به مخاطب احترام بگذاریم

آفتاب نیوز :

نمایش «توو» درباره برخورد دو فرد و انتظارشان برای ورود به جایی است که به نظر می رسد ورود به آن مکان، آرزوی هر فرد و برطرف کننده تمام مشکلات و مسایل دشوار زندگی است. «توو» مصداقی از امید و تحولی ا ست که افراد به آن نیاز دارند تا به زندگی دلخواه خود دست یابند. نمایشی که با دو شخصیت اجرا می شود. این دو با نمایش موقعیت های طنز و کمدی به مسایل ارتباطی و اجتماعی می پردازند. متین اوجانی، نویسنده و کارگردان این اثر، خود یکی از نقش های این نمایش را عهده دار است. او کارشناسی هنر با گرایش کارگردانی و بازیگری را در دانشکده هنر خوانده و تا به امروز بازیگر، نویسنده و کارگردان نمایش هایی مانند «رهایی از شایولین»، «نیاندرتال ها»، «مرگ هیتلر به روایت تلفنچی!» بوده است و اولین تجربه سینمایی اش «این جمعیت قابل کنترل» تا مدتی دیگر روی پرده خواهد رفت. به بهانه این نمایش با متین اوجانی گفت وگویی داشتیم که شما را به خواندن آن دعوت می کنیم. 

ابتدا درباره ایده نمایش نامه صحبت کنیم؛ نمایشی با دو شخصیت که تمام مدت مخاطب شنونده دیالوگ های این دو هستیم. چطور این متن نوشته شد؟

ایده اولیه برای نگارش نمایش نامه، زمانی به ذهنم رسید که برای گرفتن مجوز مجبور بودم ساعتی منتظر بمانم تا درِ اتاق مسیولی باز شود. این زمان انتظار، بعضی هفته ها طولانی تر می گذشت. در طول این مدت که منتظر بودم، می دیدم آدم های مختلفی با افکار و ظاهر متفاوت برای رسیدن به مقصودشان تلاش می کنند به طریقی زودتر وارد اتاق شوند. طبعا هر مسیولی یک رییس دفتر هم دارد و بعضی ازمراجعان تلاش می کردند پیش از ورود به اتاق رییس، ابتدا با مسیول دفتر وارد صحبت شوند تا جلوتر یا خارج از صف وارد شوند. این جرقه اولیه ای بود که نمایش نامه با آن شکل گرفت. این موضوع را می توان به کل جامعه تسری دارد. همه ما از صبح که بیدار می شویم تا شب که دوباره به خانه برمی گردیم، در تلاش برای رسیدن به مقصودی هستیم. اگر فانتزی نگاه کنیم، همه در تلاش هستند داخل یک مکان، فضا یا گروهی شوند تا پیشرفتی حاصل شود. این ایده به ذهنم رسید که می توان موضوع را آسیب شناسی کرد و قصه ای از دل آن بیرون آورد که وقتی به مخاطب نشان داده می شود، با زیستی که در زندگی شخصی خودش دارد، همذات پنداری کند. اگر نکات مثبت یا منفی وجود دارد، هم از دل نمایش به مخاطب نشان داده شود و خودش تصمیم بگیرد مسیری که طی می کند، درست است یا خیر.

اینکه نمایش را با دو شخصیت اجرا بردم، باز به خاطره ای که اشاره کردم برمی گردد؛ زمان. وقتی از دور نگاه می کردم، آدم های مختلفی که در صف بودند، هرکدام به نحوی بینشان درامی شکل می گرفت و ما در تاریخ هنر های نمایشی هم داریم، زمانی که دو شخصیت روی صحنه حضور دارند، زایش اتفاق می افتد. اگر تک نفره باشد، مونولوگ گویی است و درام به نظر من شکل نگرفته است. وقتی دو شخصیت با هم شروع به دیالوگ گفتن می کنند و گفتگو بین آن ها اتفاق می افتد، صددرصد درامی بین آن ها شکل خواهد گرفت. به همین دلیل سعی کردم در نمایش شخصیت دیگری اضافه نکنم و وفادار باشم به صحنه ای که در عالم واقع دیده بودم و تصمیم گرفتم نمایش با دو شخصیت اجرا شود.

 فکر می کنم تا حد زیادی این پرسش برای برخی از مخاطبان این نمایش ایجاد شده که به چه دلیل زمان و مکان در نمایش مشخص نمی شود؟ فقط می دانیم مکانی است محصور در جایی که از سه طرف به دریا راه دارد.

سعی داشتم به مکان مشخصی اشاره نکنم؛ چراکه به نظرم اشاره کردن به مکانی خاص، برداشت کلی و ناب بودن اتفاقی را که هر مخاطب می تواند برای خودش شخصی سازی بکند، از بین می برد و تبدیل می شود به کلیشه ای که انگار سعی داریم مکانی خاص را نقد کنیم. سعی کردم مخاطب در روایت این قصه شرکت داشته باشد. شرکت مخاطب در نمایش ها، گاهی به صورت فیزیکی است و گاهی با ذهن او بازی می کنیم که من مورد دوم را بیشتر می پسندم که در درون و ذهن تماشاگر این ارتباط و مشارکت ایجاد می شود. من صحنه ای را به او نشان می دهم که او تصمیم بگیرد اگر در این موقعیت بود، چه اتفاقی می افتاد؟ به این علت زمان و مکان را به این شکل در نظر گرفتم. انگار که وسط یک ناکجاآباد، جایی وجود دارد و این در، یک نماد است. می تواند درِ فیزیکی یک اتاق باشد یا درِ قلب یا مغز و روح یک انسان. هر کسی با زیست خودش در زندگی آن را تصویرسازی می کند. دلم نمی خواست به جای خاصی اشاره کنم تا از عمق اثر کم نشود.

 این نمایش پیش از این موفقیت هایی کسب کرده است، تغییراتی در اجرای دوباره آن ایجاد شده؟

زمانی که فیلم برداری اولین تجربه سینمایی من تمام شد و مشغول طی کردن مراحل گرفتن پروانه نمایش بودم، فرصتی پیدا شد که بیشتر نمایش های روی صحنه را ببینم. یک روز در عمارت نوفل لوشاتو متوجه پوستر جشنواره ای شدم که گویا سه سال قبل نمایش هایی که به صورت تک گویی بودند، در آن شرکت می کردند و در سال چهارم تصمیم گرفته شده بود که شعار و محوریت جشنواره «افرا» با محوریت دیالوگ و گفتگو برگزار شود. با توجه به ایده ای که برای نمایش «توو» داشتم، فکر کردم برای شرکت در جشنواره «افرا» مناسب است. از طرفی برخی دوستانم معتقد بودند بعد از ساخت فیلم سینمایی، بهتر است مسیر فیلم سازی را جدی تر دنبال کنم. معتقدم هر آدمی در عالم حرفه ای کار خودش بد نیست هرازگاهی خودش را در محک مقایسه قرار بدهد و علاقه مند بودم با نسل جوان تر از خودم در جایی قرار بگیرم و اثرم داوری شود. به بزرگی و کوچکی جشنواره توجه نکردم، چون برای من هر مکانی که به رونق تیاتر کمک کند و چراغش روشن باشد، ارزشمند و بزرگ است. پس در جشنواره «افرا» شرکت کردم و خدا را شکر طی مراحل مختلف این جشنواره که بزرگان و قدیمی های تیاتر آثار را قضاوت می کردند، بعد از طی کردن مراحل بارخوانی، بازبینی و مرحله نهایی هییت داوران، در نهایت شش اثر انتخاب شد و موفق شدیم جوایز بهترین نمایش نامه، کارگردانی، بازیگر مرد و بازیگر زن را کسب کنیم. وقتی برای اولین بار این نمایش را در جشنواره «افرا» اجرا بردیم، بازخورد های خوبی دیدیم. اما تصمیم گرفتم در اجرای عمومی تغییراتی در آن ایجاد کنم. خوشبختانه بخت با من یار بود و اجرای عمومی «توو» در مجموعه تیاترشهر اتفاق افتاد. جایی که همه ما اهالی تیاتر از آن خاطره داریم و برای ما مکان مقدسی است و عموما اهالی تیاتر حتی اگر به زبان نیاورند، دوست دارند کاری در این مجموعه اجرا ببرند یا بازی کنند. خوشحالم که این فرصت به من داده شد. بر اساس این نیاز داشتم تا در اجرای عمومی یک بازنگری روی تمام اجزای نمایش داشته باشم. ترجیح دادم از دوستان حرفه ای تر کمک بگیرم و حضورشان قطعا به بهتر اجراشدن نمایش کمک بزرگی کرد. دو نقش اصلی نمایش را خودم و هدی ناصح بازی می کنیم. هدی ناصح از قدیمی های این عرصه است و در مکتب تیاتر رشد پیدا کرده. از بچگی روی صحنه تیاتر بزرگ شده. خوشحالم دعوت من را قبول کرد و در این نمایش هم بازی من شد.

 فارغ از پیامی که متن برای مخاطبش دارد، این دیالوگ ها است که فضای مفرحی را برای تماشاگر ایجاد می کند. چرا چنین لحنی را برای بیان نمایش نامه انتخاب کردید؟ آیا به این دلیل که برخی از اشاره ها جنبه های سیاسی و اجتماعی دارد؟

در تمام آثارم تا به امروز سعی کردم پیامی را به مخاطب منتقل کنم. مخاطب ما مردمی هستند که در زندگی روزمره با انواع و اقسام مشکلات اقتصادی و فرهنگی دست و پنجه نرم می کنند. معتقدم کاری که برای مردم اجرا یا ساخته می شود، باید حداقل های ارتباط گرفتن موثر با مخاطب را داشته باشد و بعد وارد این مرحله می شویم که نکات را به او انتقال بدهیم. به دلیل حجم فشار هایی که در روز برای مردم وجود دارد، فکر می کنم باید کمی از این فشار ها را از ذهن مخاطب برداریم و کمی خنده چاشنی اثر کنیم تا مخاطب کمی احساس آرامش کرده و فضای متفاوتی را با محیط پرتنش اطرافش حس کند. بعد وارد مرحله ای می شویم که به عنوان خالق اثر، سعی دارم روی مخاطبم تاثیر بگذارم. به همین دلیل همیشه در آثارم یک خط باریک از شیرینی و لطافت وجود دارد. تیاتر هم که ریشه و ذاتش دیالوگ، کلمه و گفتار است. 

اولین قدمی که می توان برداشت، دقت در نوع لحن و گفتاری است که برای نمایش نامه انتخاب می کنیم. سعی داشتم لحن و بیان شیرینی در «توو» جاری باشد و تمام تلاشم را کردم این اتفاق حاصل شود. کمااینکه خود قالب و ژانری که برای نمایش انتخاب کردم، کمدی سیاه است و گوشه هایی به قالب ابزورد می زند. به این معنی که با جابه جایی کلمات و در موقعیت های مختلف، صحنه ای ایجاد می شود که به ظاهر خنده دار است، اما همان لحظه مخاطب به این فکر می کند که چرا باید به این صحنه بخندم؟ یک چرایی در ذهن مخاطب به وجود می آید و این باعث تفکر می شود. این را هم باید اضافه کنم که اساسا خط باریکی است بین اینکه اثر مفرح باشد و درعین حال لوده نشود. به نظرم ارزش تیاتر بالاتر از این است که بخواهیم صرفا به شکل تفریح و درآمد به آن نگاه کنیم. اینکه فقط به فکر پرکردن سالن باشیم، نگاه درستی نیست. 

مهم تر از هر چیز این است که ذات و اصالت تیاتر و نمایش نامه را حفظ کنیم. انتخاب این قالب و نوع دیالوگ های طنازانه به دلیل ارتباط گرفتن بهتر با مخاطب است. شخصا معتقدم در شرایطی زندگی می کنیم که در تنگنای اقتصادی موجود، مخاطب برای سرگرمی هایی مثل سینما و تیاتر باید برنامه ریزی کند. در این شرایط باید به دنبال فضا هایی باشیم که مخاطب علاقه مند دیدن آثار در این حوزه ها شود، نه اینکه از صرف کردن هزینه یا وقتش پشیمان شود. متاسفانه در فیلم های روز سینمای خودمان می بینیم آن قدر به سمت کمدی های سطحی حرکت کردیم که اعتماد مخاطب هم سلب شده است. سینمای ما درست شبیه مغازه ای شده است که قصد دارند از مردم پول بگیرند و با همان فرمول های ساده و تکراری اثری را به مخاطب ارایه می دهند که ابدا حرف جدیدی برای گفتن ندارد و حرف های تکراری می زند. 

به نظرم چنین آثاری در تیاتر و سینما مضر است. فکر می کنم بزرگ ترین رسالت ما در چنین زمانه ای این است که سعی کنیم اعتماد مخاطب را جلب کنیم تا آثار متفاوت تری ببیند و از حوزه فرهنگ دور نشود. به مخاطب احترام بگذاریم. سعی کنیم پیام درست و موثری منتقل کنیم یا پرسش هایی در ذهنش ایجاد کنیم و از همه مهم تر اینکه سعی کنیم از حواشی دوری کنیم.