۱۳ ساز ایرانی در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری ساز ایرانی، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۳ ساز ایرانی برابر ۴ اکتبر را ورق می‌زنیم.

 ***

ساعت جیبی هویگنس 

۴ اکتبر ۱۶۷۵ میلادی برابر با ۱۳ ساز ایرانی ۱۰۵۴ خورشیدی، کریستیان هویگنس اختراع ساعتی جیبی را ثبت کرد.  هویگنس، فیزیکدان و اخترشناس هلندی که نظریه موج نور را پایه‌گذاری کرد، پیش‌از اختراع این ساعت جیبی، در سال ۱۶۵۷ اولین ساعت آونگی را ثبت اختراع کرد. هرچند این احتمال وجود دارد که دیگران قبل از او در این زمینه کار کرده باشند، اما هویگنس در ساخت ساعت آونگی کاربردی به پیشرفت‌های بزرگی دست یافت. او برای اندازه‌گیری‌های نجومی خود به دقت زمانی نیاز داشت. درواقع، هویگنس برپایه کشف گالیله درباره نوسان آونگ توانست قوانین آونگ ساده را کشف کند. هویگنس همچنین کتابی باعنوان درباب نوسان ساعت‌ها نوشت. 

اولین عکس قیفاووس در آندرومدا 

۴ اکتبر ۱۹۲۳ میلادی برابر با ۱۳ ساز ایرانی ۱۳۰۲ خورشیدی، ادوین هابل، اخترشناس آمریکایی از بخشی از سحابی آندرومدا عکس گرفت.  هابل از چند روز بعد از این عکس، از ۱۰ اکتبر ۱۹۲۳، این بخش از آندرومدا را به‌عنوان یک ستاره متغیر ضعیف تشخیص داد. چندماه بعد از اوایل فوریه، او تغییر درخشندگی ستاره را اندازه‌گیری و تایید کرد که این نور ضعیف، یک ستاره متغیر قیفاووسی است که درواقع، اولین ستاره‌ای بود که در سحابی آندرومدا یافت شد. هابل پس‌از این کشف نامه‌ای به هارلو شپلی، رییس رصدخانه کالج هاروارد نوشت، و در پایان نامه گفت: «… فاصله [تا سحابی آندرومدا] چیزی بیش‌از ۳۰۰هزار پارسک است.» هابل در نامه‌اش اندازه‌گیری قدر ستارگان متغیر قیفاووسی را که در سحابی آندرومدا پیدا کرده و تایید کرده بود، مورد بحث قرار داد. او از ویژگی‌های اندازه‌گیری‌شده این ستاره‌ها برای محاسبه فاصله‌شان که حدود یک‌میلیون سال نوری از منظومه خورشیدی فاصله دارند استفاده کرد. همه این شواهد حاکی از آن بود که آندرومدا کهکشانی مجزا و بسیار فراتر از کهکشان راه‌شیری است. این اولین اثبات وجود «عالم‌های جزیره‌ای» بود. حالا او برای نخستین‌بار راهی برای اندازه‌گیری قابل اعتماد فاصله تا آندرومدا داشت. میزان تغییرات یک قیفاووس شدت مطلق آن را مشخص می‌کند. با مقایسه کمیت محاسبه‌شده با شدت ظاهری رصدشده، می‌توان فاصله را تخمین زد. هابل پس‌از جمع‌آوری داده‌های بیشتر، مقاله‌ای را به جلسه انجمن نجوم آمریکا فرستاد که در اول ژانویه ۱۹۲۵ قرائت شد. 

ماکس پلانک 

 ۴ اکتبر ۱۹۴۷ میلادی برابر با ۱۳ ساز ایرانی ۱۳۲۶ خورشید، ماکس کارل ارنست لودویگ پلانک، فیزیکدان نظری آلمانی درگذشت. پلانک در مونیخ و برلین تحصیل کرد و در آنجا زیر نظر هلمهولتز، کلازیوس و کریشهوف تحصیل کرد و متعاقباً به دانشکده پیوست و بین سال‌های ۱۸۸۹ تا ۱۹۲۶ استاد فیزیک نظری شد. کار او روی قانون ترمودینامیک و توزیع تابش‌های یک جسم سیاه باعث شد که اصول کلاسیک نیوتنی را کنار بگذارد و در سال ۱۹۰۰ نظریه کوانتومی را معرفی کند  که برای آن، جایزه نوبل فیزیک را در سال ۱۹۱۸ دریافت کرد. این نظریه، فرض را بر این می‌گذارد که انرژی بی‌نهایت قابل تقسیم نیست، اما درنهایت به‌صورت مقادیر گسسته‌ای وجود دارد که پلانک آن را کوانتا (به لاتین، «چقدر») نامیده است. علاوه‌بر‌این، انرژی حمل‌شده با یک کوانتوم به‌طور مستقیم به بسامد تابش منبع آن بستگی دارد. 

آلیس استوارت 

۴ اکتبر ۱۹۰۶ میلادی برابر با ۱۳ ساز ایرانی ۱۲۸۵ خورشیدی، آلیس استوارت، اپیدمیولوژیست انگلیسی به‌دنیا آمد. استوارت نشان داد که بین پرتو ایکسی که جنین درمعرض آن قرار می‌گیر و لوسمی دوران کودکی ارتباط وجود دارد.  تحقیقات او خطر بیشتری را از پرتو ایکس و تابش‌های هسته‌ای نسبت به آنچه در آن زمان ازسوی مؤسسات فیزیک هسته‌ای و سلامت پذیرفته شده بود، نشان داد. او اصرار داشت که قرار گرفتن در‌معرض تابش‌های سطح پایین باعث ایجاد اثرات نامطلوب بیش از حد نسبت به آنچه مقامات دولت‌های بریتانیا و ایالات‌متحده پذیرفته‌اند می‌شود. با شروع جنگ جهانی دوم، او اثرات بهداشتی قرار گرفتن در معرض تی‌ان‌تی در کارخانه‌های مهمات‌سازی، تتراکلرید‌کربن و شیوع سل بین کارگران صنعت کفش را بررسی کرد.