وضعیت کودکان کار در ایران/ آمارها چه می گویند؟ – خبرگزاری ساز ایرانی | اخبار ایران و جهان

به گزارش خبرنگار ساز ایرانی، امروز روز جهانی مقابله با پدیده کودک کار است؛ موضوع تلخ و زشتی که در جهان اگرچه تعدادش کمی کاهش یافته است؛ با این حال اشکال به استثمار کشیدن کودکان تا تغییراتی داشته و محل های دور از دید همچون کارگاه های زیرزمینی در سراسر جهان محل کار کودکان بیشتری شده است.

در ایران هم علاوه بر نبود آمار دقیق در مورد تعداد کودکان کار، محل کار این کودکان به خوبی مشخص نیست. همچنین به علت سیل مهاجرت اتباع افغانستانی به کشورمان، وضعیت سنی و جنسیتی کودکان کار در ایران تغییرات زیادی داشته است که در این گزارش بدان خواهیم پرداخت.

در ایران درباره کودکان کار خیابانی آمارهای مختلف و متناقضی اعلام می شود. برخی مطالعات نشان می دهد جمعیت کودکان کار در خیابان و کودکان خیابانی در شهرهای بزرگ ایران رو به گسترش است؛ مهم ترین علت این افزایش هم به نظر رشد جمهیت مهاجران افغانستانی است.

طبق گزارش مرکز تحقیقات مجلس حداقل 3 میلیون و 200 هزار کودک از چرخه تحصیل باز ماندند. بر اساس آمارها تعداد کودکان کار ایران در بازه ای بین یک میلیون و ششصد هزار نفر تا 2 میلیون و 100 هزار نفر برآورد شده است. حدود 3 میلیون و پانصد هزار کودک حاشیه نشین و بیش از 700 هزار کودک مهاجر و پناهنده وجود دارد.

ر وز جهانی مقابله با کار کودک هر سال در دوازدهم ژوین مصادف با بیست وسوم خرداد برگزار می شود؛ بر همین اساس تلاش کردیم طی یک گزارش و به کمک آمارها، به آخرین وضعیت رصد کودکان کار در ایران بپردازیم.

پیش از این، در گزارشی با عنوان معضل جهانی به نام کودکان کار / تفاوت کودک خیابان با کودک در خیابان به این مسیله اشاره شد که تمامی کودکانی که در خیابان کار می کنند کودک کار نیستند؛ کودک در خیابان کودکی است که در خیابان کار می کند اما کودک خیابان کودکی است که در خیابان زندگی می کند.

در مطالعاتی که وامقی و همکارانش در سال 1396 از سوی سازمان بهزیستی انجام داده اند تعداد کودکان خیابانی در تهران بین 3240 نفر تا 10553 نفر محاسبه شده است. بر این اساس تعداد کودکان کار در ایران هم بین 20239 نفر تا 34719 نفر برآورد شده است. مقایسه ویژگی های جمعیت شناختی کودکان خیابانی تهران و خانواده هایشان در سال های 92 و 96 و در 15 استان کشور در سال 1399 بدین شرح است:

ملیت / هویت

37 درصد قومیت کودکان کار افغانستان است در تهران اما 66 درصد کودکان کار افغانستانی هستند. حدود دو سوم کودکان کار اظهار داشتند که دارای مدارک هویتی از قبیل شناسنامه پاسپورت و کارت ملی هستند. از میان ایرانی ها بیش از همه فارس سپس بلوچ و بعد کولی ها هستند. کودکان کولی های برخی شهرهای شمال و شمال شرقی کشور که معروف به غربی ها هستند و پس از آن تعدادی هم کودکان مهاجر بلوچ پاکستانی در حاشیه شهرها زندگی می کنند.

کودکان کار مهاجر بلوچ پاکستانی نسبت به کودکان کار افغانستانی مدارک هویتی و مجوزهای اقامت کمتری دارند و عمده مهاجران بلوچ پاکستان فاقد مدارک هویتی یا مجوزهای اقامت هستند.

سن

بر اساس بررسی هایی که از سوی ارزیابان سازمان بهزیستی، وامقی و روشن فکر در سال های 1395 و 1396 صورت گرفت؛ 60 درصد کودکان کار 10 تا 14 ساله و مابقی 15 تا 18 ساله بودند. در سال 1399، 71 درصد کودکان کار 10 تا 14 ساله و مابقی 15 تا 18 ساله برآورد شدند. این موضوع نشان می داد طی سالیان اخیر درصد کودکان کار زیر 14 سال بیشتر شده است.

یکی از مهم ترین علل بیشتر شدن جمعیت کودکان کار زیر 14 سال، حضور بیشتر کودکان افغانستانی زیر 14 سال در خیابان است.

بر اساس برآوردها 63 درصد کودکان کار زیر 15 سال، افغانستانی هستند. این در حالی است که خانواده های افغانستانی ترجیح می دهند کودکان بالای 15 سال خود را به جای کار در خیابان به مهارت آموزی و کار در کارگاه ها بفرستند.

همچنین با افزایش سن، سهم و درصد دختران کار افغانستانی کم و سهم پسران افغانستانی بیشتر می شود. سن کار کودک در دهه اخیر در جهان کاهش یافته است با این حال کودکان کولی (غربتی) همواره از سنین پایین تری شروع به کار می کنند.

جنسیت

اغلب کودکان خیابانی پسر هستند؛ در بررسی هایی که سازمان بهزیستی کشور در سال 1391 انجام داد 92 درصد کودکان خیابانی در ایران پسران هستند. با این وجود نسبت پسر به دختر در گروه های مختلف کودکان خیابانی یکسان نیست.

در کودکان کار افغانستانی بیشترین نسبت پسر به دختر وجود دارد و 80 درصد کودکان کار افغانستانی پسر هستند. در ایرانی ها 65 درصد کودکان کار ایرانی پسر هستند. در میان کودکان ایرانی کولی اکثریت با دختران است و 60 درصد کودکان ایرانی کولی دختر هستند.

بر اساس آمارهای بهزیستی که در سال 1400 نیست بر آن تاکید شده است خانواده ها از یک سنی به بعد به ویژه از سن بلوغ کمتر اجازه می دهند دختران در خیابان یا در برخی مشاغل سخت حضور داشته باشند. در چنین شرایطی دختران در سنین بالاتر بیشتر در منزل کار می کنند.

کارشناسان دو دلیل عمده را در کاهش تعداد دختران در خیابان در سنین بالاتر را مطرح می کنند. بر این اساس اولاً خانواده ها نگران مزاحمت، تهدید و تعرض به دختران در سنین بالاتر بوده و دوماً این خانواده ها ترجیح می دهند دختران بعد از سن بلوغ کم کم آماده ازدواج شوند. بیشتر دستفروشی ها و کل فروشی ها کار دختران بوده و پسران بیشتر در کارهایی مانند زباله گردی، باربری و مانند این ها فعالیت دارند.

ازدواج و خانواده

حدود 88 درصد کودکان کار بر اساس آمارها در سال 1399 پیش خانواده می خوابند و مابقی شب را در مکان هایی می گذرانند که والدینشان حضور ندارند.

بر اساس مطالعه های کیفی (از سوی بهزیستی و در سال 1400) معمولاً اعضای یک خانواده یا فامیل در ساعات اولیه صبح به صورت گروهی به محل کار خود می آیند و شب با هم باز می گردند.

در مطالعاتی که شهرداری تهران در سال 1389 انجام داده است حدود 71 درصد کودکان خیابانی تهرانی با پدر و مادر یا یکی از این دو زندگی می کنند. در بررسی هایی که صورت گرفته است بیشترین فراوانی مراجعه کودکان به مراکز کودکان خیابانی غیردولتی 19 درصد و مراکز کودکان خیابانی وابسته به بهزیستی 15 درصد است.

یافته ها نشان می دهد با افزایش سن و بعد از 15 سالگی، کودکان کار ترجیح می دهند با دوستان خود زندگی کنند.

نتایج ارزیابی سریع و پاسخ به وضعیت کودکان خیابانی در سال 1392 نشان می دهد 85 درصد از کودکان خیابانی ازدواج نکردند. 12 درصد متاهل، 0,4 درصد طلاق گرفته و 2 درصد نامزد بوده اند.

با افزایش نرخ مهاجرت از سوی افغانستان و بیشتر شدن کودکان کار افغانستانی نسبت کودکان کار متاهل هم کاهش یافته است؛ به طوری که در سال 1399 تنها 0,8 درصد، کمی کمتر از یک درصد کودکان کار خیابانی متاهل بوده یا ازدواج موقت داشته اند.

تحصیلات

بر اساس آمارها در سال 1399، حدود 72 درصد کودکان کار به اشکال مختلف به مدرسه می روند. بیشتر این دانش آموزان مقطع دبستان را سپری و برخی هم تا اول متوسطه حضور دارند؛ تعداد کمی از کودکان کار هستند که مقطع متوسطه دوم را هم سپری می کنند.

با افزایش سن میزان تحصیل در کودکان به شکل معناداری کاهش می یابد. با این حال در سال های گذشته میزان تحصیل کودکان کار کمی بهبود یافته است در حالی که در سال 89 حدود یک چهارم کودکان کار بی سواد بودند؛ در سال 1396، 48 درصد کودکان 10 تا 14 ساله مشغول تحصیل در مقطع ابتدایی بودند.

وضعیت ترک تحصیل در میان کودکان کولی به علت سنت کار کردن کودکان بسیار بیشتر است. خروج از تحصیل به علت کار مهمترین علت ترک تحصیل کودکان است. بر اساس مطالعات شهرداری تهران 64 درصد کودکان کار علت ترک تحصیل خود را اشتغال به کار عنوان کردند.