واجب بودن «روزه گرفتن» در ماه مبارک رمضان مهمترین عاملی است که سبب شده تا این ماه قمری در مقایسه با سایر ماه‌ها متفاوت بوده و به دنبال همین تفاوت، ماه رمضان مملو از آداب و رسوم مختلفی در گستره جغرافیای ایران باشد؛ رسومی که باوجود شباهت‌ها، اما می‌توان گفت حتی شهر به شهر متفاوت است. از این رو ساز ایرانی درنظر دارد تا به شکل جزئی‌تر به این آداب در شهرهای کوچک بپردازد؛ آدابی که برخی از آنها فراموش شده و برخی دیگر همچنان با وجود تغییرات کوچکی به قوت خود باقی است.
پژوهشگر و فرهنگیار منطقه خوانسار در بخش اول گفت‌وگوی خود با ساز ایرانی به تشریح برخی رسم و رسوم وابسته به ماه مبارک رمضان در شهر خوانسار (استان اصفهان) از جمله روئیت هلال ماه، بیدار شدن وقت سحر، روزه کله‌گنجشکی در میان کودکان و… پرداخت.
بیشتر بخوانید:
از «روزه‌دوزی» تا «گول‌ماس» خوریِ خوانساری‌ها در ماه رمضان!
«آرت و بار» خوانساری‌ها برای مهمانی خدا
مریم ریاحی‌فر – در بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی با ساز ایرانی، به رسم دیگر خوانساری‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از روسوم قدیمی مردم این بود که یک هفته یا چند روز مانده به ماه رمضان نان محلی می‌پختند. در گویش محلی به کار پخت نان «آرت و بار» یا «آرت و نون» می‌گفتند. هنگام پخت نان معمولا زنان و دختران اقوام و همسایه‌های دور و نزدیک به کمک می‌آمدند و بعد از پخت نان صاحب خانه مقداری از آن را به عنوان تشکر در دستمالی گذاشته گره میزد و با احترام تقدیم آنها می‌کرد. نان‌هایی که خانواده‌های قدیم خوانساری برای این ماه تهیه می‌کردند با نام محلی «شاته»، «گرده»، «نون شیر» و «تاز بریز» و … شناخته می‌شد.
ولیمه و افطاری؛ سنتی برای دورهمی
این پژوهشگر با اشاره به اینکه از گذشته مراسم نماز جماعت در ماه رمضان در مساجد و حسینه‌های خوانسار بسیار باشکوه برگزار می‌شده است، اظهار کرد: در گذشته و قبل از انداختن سفره افطاری در مساجد معمولا اگر خانواده‌ها غذایی موقع افطار تهیه می‌کردند سهمی هم برای همسایه‌ها می‌بردند. خانواده‌هایی که دستشان به دهانشان می‌رسید معمولا اقوام و خویشان خود و همسایه‌های دور و نزدیک را برای افطاری دعوت می‌کردند و در منزل خود از آنها پذیرایی می‌کردند. در این مراسم بعد از خواندن نماز مغرب و عشاء سفره‌ی افطاری بر پا می‌شد و مهمانان ابتدا با آب جوش و چای و خرما پذیرایی می‌شدند. خوراکی‌های دیگر این سفره نان و پنیر و سبزی، زولبیا و بامیه بود و بعد از آن شام نذری میان مهمانان پخش می‌شد و در آخر مهمانان با صرف چای و خداحافظی از صاحب خانه، مجلس را ترک می‌کردند.
به گفته او دادن ولیمه و نذری در شب‌های قدر ماه مبارک به صورت افطاری یا شام از گذشته در خوانسار بسیار رایج بود و از این راه افراد مستمند هم از برکات این ماه بهره‌مند می‌شدند. بعضی از خیران مواد غذایی مثل نان، روغن، گوشت، مرغ و سایر مایحتاج نیازمندان را تهیه و بسته‌بندی می‌کردند و به صورت ناشناس یا با واسطه به در منزل آنها تحویل می‌دادند. عده‌ای از خیران نیز به نانواهای محل سفارش می‌کردند که به حساب آنها نان صلواتی به مردم بدهند. به تدریج که فرهنگ افطاری دادن در مساجد رواج یافت مردم و خانواده‌ها نذورات خود را به شکل نقدی و غیر نقدی به مساجد آوردند.
«نذرِ تعزیه گرفتن» در خوانسار
ریاحی‌فر به نوعی نذری دیگر در خوانسار داریم اشاره کرده و درباره آن توضیح داد: این رسم «نذرِ تعزیه گرفتن» نام دارد که طی آن فردی که نذر کرده است اقوام، خویشان و همسایه‌ها را به شکل شفاهی و یا با کارت برای افطاری دعوت می‌کردند. در قدیم شام و غذای اصلی تعزیه نذری، تنها آبگوشت محلی خوانساری بود. بعد از خواندن نماز مغرب و عشاء با گستردن سفره افطاری مهمانان با آب جوش، چای یا انواع شربت و نان و سبزی و پنیر و … پذیرایی می‌شدند و سپس آبگوشت و گوشت به صورت جداگانه در ظرف‌های مخصوص برای پذیرایی مهمان‌ها بر سر سفره گذاشته می‌شود.
او افزود: مردم خوانسار بر این باور هستند که بعد از شنیدن صدای اذان باید هر چه زودتر افطار کنند و با به تاخیر انداختن افطار، ثواب کمتری شامل حال روزه داران می‌شود. معمولا خانواده‌های خوانساری روزه خود را با ذکر صلوات، خواندن دعای افطار و خوردن آب جوش و یا چای به همراه خرما و سبزی خوردن و پنیر و نان محلی باز می‌کنند .عده‌ای شام را بلافاصله بعد از افطار و بعضی دیگر با ساعاتی تاخیر میل می‌کنند.
این پژوهشگر «آش ولگی» خوانساری را افطاری دیگر این شهر معرفی کرد و گفت: آش رشته در خوانسار قدیم به «آش ولگی» معروف است. در خوانسار قدیم و هم اکنون نیز در بعضی از روستاها زنان رشته آش را در منزل تهیه می‌کردند به این شکل که آب، آرد، نمک و مایه خمیر را در ظرفی به اسم سینگی با هم مخلوط و خمیر می‌کردند بعد روی ظرف خمیر شده را با پارچه‌ای ضخیم می‌پوشاندند و در جای گرم قرار می‌دادند تا ساعتی خمیر استراحت کند یا به اصطلاح خوانساری‌ها «وَر یو» (وَر بیاید) سپس به اندازه یک مشت از خمیر را برداشته و به صورت گلوله در می‌آوردند یا به اصلاح خوانساری‌ها «چونه» می‌کردند.
او اضافه کرد: این گلوله‌ها را روی تخته خمیر با وردنه باز می‌کردند و لا به لای آن را آرد می‌پاشیدند سپس خمیر را دولا و بعد به شکل مثلت در می‌آوردند و دست چپ خود را رو خمیر می‌گذاشتند و چاقوی تیزی در دست راست گرفته به صورت رشته‌های باریک این خمیر را می‌بریدند و روی رشته‌های باریک را مرتب آرد می‌پاشیدند تا رشته‌ها به هم نچسبدند و در آخر آنها را روی بند آویزان می‌کردند تا زمانی که خوب رشته‌ها خشک شوند.
«هُم هُم» و نگرانی از تمام شدن ماه مهمانی
او با بیان اینکه از روز نهم ماه رمضان به بعد مردم خوانسار می‌گویند رمضان وارد «هُم هُم» شده است، گفت: در واقع روزها به شکل نهُم، دهُم، یازدهُم و… خوانده می‌شوند و خوانساری‌ها بر این باورند که وقتی ماه رمضان وارد «هُم هُم» شود نشان از این است که روزهای این ماه به زودی تمام می‌شود.
فرهنگیار منطقه خوانسار درباره رسم و رسوم مردم این شهر در شب‌های قدر، توضیح داد: شب زنده‌داری و عبادت، خواندن دعای جوشن کبیر و خواندن نماز در مساجد، امامزاده‌ها و حسینیه‌ها از ساعاتی بعد از افطار تا هنگام سحر ادامه دارد. در گذشته که مانند امروز وسایل ارتباط جمعی وجود نداشت خانواده‌ها اغلب در منزل بزرگترها جمع می‌شدند و دعای جوشن کبیر و سورهای قرآن را می‌خوانند و تا پاسی از شب بیدار می‌ماندند. بعدها شرکت دسته جمعی مردم و خانواده‌ها در مساجد و حسینیه‌ها و… رونق گرفت.
شگونِ دوختن کیسه پول در شب ۲۷ ماه رمضان
او افزود: همچنین در روز بیست‌وهفتم ماه رمضان که روایت است «ابن‌ملجم‌مرادی» به درک واصل می‌شود، مردم در زمان افطار آش رشته طبخ و به درب منازل اقوام و آشنایان می‌برند یا در مساجد بعد از نماز مغرب و عشاء آش رشته را طبخ و بین حاضران توزیع می‌کنند. یکی دیگر از رسوم مردم قدیم خوانسار در این شب این بود که بانوان هر خانواده پارچه‌ای را برش میزدند و با نخ و سوزن به مسجد می‌بردند و آنجا شروع به دوختن کیسه پول می‌کردند. آنها بر این باور بودند که این کار شگون دارد. به طور کلی از قدیم مرسوم است که روز بیست‌وهفتم ماه رمضان به دلیل کشته شدن قاتل امیرالمومنین علی (ع) مردم به جشن و سرور می‌پردازند. بیشتر مردم در منازل خود حنا را با آب مخلوط و خمیر می‌کنند و بر دست و سر و پای خود می‌گذارند. همچنین مقداری از حنا را هم جداگانه در ظرفی بزرگ خمیر کرده و به اندازه مشت کوچک درون کیسه‌ای می‌گذارند و سر آن را با روبان می‌بندند و به مساجد می‌برند و بین افراد تقسیم می‌کنند.
عید فطر و آداب فطریه دادن
این پژوهشگر گفت: در نهایت عید فطر از مهمترین اعیاد مسلمان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مردم خوانسار نیز بعد از یک ماه روزه‌داری و عبادت در ماه رمضان، با شنیدن خبر رسیدن ماه شوال این روز را جشن می‌گیرند، لباس نو می‌پوشند و برای خواندن نماز عید فطر آماده می‌شوند.
او ادامه داد: از گذشته مرسوم بود که در شب قبل از عید فطر سرپرستان خانواده‌هایی که توان مالی داشتند، مبلغی را به عنوان فطریه مشخص و سپس بین اعضای خانواده از بزرگ به کوچک دست به دست می‌کنند و در آخر کوچکترین عضو خانواده آن مبلغ را دوباره به بزرگ خانواده می‌دهد و این پول به خانواده‌ای نیازمند داده می‌شود. همچنین در قدیم مرسوم بود در روز عید فطر مردان برای برپایی نماز عید به طرف منزل امام جماعت مسجد به راه می‌افتادند و در مسیر تکبیر و ذکر دعای معروف روز عید فطر را می‌گفتند و با رسیدن به درب منزل امام جماعت، او از حضار دعوت می‌کرد تا وارد منزل شوند و بعد از پذیرایی و دادن عیدی به حاضرین در مجلس به همراه آنها برای نماز عید به محل برگزاری نماز می‌آمدند. نذری دادن در روز عید فطر و زیارت اهل قبور نیز از دیگر مراسم‌های عید فطر در خوانسار بود.
پایان خبر ساز ایرانی
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "«هُم هُم» خوانساری‌ها در ماه رمضان و ماجرای دوختن یک کیسه پر شگون!" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "«هُم هُم» خوانساری‌ها در ماه رمضان و ماجرای دوختن یک کیسه پر شگون!"، کلیک کنید.