مراحل اجرای مهریه در ثبت اسناد

مراحل اجرای مهریه در ثبت اسناد شامل ثبت نام در سامانه ثنا، مراجعه به دفترخانه تنظیم کننده سند ازدواج، درخواست صدور اجرائیه، و سپس پیگیری توقیف اموال زوج در اداره اجرای ثبت اسناد است که مسیری رسمی و مستقیم برای وصول مهریه محسوب می شود. این فرآیند، روشی قانونی و کارآمد برای زوجه است تا حق مالی خود را که در عقدنامه به ثبت رسیده، مطالبه کند. با توجه به لازم الاجرا بودن سند رسمی ازدواج، اداره ثبت اسناد و املاک کشور مرجعی مناسب برای آغاز عملیات اجرایی مهریه است. این مقاله به صورت گام به گام و با زبانی شیوا، تمامی جزئیات، نکات حقوقی و تغییرات قانونی مرتبط با اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد را شرح می دهد تا مخاطبان با آگاهی کامل، مسیر مطالبه مهریه خود را طی کنند.

مهریه چیست؟ درک حق قانونی و مسیرهای مطالبه

مهریه، که در فرهنگ اسلامی و قوانین ایران به عنوان یک حق مالی برای زن در نظر گرفته شده، از لحظه عقد ازدواج به ملکیت او در می آید و می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. این حق مالی می تواند شامل سکه، طلا، وجه نقد، اموال منقول یا غیرمنقول باشد که میزان و نوع آن در سند رسمی ازدواج (عقدنامه) تعیین می شود. اهمیت مهریه نه تنها به جنبه مالی آن، بلکه به عنوان پشتوانه و تضمینی برای حقوق زن در زندگی مشترک و پس از آن، مورد توجه است. مطالبه مهریه یکی از شروط عقد نکاح است که زن مالک آن بوده و مرد متعهد به پرداخت آن است. در صورت عدم پرداخت مهریه توسط مرد، زن می تواند با طی مراحل قانونی، مهریه خود را مطالبه کند.

تعریف مهریه و اهمیت آن به عنوان حق زوجه

مهریه، به زبان ساده، همان صداق است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این تعهد مالی، صرف نظر از توانایی مالی مرد، از همان لحظه عقد بر عهده اوست. قوانین ایران، به ویژه قانون مدنی و قوانین خانواده، بر حق زن بر مهریه تأکید دارند و راه های قانونی متعددی را برای مطالبه آن پیش بینی کرده اند. اهمیت مهریه به حدی است که حتی اگر زن آن را نبخشد یا شرایط خاصی مانند عدم تمکین برای او مطرح نشود، همچنان این حق برای او محفوظ است. این پشتوانه مالی می تواند در مواقع جدایی، طلاق یا حتی در طول زندگی مشترک، امنیت مالی و حقوقی زن را تأمین کند.

چرا مطالبه مهریه از طریق ثبت اسناد؟ (سند رسمی، لازم الاجرا)

مطالبه مهریه از طریق ثبت اسناد، یکی از دو مسیر اصلی برای وصول این حق قانونی است که مزایای خاص خود را دارد. دلیل اصلی انتخاب این مسیر، رسمی و لازم الاجرا بودن سند ازدواج است. سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی، قدرت اجرایی بالایی دارد و نیازی به اثبات مجدد حقانیت مهریه در دادگاه نیست. این موضوع، تفاوت اصلی و مهم با مسیر دادگاه است که در آن ابتدا باید از طریق دادخواست، حکم قطعی دادگاه را برای مطالبه مهریه دریافت کرد. از مزایای این روش می توان به سرعت نسبی بالاتر در آغاز عملیات اجرایی و عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه بالا اشاره کرد. همچنین، امکان ممنوع الخروجی زوج و توقیف اموال وی، بدون طی مراحل طولانی دادرسی، از طریق اداره ثبت فراهم می شود.

نگاهی اجمالی به تفاوت های اجرای مهریه از طریق ثبت و دادگاه

برای انتخاب مسیر صحیح مطالبه مهریه، آگاهی از تفاوت های روش ثبتی و قضایی ضروری است. هر دو روش قانونی هستند، اما هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند که می تواند بر سرعت، هزینه و نتیجه نهایی تأثیر بگذارد.

به طور خلاصه، تفاوت های کلیدی این دو مسیر در جدول زیر آورده شده است:

ویژگی	اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد	اجرای مهریه از طریق دادگاه
نیاز به حکم دادگاه	خیر، سند ازدواج مستقیماً لازم الاجراست.	بله، ابتدا باید حکم قطعی دادگاه را دریافت کرد.
هزینه اولیه	زوجه ابتدا هزینه ای پرداخت نمی کند (حق الاجرا 5% از زوج گرفته می شود).	زوجه باید هزینه دادرسی (3.5% مبلغ مهریه) را در ابتدا پرداخت کند.
سرعت آغاز عملیات	بالاتر، به محض درخواست اجراییه.	پایین تر، پس از صدور و قطعیت حکم دادگاه.
رسیدگی به اعسار زوج	اداره ثبت صلاحیت رسیدگی ندارد (ارجاع به دادگاه).	دادگاه خانواده به درخواست اعسار رسیدگی می کند.
امکان توقیف اموال	توقیف اموال دارای سند رسمی (ملک، خودرو، حقوق).	توقیف گسترده تر اموال (حساب بانکی، سهام، حتی اموال غیررسمی با اثبات مالکیت).
ممنوع الخروجی	امکان درخواست سریع ممنوع الخروجی.	پس از صدور حکم قطعی و معرفی مال.
محدودیت 110 سکه	اعمال می شود (فقط تا 110 سکه امکان بازداشت مرد وجود داشت، اما اکنون لغو شده).	اعمال می شود، اما در دادگاه برای مازاد بر 110 سکه می توان اعسار را بررسی کرد.

با توجه به لغو بخشنامه 113 قانون برنامه ششم توسعه در اردیبهشت ماه 1403 و با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه، حق انتخاب مسیر برای زوجه از ابتدا کاملاً آزاد است. این بدان معناست که زن می تواند بنا به تشخیص خود، مستقیماً به دادگاه یا اداره ثبت مراجعه کند.

مراحل گام به گام اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد رسمی

فرآیند مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، یک مسیر قانونی مشخص و مرحله ای است که نیازمند دقت و آگاهی از جزئیات است. هر گام در این مسیر اهمیت ویژه ای دارد و رعایت ترتیب و الزامات آن، به سرعت و موفقیت پرونده کمک می کند.

گام اول: ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا

نخستین و یکی از مهم ترین گام ها در مسیر اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد، ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا است. این سامانه، پلتفرم الکترونیکی قوه قضاییه است که برای ابلاغ اوراق قضایی و اداری به اشخاص حقیقی و حقوقی مورد استفاده قرار می گیرد. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات مرتبط با پرونده مهریه، از جمله ابلاغ اجرائیه به زوج، از طریق این سامانه انجام می شود. بنابراین، زوجه (یا وکیل او) باید قبل از هر اقدامی، با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به صورت آنلاین از طریق وب سایت ثنا، نسبت به ثبت نام و احراز هویت خود اقدام کند. این مرحله تضمین می کند که تمامی اطلاعات به طور صحیح به طرفین دعوا ارسال شده و هیچ ابهامی در روند اطلاع رسانی وجود نخواهد داشت.

گام دوم: مراجعه به دفترخانه تنظیم کننده سند ازدواج

پس از تکمیل ثبت نام در سامانه ثنا، گام بعدی مراجعه به دفترخانه ازدواجی است که سند نکاحیه در آن تنظیم شده است. این دفترخانه مرجع اصلی برای درخواست صدور اجرائیه مهریه است.

مدارک لازم در دفترخانه

برای درخواست صدور اجرائیه در دفترخانه، زوجه (یا وکیل قانونی او) باید مدارک زیر را همراه داشته باشد:

• اصل شناسنامه معتبر
• اصل کارت ملی
• اصل سند ازدواج (عقدنامه)

در صورتی که اصل سند ازدواج مفقود شده یا به هر دلیلی در دسترس نباشد، باید قبل از مراجعه به دفترخانه، رونوشت یا المثنای آن را از همان دفترخانه یا اداره ثبت محل، درخواست و دریافت کرد.

نحوه تکمیل و ثبت درخواست صدور اجرائیه

در دفترخانه، زوجه باید فرم درخواست صدور اجرائیه مهریه را تکمیل کند. در این فرم، مشخصات کامل زوجین و میزان مهریه ای که مطالبه می شود، قید می گردد. سردفتر پس از بررسی مدارک و اطمینان از هویت و صلاحیت متقاضی، فرم را تأیید و امضا می کند. سپس، درخواست به همراه رونوشت سند ازدواج و مدارک شناسایی، جهت ادامه فرآیند به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک ارسال می شود.

سردفتر نقش مهمی در بررسی اولیه اسناد و تأیید درخواست دارد تا از صحت مراحل اولیه اطمینان حاصل شود. این اقدام اولیه، پایه و اساس اجرای موفق مهریه از طریق ثبت است و دقت در آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

چگونگی اقدام در صورت فوت سردفتر یا تغییر آدرس دفترخانه

گاهی ممکن است دفترخانه تنظیم کننده سند ازدواج تغییر آدرس داده باشد یا سردفتر مربوطه فوت کرده باشد. در چنین مواردی، جای نگرانی نیست. زوجه می تواند با مراجعه به کانون سردفتران و دفتریاران، اطلاعات مربوط به محل جدید دفترخانه یا دفترخانه ای که پرونده های سردفتر فوت شده به آن منتقل شده است را کسب کند و سپس مراحل درخواست صدور اجرائیه را در آنجا پیگیری کند.

گام سوم: تشکیل پرونده و پیگیری در اداره اجرای ثبت اسناد

پس از ارسال درخواست صدور اجرائیه از دفترخانه به اداره ثبت اسناد، مرحله مهم پیگیری در این اداره آغاز می شود. این مرحله شامل ابلاغ اجرائیه و اقدامات مربوط به توقیف اموال زوج است.

تشکیل پرونده در اداره اجرای ثبت اسناد و ابلاغ اجرائیه

پس از وصول پرونده از دفترخانه، یک پرونده اجرایی در اداره ثبت اسناد (در برخی شهرها مانند تهران، اداره پنجم اجرای مهریه) تشکیل می شود. در این مرحله، اجرائیه مهریه از طریق سامانه ثنا به زوج ابلاغ می گردد. از تاریخ ابلاغ، زوج به مدت ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت کامل مهریه یا توافق با زوجه برای پرداخت اقساطی آن اقدام کند. این مهلت قانونی، فرصتی برای زوج است تا بدون نیاز به اقدامات اجرایی بیشتر، تعهد مالی خود را ادا کند. اگر زوج در این مدت اقدام نکند، زوجه می تواند مراحل بعدی برای توقیف اموال را آغاز کند.

معرفی و توقیف اموال زوج توسط زوجه

در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت ۱۰ روزه، زوجه می تواند نسبت به معرفی و درخواست توقیف اموال زوج اقدام کند. این یکی از مزایای مهم مسیر ثبتی است که سرعت عمل بالایی در توقیف اموال دارد.

• انواع استعلامات ثبتی: زوجه می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست کند تا برای شناسایی اموال زوج، استعلامات لازم را از مراجع زیر به عمل آورد:
  • بانک مرکزی (برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی)
  • اداره راهور (برای شناسایی خودروها و وسایل نقلیه)
  • اداره ثبت اسناد و املاک (برای شناسایی املاک و مستغلات)
• چگونگی معرفی اموال توسط زوجه: اگر زوجه از اموال خاصی متعلق به زوج اطلاع دارد، می تواند به صورت مستقیم این اموال را به اداره ثبت معرفی کند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
  • اموال منقول: مانند خودرو، سهام شرکت ها (با طی مراحل خاص)، موجودی حساب بانکی و سایر دارایی های قابل انتقال.
  • اموال غیرمنقول: مانند ملک، زمین، آپارتمان و هر نوع مال غیرمنقول دیگر که سند رسمی دارد.

نکته مهم: توقیف حقوق و مزایای کارمندان نیز در این مرحله امکان پذیر است. اگر زوج کارمند دولت یا وابسته به آن باشد، می توان تا یک چهارم حقوق و مزایای او را در صورت نداشتن همسر و فرزند، و تا یک سوم حقوق و مزایای او را در صورت داشتن همسر و فرزند، توقیف کرد.

فرآیند کارشناسی، ارزیابی و مزایده اموال (در صورت عدم پرداخت در مهلت قانونی)

پس از توقیف اموال، اداره ثبت اقدام به کارشناسی و ارزیابی ارزش آن اموال می کند. یک کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین قیمت پایه اموال توقیف شده تعیین می شود. پس از تعیین قیمت، اموال در یک مزایده عمومی به فروش گذاشته می شوند. مبلغ حاصل از فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی، به عنوان مهریه به زوجه پرداخت می گردد. این فرآیند ممکن است زمان بر باشد، اما مسیر قانونی برای وصول مهریه از محل اموال زوج است.

گام چهارم: وصول مهریه یا ادامه فرآیند در دادگاه (در صورت لزوم)

پس از طی مراحل اجرایی در اداره ثبت، دو حالت کلی ممکن است پیش بیاید: یا مهریه وصول می شود، یا پرونده برای ادامه رسیدگی به دادگاه ارجاع می گردد.

دریافت مهریه از محل فروش اموال توقیف شده

در صورتی که اموال معرفی شده از سوی زوجه، پس از طی مراحل کارشناسی و مزایده، به فروش برسند، مبلغ حاصل از فروش (پس از کسر حق الاجرا و سایر هزینه های قانونی) به زوجه پرداخت می شود و به این ترتیب، مهریه یا بخشی از آن وصول می گردد. این هدف نهایی از اقدام از طریق اداره ثبت است که زوجه به حق خود دست یابد.

شرایط ارجاع پرونده به دادگاه در صورت عدم شناسایی مال (توضیح آخرین تغییرات ۱۴۰۳)

در گذشته، بخشنامه ای مبتنی بر بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه، زوجه را ملزم می کرد که ابتدا برای مطالبه مهریه به اداره ثبت مراجعه کند و در صورت عدم شناسایی مال یا عدم موفقیت در وصول مهریه، گواهی لازم را از ثبت دریافت کرده و سپس به دادگاه مراجعه کند. این بخشنامه هدف کاهش بار پرونده های مهریه در دادگاه ها را دنبال می کرد.

اما، با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه لغو گردید. این تغییر قانونی، حق انتخاب را مجدداً به زوجه بازگردانده است. به این معنا که زوجه از ابتدا می تواند مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم کند، یا طبق روال سابق، ابتدا به اداره ثبت مراجعه نماید. بنابراین، دیگر الزامی به دریافت گواهی عدم شناسایی مال از ثبت برای مراجعه به دادگاه وجود ندارد و زوجه کاملاً در انتخاب مسیر آزاد است.

این تغییر مهم، بار حقوقی و اداری را از دوش زوجه برداشته و فرآیند انتخاب مسیر را تسهیل کرده است. با این حال، مشاوره با وکیل برای انتخاب بهترین مسیر با توجه به شرایط خاص هر پرونده، همچنان توصیه می شود.

نکات حقوقی و عملی مهم که باید بدانید

شناخت نکات حقوقی و عملی در فرآیند اجرای مهریه، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و به پیشبرد مؤثرتر پرونده کمک می کند. در این بخش، به مهم ترین این نکات پرداخته می شود.

مدارک تکمیلی و شرایط خاص

گاهی اوقات، علاوه بر مدارک اصلی، نیاز به مدارک تکمیلی یا رعایت شرایط خاصی است:

• وکالتنامه وکیل (در صورت اعطای وکالت): اگر زوجه تصمیم به سپردن پرونده به وکیل داشته باشد، وکیل باید وکالتنامه رسمی خود را به همراه مدارک زوجه ارائه دهد. حضور وکیل می تواند به سرعت و دقت فرآیند کمک شایانی کند.
• گواهی حصر وراثت (در صورت فوت زوج): اگر زوج فوت کرده باشد، مطالبه مهریه از طریق ورثه و از محل ماترک او انجام می شود. در این صورت، زوجه باید ابتدا گواهی حصر وراثت را دریافت کرده و آن را به همراه مدارک دیگر ارائه دهد.
• نکات مهم برای سند ازدواج مفقود شده یا عدم دسترسی به آن: همانطور که قبلاً ذکر شد، در صورت مفقودی یا عدم دسترسی به سند ازدواج، باید ابتدا رونوشت یا المثنای آن را از دفترخانه مربوطه یا اداره ثبت اسناد دریافت کرد.

محدودیت ها و استثنائات قانونی

در جریان اجرای مهریه، برخی محدودیت ها و استثنائات قانونی وجود دارد که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف (زوج و زوجه) ضروری است.

مستثنیات دین: توضیح کامل

مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که حتی در صورت بدهکاری فرد، نمی توان آن ها را توقیف کرد تا بدهی او پرداخت شود. این اموال برای تأمین حداقل نیازهای زندگی و حفظ کرامت انسانی مدیون و خانواده اش ضروری هستند. از جمله مهم ترین مستثنیات دین عبارتند از:

• مسکن مورد نیاز و در شأن مدیون و خانواده وی.
• اثاثیه و وسایل ضروری زندگی که برای ادامه حیات لازم است.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه مدیون و افراد تحت تکفل او.
• وسایل و ابزار کار (شغل) که برای کسب درآمد و امرار معاش مدیون ضروری است.
• برخی از کتب و ابزارهای علمی، تحقیقاتی و هنری که برای شغل و تحصیل مدیون لازم است.
• ودیعه مسکن (رهن) که مدیون برای اجاره مسکن ضروری خود تودیع کرده است.

تشخیص مصادیق مستثنیات دین معمولاً به عهده دادگاه است. اگر مالی توسط اداره ثبت توقیف شود و زوج ادعا کند که آن مال جزء مستثنیات دین اوست، اداره ثبت پرونده را جهت رسیدگی به این اعتراض به دادگاه ارجاع می دهد.

محدودیت ۱۱۰ سکه: مفهوم این محدودیت و نحوه اعمال آن در اجرای ثبت (تفاوت آن با دادگاه)

محدودیت ۱۱۰ سکه، اصطلاحی رایج است که به موجب آن، در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه، صرفاً تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) امکان بازداشت و حبس مرد وجود داشت. این محدودیت به معنای لغو حق زن بر مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه نیست، بلکه تنها اهرم فشار قانونی (حبس) را برای مازاد بر این مقدار، حذف می کرد.

در رویه اجرایی، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، زوجه می تواند کل مهریه خود را مطالبه کند. اما اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت نداشته باشد، برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، زوجه نمی تواند درخواست حبس زوج را مطرح کند و باید از طریق توقیف اموال و امثال آن اقدام کند. در واقع، این محدودیت بیشتر بر جنبه کیفری (حبس) مطالبه مهریه تأثیر می گذاشت تا جنبه حقوقی (مالی) آن. مهم است که بدانید حتی با وجود این محدودیت، زن همچنان حق دریافت کامل مهریه را دارد و می تواند با معرفی اموال، مازاد بر ۱۱۰ سکه را نیز وصول کند.

توقیف حقوق و مزایای کارمندان (درصدها و شرایط)

یکی دیگر از راه های توقیف اموال زوج، توقیف حقوق و مزایای او در صورت شاغل بودن است. میزان توقیف حقوق و مزایا بسته به وضعیت تأهل و فرزندان زوج متفاوت است:

• اگر زوج زن یا فرزندی تحت تکفل نداشته باشد، می توان تا یک چهارم (۲۵ درصد) حقوق و مزایای او را توقیف کرد.
• اگر زوج دارای زن یا فرزندان تحت تکفل باشد، می توان تا یک سوم (۳۳.۳ درصد) حقوق و مزایای او را توقیف کرد.

اداره اجرای ثبت یا دادگاه، مراتب توقیف را به اداره یا سازمان مربوطه ابلاغ می کند و آن سازمان موظف است مبلغ کسر شده را به حساب اجرای احکام یا اداره ثبت واریز کند.

قوانین و بخشنامه های کلیدی (با تمرکز بر جدیدترین تغییرات)

تحولات قانونی در زمینه مهریه، همواره مورد توجه بوده است. در سال های اخیر، تغییرات مهمی در این خصوص ایجاد شده که آگاهی از آن ها ضروری است.

یکی از مهم ترین تغییرات، مربوط به بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه بود که زوجه را ملزم می کرد قبل از مراجعه به دادگاه، ابتدا به اداره ثبت اسناد مراجعه کند. این بخشنامه به منظور کاهش بار پرونده های دادگستری صادر شده بود و در عمل، مسیر مطالبه مهریه را برای بسیاری از زنان طولانی تر می کرد. اما همانطور که پیشتر اشاره شد، با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، این بند از ماده ۱۱۳ لغو شد. این بدان معناست که از این تاریخ به بعد، زوجه دارای حق انتخاب کامل است و می تواند از ابتدا، مسیر مطالبه مهریه را از طریق دادگاه یا اداره ثبت اسناد آغاز کند، بدون اینکه ملزم به رعایت ترتیب خاصی باشد.

لغو بخشنامه بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، یک تحول مهم در فرآیند مطالبه مهریه است که حق انتخاب زوجه را برای رجوع مستقیم به دادگاه یا ثبت اسناد، کاملاً احیا کرده است.

همچنین، بخشنامه های قوه قضاییه در خصوص عدم جلب و بازداشت در مهریه و نحوه رسیدگی به درخواست اعسار (مطابق بخشنامه 97 قوه قضاییه)، بر این موضوع تأکید دارند که هدف اصلی، وصول مهریه از طریق شناسایی و توقیف اموال زوج است و نه حبس او. این بخشنامه ها به دادگاه ها و واحدهای اجرایی توصیه می کنند که به سرعت به درخواست های تعدیل مهریه یا اعسار زوج رسیدگی کرده و مهلت های پرداخت را متناسب با وضعیت مالی محکوم علیه افزایش دهند تا از زندانی شدن آنان جلوگیری شود.

جنبه های مالی و زمانی

هزینه ها و مدت زمان اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد، از جمله سوالات رایج متقاضیان است.

هزینه اجرای مهریه در ثبت: توضیح دقیق حق الاجرا (۵% مبلغ مورد اجرا) و زمان پرداخت آن (از زوج) در مقایسه با هزینه دادرسی در دادگاه

یکی از مزایای مهم مطالبه مهریه از طریق ثبت اسناد، عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی در ابتدای کار توسط زوجه است. در این روش، هزینه اجرایی که به آن حق الاجرا گفته می شود، معادل ۵% مبلغ مورد اجرا (یعنی میزان مهریه ای که مطالبه می شود) است. این مبلغ مستقیماً از زوج دریافت می شود و زوجه در ابتدا نیازی به پرداخت آن ندارد. این در حالی است که در مسیر دادگاهی، زوجه باید در ابتدا مبلغی معادل ۳.۵% از کل مهریه را به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کند که در مهریه های بالا، می تواند رقم قابل توجهی باشد. البته، این ۳.۵% در صورت موفقیت در پرونده، از زوج بازپس گرفته می شود، اما نیاز به پرداخت اولیه از سوی زوجه، می تواند یک چالش باشد.

برآورد مدت زمان کلی فرآیند از ثبت

مدت زمان اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد می تواند متغیر باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله: سرعت عمل زوجه در پیگیری، پیچیدگی شناسایی و توقیف اموال زوج، وجود یا عدم وجود مستثنیات دین، و ازدحام کاری در ادارات ثبت. اما به طور کلی، فرآیند آغازین در ثبت اسناد معمولاً سریع تر از دادگاه است. صدور اجرائیه و ابلاغ آن ممکن است چند هفته به طول انجامد. مرحله شناسایی و توقیف اموال، کارشناسی و مزایده نیز می تواند از چند ماه تا حتی یک سال یا بیشتر به طول بیانجامد. اگر پرونده به دلیل ادعای اعسار یا مستثنیات دین به دادگاه ارجاع شود، مدت زمان بیشتری صرف خواهد شد.

امکان انصراف و مصالحه

زوجه در هر مرحله از فرآیند اجرای مهریه، می تواند از مطالبه آن انصراف دهد یا با زوج به مصالحه برسد.

شرایط و مراحل انصراف از اجرای مهریه در ثبت

اگر زوجه به هر دلیلی (مثلاً با توافق با زوج) تصمیم به انصراف از اجرای مهریه در اداره ثبت بگیرد، می تواند با مراجعه به اداره ثبت اسناد مربوطه، درخواست کتبی انصراف خود را تقدیم کند. با این درخواست، پرونده اجرایی مختومه می شود.

تاثیر انصراف بر هزینه های پرداختی (توضیح ۰.۵% نیم درصد در صورت توقیف اموال و مزایده)

در صورتی که زوجه قبل از توقیف اموال و آغاز مراحل مزایده، از اجرای مهریه انصراف دهد، معمولاً نیازی به پرداخت هزینه خاصی نیست. اما اگر اموالی توقیف شده و مراحل اجرایی به حدی پیش رفته باشد که مثلاً کارشناسی انجام شده یا مقدمات مزایده فراهم شده باشد، ممکن است زوجه ملزم به پرداخت ۰.۵% (نیم درصد) از مبلغ مورد اجرا به عنوان هزینه انصراف به اداره ثبت شود. این مبلغ برای پوشش بخشی از هزینه های اداری و اجرایی است که تا آن مرحله انجام شده است.

سایر موارد خاص

• اجرای مهریه در ازدواج موقت (صیغه): اگر مهریه در عقدنامه ازدواج موقت به صورت رسمی و با شرایط قانونی ذکر و ثبت شده باشد، زن می تواند آن را از طریق ثبت اسناد نیز مطالبه کند. با این حال، باید توجه داشت که در ازدواج موقت، مهریه باید حتماً تعیین و پرداخت شده باشد تا عقد صحیح باشد.
• اجرای مهریه پس از فوت زوج (از ماترک): در صورت فوت زوج، مهریه زن به عنوان یک دین بر گردن متوفی محسوب شده و از محل دارایی های (ماترک) او قابل وصول است. زوجه باید با ارائه گواهی حصر وراثت، مطالبه مهریه خود را از وراث زوج یا از مدیر ترکه دنبال کند.

مقایسه: مزایا و معایب اجرای مهریه از طریق ثبت اسناد در مقایسه با دادگاه

انتخاب مسیر مناسب برای مطالبه مهریه (ثبت یا دادگاه) به شرایط فردی و اولویت های زوجه بستگی دارد. بررسی مزایا و معایب هر روش می تواند به تصمیم گیری آگاهانه کمک کند.

مزایای روش ثبتی:

• سرعت بالاتر در آغاز عملیات اجرایی: از آنجا که سند ازدواج یک سند رسمی و لازم الاجرا است، نیازی به صدور حکم قطعی دادگاه نیست و عملیات اجرایی بلافاصله پس از درخواست زوجه آغاز می شود.
• عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی در ابتدای کار توسط زوجه: حق الاجرای ۵% از زوج دریافت می شود و زوجه در آغاز کار هزینه ای پرداخت نمی کند.
• امکان ممنوع الخروجی سریع زوج: زوجه می تواند به محض درخواست صدور اجرائیه، از اداره ثبت تقاضای ممنوع الخروجی زوج را داشته باشد که این اقدام فشار مؤثری برای پرداخت مهریه است.
• اجرائیه ثبتی مشمول مرور زمان نمی شود: برخلاف برخی احکام دادگاه، اجرائیه مهریه صادر شده از ثبت، مرور زمان ندارد و حق مطالبه زن همواره پابرجاست.
• عدم نیاز به تعیین وقت رسیدگی ماهیتی در مراحل اولیه: در ثبت، نیازی به برگزاری جلسات دادگاه و اثبات مجدد حق مهریه نیست.

معایب روش ثبتی:

• عدم امکان رسیدگی به ادعای اعسار زوج در اداره ثبت (ارجاع به دادگاه): اگر زوج ادعای عدم توانایی مالی (اعسار) داشته باشد، اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به آن را ندارد و پرونده به دادگاه ارجاع می شود که می تواند فرآیند را طولانی کند.
• محدودیت در شناسایی و توقیف اموالی که سند رسمی ندارند: اداره ثبت عمدتاً می تواند اموالی را که دارای سند رسمی هستند (مانند ملک، خودرو) یا حقوق و مزایای کارمندی را توقیف کند. شناسایی و توقیف حساب بانکی، سهام بورس و سایر اموال بدون سند رسمی یا اموالی که به نام شخص دیگری است، دشوارتر است و معمولاً نیاز به دستور قضایی دارد.
• نیاز به مراجعه به دادگاه در صورت عدم شناسایی مال یا مستثنیات دین: در صورتی که اداره ثبت نتواند مالی از زوج شناسایی کند یا زوج ادعای مستثنیات دین کند، پرونده نهایتاً باید به دادگاه ارجاع شود تا تعیین تکلیف شود.

با توجه به لغو بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه، زوجه می تواند با در نظر گرفتن این مزایا و معایب، مسیر مناسب خود را انتخاب کند. اگر زوج دارای اموال مشخص و دارای سند رسمی باشد، مسیر ثبت می تواند سریع تر و کم هزینه تر باشد. اما اگر وضعیت مالی زوج نامشخص است یا احتمال اعسار وجود دارد، ممکن است مراجعه مستقیم به دادگاه گزینه بهتری باشد.

سوالات متداول

آیا می توان مهریه را همزمان از طریق ثبت و دادگاه مطالبه کرد؟

خیر، زوجه نمی تواند تمام مهریه خود را همزمان از طریق اداره ثبت و دادگاه مطالبه کند، زیرا مطالبه یک دین از دو مرجع به طور همزمان امکان پذیر نیست. اما می تواند بخشی از مهریه را از طریق ثبت و بخش دیگر را از طریق دادگاه مطالبه کند.

اگر زوج اموالی نداشته باشد، آیا می توان فقط از طریق ثبت اقدام کرد؟

اگر زوج اموالی نداشته باشد یا اموال او جزء مستثنیات دین باشد، اقدام صرف از طریق ثبت، فقط می تواند به ممنوع الخروجی زوج منجر شود و برای وصول مهریه عملاً مؤثر نخواهد بود. در چنین مواردی، بهتر است از طریق دادگاه اقدام شود تا ادعای اعسار زوج بررسی و امکان قسط بندی مهریه فراهم شود.

آیا خانه و ماشین زوج جزء مستثنیات دین محسوب می شود؟

بله، منزل مسکونی که در شأن و منزلت زوج و خانواده او باشد و همچنین یک دستگاه خودرو که برای امرار معاش یا ایاب و ذهاب ضروری باشد، معمولاً جزء مستثنیات دین محسوب می شوند و قابل توقیف برای مهریه نیستند. تشخیص دقیق این موارد با دادگاه است.

در صورتی که زوج پس از ابلاغ اجرائیه، اموال خود را منتقل کند، چه اقدامی می توان انجام داد؟

انتقال اموال پس از ابلاغ اجرائیه یا حتی پس از علم زوج به مطالبه مهریه، به قصد فرار از دین، می تواند باطل و بلااثر شناخته شود. زوجه می تواند با طرح دعوای ابطال معامله به دادگاه مراجعه کرده و معامله صورت گرفته را باطل کند. در برخی موارد، این اقدام می تواند جنبه کیفری نیز داشته باشد.

آیا برای درخواست مهریه در دفتر ازدواج گواهی بکارت لازم است؟

خیر، برای درخواست مهریه در دفتر ازدواج یا دادگاه، ارائه گواهی بکارت به هیچ وجه لازم نیست و این موضوع هیچ تأثیری بر حق زن برای مطالبه مهریه ندارد.

چگونه می توان از اداره ثبت اسناد نوبت اینترنتی گرفت؟

برای دریافت نوبت اینترنتی از ادارات ثبت اسناد، می توانید به سامانه ثبت من مراجعه کرده و از قسمت نوبت دهی اجرای ثبت، نسبت به اخذ نوبت اقدام کنید.

آیا هزینه ۳.۵ درصد از مبلغ دادرسی مهریه در ثبت هم باید پرداخت شود؟

خیر، هزینه ۳.۵ درصدی از مبلغ دادرسی مربوط به مطالبه مهریه از طریق دادگاه است و زوجه در زمان اقدام از طریق اداره ثبت، نیازی به پرداخت این مبلغ ندارد. حق الاجرای ۵% در این روش از زوج دریافت می شود.

آیا می توان تنها بخشی از مهریه را به اجرا گذاشت؟

بله، زوجه می تواند تنها بخشی از مهریه خود را به اجرا بگذارد. این اقدام به او اجازه می دهد که در صورت لزوم، بخش های دیگر را در آینده یا از طریق مسیرهای دیگر مطالبه کند.

قانون ۱۱۰ سکه دقیقا به چه معناست و چه تاثیری در اجرای مهریه دارد؟

قانون ۱۱۰ سکه به این معناست که اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت نداشته باشد، صرفاً تا سقف ۱۱۰ سکه امکان بازداشت و حبس مرد وجود دارد. برای مازاد بر این مقدار، زوجه باید از طریق توقیف اموال زوج اقدام کند و نمی تواند درخواست حبس او را داشته باشد. این محدودیت بر حق مالی زن تأثیر نمی گذارد، بلکه بر ابزار قانونی برای وادار کردن مرد به پرداخت آن.

اگر زوج فوت کند، تکلیف مهریه چه می شود؟

در صورت فوت زوج، مهریه زن به عنوان یک بدهی بر گردن متوفی محسوب شده و از محل دارایی ها (ماترک) او قابل وصول است. زوجه با ارائه گواهی حصر وراثت، می تواند مهریه خود را از وراث زوج یا از مدیر ترکه مطالبه کند.

آیا زن می تواند پس از اقدام برای اجرای مهریه، آن را ببخشد یا مقدارش را تغییر دهد؟

بله، زن در هر مرحله از فرآیند اجرای مهریه، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد (ابراء یا بذل) یا در مورد مقدار آن با زوج مصالحه کند و آن را کاهش دهد. این اقدام نیازمند توافق و ثبت رسمی است.

نتیجه گیری و توصیه نهایی

مطالبه مهریه، حق قانونی و شرعی زوجه است که از راه های مختلف از جمله اداره ثبت اسناد و دادگاه قابل پیگیری است. انتخاب هر یک از این مسیرها، نیازمند آگاهی دقیق از مراحل، مدارک، هزینه ها و پیچیدگی های حقوقی خاص خود است. با توجه به لغو بخشنامه بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه در اردیبهشت 1403، زوجه اکنون آزادی عمل بیشتری در انتخاب مسیر اولیه مطالبه مهریه دارد. این تغییر قانونی، مسیر مطالبه را برای بسیاری از زنان هموارتر کرده است.

مسیر ثبت اسناد، به دلیل لازم الاجرا بودن سند ازدواج و سرعت نسبی در آغاز عملیات اجرایی، می تواند گزینه ای مؤثر برای زنانی باشد که از وجود اموال رسمی به نام زوج اطلاع دارند. اما در مواردی که اموال زوج نامشخص است یا او ادعای اعسار دارد، مراجعه به دادگاه ممکن است راهگشاتر باشد. در هر صورت، آگاهی از مستثنیات دین، محدودیت های قانونی و فرآیندهای کارشناسی و مزایده اموال، برای هر دو طرف اهمیت بالایی دارد. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات قوانین، به شدت توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده و امور ثبتی مشورت شود. یک وکیل باتجربه می تواند بهترین استراتژی را با توجه به شرایط خاص شما ارائه دهد و از بروز اشتباهات احتمالی که می تواند به طولانی شدن و دشواری فرآیند منجر شود، جلوگیری کند. این مشاوره تخصصی، نه تنها به تسریع در فرآیند کمک می کند، بلکه حقوق شما را به بهترین شکل ممکن تضمین خواهد کرد.