بالا، جلوه های بصری خیره کننده و کاوشی در بخش کمتر شناخته شده ای از دنیای تالکین هستید، این سریال می تواند برایتان جذاب باشد. اما اگر وفاداری مطلق به متن اصلی و مقایسه دائم با سه گانه های جکسون اولویت شماست، ممکن است با چالش هایی روبرو شوید.
آینده سریال: فصل های بعدی
آمازون از همان ابتدا برنامه بلندمدتی برای «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» داشت و تعهد مالی سنگینی برای تولید این مجموعه پذیرفت. این تعهد، تضمین کننده ادامه داستان برای چندین فصل است.
تعداد فصل های تضمین شده و برنامه ریزی آینده
در قرارداد اولیه آمازون برای خرید حق امتیاز، تولید پنج فصل از این سریال تضمین شده است. این بدان معناست که داستان «حلقه های قدرت» قرار است در یک بازه زمانی طولانی و با جزئیات کامل روایت شود و تمامی رویدادهای اصلی عصر دوم سرزمین میانه را پوشش دهد. از ساخت حلقه ها و قدرت گیری سائورون گرفته تا سقوط نومه نور و نبرد نهایی «آخرین اتحاد الف ها و انسان ها».
تولید فصل دوم بلافاصله پس از پایان فیلمبرداری فصل اول آغاز شد و این رویکرد به کاهش زمان انتظار بین فصل ها کمک می کند. اگرچه تاریخ دقیق پخش فصل های سوم به بعد هنوز اعلام نشده است، اما تیم تولید در حال برنامه ریزی و پیش تولید برای فصل های آتی هستند. این قرارداد همچنین شامل امکان ساخت اسپین آف ها یا مجموعه های فرعی نیز می شود که می تواند دنیای تالکین را بیش از پیش گسترش دهد، اما تاکنون تمرکز اصلی بر روی داستان «حلقه های قدرت» بوده است.
محدودیت های بنیاد تالکین
بنیاد جی. آر. آر. تالکین نظارت دقیقی بر روی این اقتباس دارد تا اطمینان حاصل شود که داستان با اصول و وقایع اصلی دنیای تالکین در تضاد نباشد. تام شیپی، پژوهشگر و مشاور سابق سریال، تأکید کرده بود که آمازون اجازه ندارد خطوط داستانی اساسی عصر سوم را تغییر دهد. این محدودیت ها، اگرچه ممکن است دست سازندگان را برای تغییرات ریشه ای ببندد، اما در عین حال به حفظ انسجام و اعتبار دنیای تالکین کمک می کند. بنابراین، هرگونه افزودن شخصیت یا رویداد جدید باید در چارچوب تاریخی و اساطیری تالکین جای بگیرد.
قرارداد آمازون برای «حلقه های قدرت»، تولید پنج فصل را تضمین می کند و این پتانسیل را دارد که تمام رویدادهای کلیدی عصر دوم را پوشش دهد.
آخرین اخبار و تاریخ های احتمالی پخش
با پایان یافتن پخش فصل دوم در اکتبر ۲۰۲۴، انتظار می رود که فصل سوم نیز در سال های آینده به نمایش درآید. با توجه به روند تولید آثار پرهزینه فانتزی، معمولاً بین هر فصل ۱۸ تا ۲۴ ماه زمان لازم است. بنابراین، می توان انتظار داشت که فصل سوم «حلقه های قدرت» در اواخر سال ۲۰۲۵ یا اوایل ۲۰۲۶ منتشر شود. تیم سازنده در حال حاضر بر روی نگارش و پیش تولید فصل های بعدی تمرکز دارند و اطلاعات دقیق تر درباره تاریخ پخش و جزئیات داستانی، به تدریج منتشر خواهد شد. طرفداران دنیای تالکین با هیجان منتظرند تا ببینند داستان چگونه به اوج خود می رسد و پایان حماسی عصر دوم را به تصویر می کشد.
نتیجه گیری
سریال «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» یک پروژه عظیم و جاه طلبانه از سوی آمازون استودیوز است که تلاش می کند پرده از اسرار عصر دوم سرزمین میانه بردارد؛ دورانی پر فراز و نشیب که به شکل گیری حلقه های قدرت و ظهور سائورون انجامید. این سریال با بودجه ای بی سابقه، جلوه های بصری خیره کننده، موسیقی متنی حماسی و بازیگرانی توانمند، توانسته است تا حدی عظمت و شکوه دنیای تالکین را به تصویر بکشد.
با این حال، مانند هر اقتباس بزرگی، «حلقه های قدرت» نیز با چالش هایی روبرو بوده است. فشردگی خط زمانی، آزادی های داستانی و بحث های پیرامون تنوع نژادی و جنسیتی در انتخاب بازیگران، واکنش های متناقضی را از سوی منتقدان و مخاطبان برانگیخته است. در حالی که منتقدان عمدتاً از جنبه های فنی و بصری سریال تمجید کرده اند، بخش قابل توجهی از مخاطبان، به ویژه طرفداران سرسخت تالکین، نقدهایی جدی بر آن وارد کرده اند.
با وجود تمامی این بحث ها، «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» یک پدیده فرهنگی و تلویزیونی مهم است. این سریال نه تنها برای طرفداران فانتزی، بلکه برای صنعت تلویزیون نیز اهمیت دارد، چرا که مرزهای بودجه و مقیاس را در تولید سریال های تلویزیونی جابه جا کرده است. با تضمین پنج فصل و برنامه ریزی برای آینده، این سریال پتانسیل آن را دارد که داستان خود را به شکل کامل و باشکوهی به پایان برساند و دیدگاهی تازه از سرزمین میانه را به مخاطبان ارائه دهد.
در نهایت، تماشای این سریال و شکل دادن به نظر شخصی، به هر بیننده ای واگذار می شود. «حلقه های قدرت» قطعاً اثری است که تماشا کردنش می تواند تجربه ای جذاب و بحث برانگیز باشد و دریچه ای به سوی دنیای غنی و پررمز و راز جی. آر. آر. تالکین بگشاید.
سوالات متداول
سریال ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت چند فصل دارد؟
سریال «ارباب حلقه ها: حلقه های قدرت» در قرارداد اولیه آمازون برای پنج فصل تضمین شده است.
آیا سریال حلقه های قدرت ادامه فیلم های پیتر جکسون است؟
خیر، این سریال یک پیش درآمد بر فیلم های پیتر جکسون و رمان های «هابیت» و «ارباب حلقه ها» است. داستان آن هزاران سال قبل از وقایع آن فیلم ها، در عصر دوم سرزمین میانه، روی می دهد و بر اساس پیوست های رمان های تالکین ساخته شده است.
بودجه سریال چقدر بوده است؟
فصل اول سریال «حلقه های قدرت» با بودجه ای حدود ۴۶۵ میلیون دلار، پرهزینه ترین سریال تلویزیونی تاریخ محسوب می شود. هزینه کل پروژه برای پنج فصل، بیش از یک میلیارد دلار تخمین زده شده است.
چه شخصیت های آشنایی در سریال حضور دارند؟
تنها شخصیت های اصلی و آشنا از سه گانه های پیتر جکسون که در «حلقه های قدرت» حضور دارند، گالادریل و الروند هستند، که البته در دوران جوانی خود و با نقش هایی متفاوت از آنچه در عصر سوم دیده ایم، به تصویر کشیده شده اند. سایر شخصیت های شناخته شده مانند گندالف و هابیت ها (به شکل فعلی) در این دوره زمانی وجود ندارند.
آیا سریال به کتاب های تالکین وفادار است؟
سریال بر اساس پیوست های رمان «ارباب حلقه ها» و سایر نوشته های تالکین درباره عصر دوم ساخته شده است. سازندگان برای انسجام داستان تلویزیونی، مجبور به فشرده سازی خط زمانی و افزودن برخی جزئیات و شخصیت های جدید شده اند. این تغییرات، بحث هایی را در میان طرفداران درباره میزان وفاداری به منبع اصلی برانگیخته است.
امتیاز سریال حلقه های قدرت چقدر است؟
امتیازات سریال بین منتقدان و مخاطبان تفاوت چشمگیری دارد. برای فصل اول، منتقدان راتن تومیتوز امتیاز ۸۳% و متاکریتیک ۷۱ از ۱۰۰ را داده اند، در حالی که مخاطبان در راتن تومیتوز ۳۹% و در متاکریتیک ۲.۵ از ۱۰ را ثبت کرده اند. برای فصل دوم، منتقدان راتن تومیتوز ۸۵% و متاکریتیک ۶۷ از ۱۰۰ را ارائه داده اند، با این حال امتیاز کاربران متاکریتیک ۴ از ۱۰ است و کاربران راتن تومیتوز ۵۸ درصد.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "معرفی کامل سریال حلقه های قدرت | ارباب حلقه ها" هستید؟ با کلیک بر روی فیلم و سریال، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "معرفی کامل سریال حلقه های قدرت | ارباب حلقه ها"، کلیک کنید.