هزینه دادرسی شامل چه مواردی است

هزینه دادرسی مبلغی است که افراد برای شروع یا ادامه رسیدگی به یک دعوای حقوقی یا کیفری در مراجع قضایی پرداخت می کنند و شامل موارد متعددی از جمله بهای اوراق قضایی مانند دادخواست، اظهارنامه و اخطاریه، هزینه های مربوط به صدور قرارها و احکام دادگاه، و در برخی موارد، سایر هزینه های مرتبط با فرایند دادرسی می شود.

فرایند قضایی در ایران، مانند هر سیستم حقوقی دیگری در جهان، شامل مجموعه ای از مراحل و هزینه ها است که هر یک نقش مهمی در پیشبرد پرونده ایفا می کنند. آگاهی از این هزینه ها نه تنها برای خواهان ها و شاکیان، بلکه برای خوانده ها، وکلا، دانشجویان حقوق و عموم مردم که ممکن است با نظام قضایی سروکار داشته باشند، از اهمیت بالایی برخوردار است. درک دقیق اجزای هزینه دادرسی، نحوه محاسبه آن و مسئولیت پرداخت، می تواند به افراد کمک کند تا با آمادگی کامل تر و دیدی بازتر وارد مراحل قانونی شوند و از بروز مشکلات حقوقی پیش بینی نشده جلوگیری کنند. در این مقاله به بررسی جامع و دقیق تمامی ابعاد این موضوع خواهیم پرداخت تا تصویری روشن از تمامی هزینه های مرتبط با دادرسی ارائه شود.

هزینه دادرسی چیست؟ آشنایی با مفاهیم بنیادی

هزینه دادرسی یا تعرفه خدمات قضایی، مبلغی است که برای شروع رسیدگی به یک پرونده یا دریافت خدمات خاص از مراجع قضایی یا شبه قضایی دریافت می شود. این هزینه، اساساً برای پوشش بخشی از مخارج اداری و عملیاتی سیستم قضایی است و از جمله الزامات قانونی برای طرح و پیگیری دعاوی به شمار می آید. مطابق ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، هزینه دادرسی به طور کلی شامل دو دسته اصلی می شود: «هزینه برگ هایی که به دادگاه تقدیم می شود» و «هزینه قرارها و احکام دادگاه». این تعریف نشان می دهد که هزینه دادرسی صرفاً محدود به یک مبلغ ثابت نیست، بلکه مجموعه ای از هزینه های مختلف را در بر می گیرد که در طول مراحل دادرسی به تناسب نوع دعوا و اقدامات لازم، مطالبه می شوند.

تفاوت هزینه دادرسی با سایر هزینه های قضایی

مهم است که هزینه دادرسی را از سایر هزینه های مرتبط با فرایند قضایی تفکیک کنیم. در حالی که همه این مبالغ در مجموع تحت عنوان هزینه های حقوقی یا خسارات دادرسی شناخته می شوند، اما هر یک ماهیت و کاربرد متفاوتی دارند. به عنوان مثال، حق الوکاله وکیل مبلغی است که بابت خدمات حقوقی و مشاوره و وکالت وکیل پرداخت می شود و ارتباط مستقیمی با هزینه های دولتی دادرسی ندارد، هرچند ممکن است در شرایط خاص و با صدور حکم دادگاه، این هزینه نیز به عنوان بخشی از خسارات دادرسی از طرف مقابل مطالبه شود. همچنین، هزینه های کارشناسی که برای ارزیابی تخصصی یک موضوع در پرونده (مثلاً ارزش ملک یا خسارت وارده) توسط کارشناسان رسمی دادگستری دریافت می شود، با هزینه دادرسی متفاوت است. هزینه های اجرایی نیز که پس از صدور حکم قطعی و برای اجرای آن در مراجع مربوطه (مانند اجرای احکام دادگستری) پرداخت می گردد، بخش دیگری از هزینه های قضایی محسوب می شود که نباید با هزینه دادرسی اولیه اشتباه گرفته شود. در واقع، هزینه دادرسی، پیش شرط ورود به فرایند رسیدگی و آغاز آن است، در حالی که سایر هزینه ها ممکن است در مراحل بعدی و بر اساس نیاز پرونده ایجاد شوند.

اجزای اصلی هزینه دادرسی: آنچه باید بپردازید

همان طور که گفته شد، هزینه دادرسی شامل موارد مختلفی است که خواهان یا شاکی باید برای به جریان انداختن پرونده و پیشبرد آن، پرداخت کند. این اجزا عمدتاً در ماده ۵۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی و سایر قوانین مرتبط با تعرفه های قضایی مشخص شده اند.

هزینه اوراق قضایی

بخش عمده ای از هزینه دادرسی مربوط به اوراق قضایی است که برای آغاز یا ادامه یک دعوا به دادگاه یا سایر مراجع قضایی تقدیم می شود. این هزینه ها برای هر برگ سند و در هر مرحله از دادرسی، به صورت جداگانه محاسبه و دریافت می گردد. مهم ترین این اوراق عبارت اند از:

• هزینه برگ دادخواست: این مورد شامل دادخواست های بدوی، تجدیدنظر، فرجام خواهی، اعاده دادرسی، واخواهی، ورود ثالث، جلب ثالث، اعتراض ثالث، و دادخواست متقابل می شود که هر کدام تعرفه مخصوص به خود را دارند.
• هزینه برگ اظهارنامه: برای ابلاغ رسمی یک موضوع حقوقی یا درخواست از طرف مقابل.
• هزینه برگ اجرائیه: برای به جریان انداختن اجرای حکم قطعی دادگاه.
• هزینه وکالت نامه (تمبر مالیاتی): وکلای دادگستری مکلف اند هنگام ارائه وکالت نامه به مراجع قضایی، تمبر مالیاتی مربوطه را ابطال کنند که این نیز جزئی از هزینه های دادرسی محسوب می شود و به نوعی به دولت پرداخت می گردد.
• سایر برگه های قضایی: شامل هرگونه درخواست یا سند دیگری که برای طی شدن مراحل قانونی به دادگاه ارائه می شود.

هزینه قرارها و احکام دادگاه

دسته دوم از اجزای هزینه دادرسی، مربوط به قرارها و احکام صادر شده توسط دادگاه است. این بخش بیشتر جنبه غیرمستقیم دارد و به معنای پرداخت هزینه ای جداگانه برای هر قرار یا حکم به صورت انفرادی نیست، بلکه این مبالغ در قالب تعرفه های کلی دادرسی لحاظ می شوند. هرگاه دادگاه قراری صادر می کند (مانند قرار رد دعوا، قرار تأمین خواسته، یا قرار کارشناسی) یا در نهایت حکم نهایی خود را صادر می کند، این اقدامات دادگاه خود شامل هزینه های اداری و پشتیبانی است که از طریق تعرفه های دادرسی تأمین می شود. به عبارت دیگر، مبالغی که خواهان در ابتدای دادرسی پرداخت می کند، پوشش دهنده این بخش از خدمات قضایی نیز هست و نیازی به پرداخت مجدد برای هر قرار یا حکم به صورت مجزا وجود ندارد.

سایر هزینه های مرتبط که تحت عنوان هزینه دادرسی یا خسارت دادرسی مطالبه می شوند

علاوه بر موارد فوق، هزینه های دیگری نیز در طول دادرسی ممکن است ایجاد شوند که بسته به نتیجه پرونده، می توانند از طرف مقابل مطالبه گردند. این موارد اگرچه مستقیماً هزینه دادرسی به معنای حق التمبر و تعرفه دولتی نیستند، اما در دسته خسارات دادرسی قرار می گیرند و در صورت موفقیت در دعوا، محکوم علیه ملزم به پرداخت آن ها خواهد شد:

• هزینه کارشناسی: مبلغی که به کارشناس دادگستری بابت بررسی موضوع و ارائه نظریه کارشناسی پرداخت می شود. مسئولیت اولیه پرداخت این هزینه بر عهده متقاضی کارشناسی است، اما در صورت ذی حق شناخته شدن، از طرف مقابل قابل مطالبه است.
• هزینه ابلاغ اوراق قضایی: در مواردی که ابلاغ اوراق به صورت دستی یا از طریق پست انجام شود (هرچند امروزه بیشتر ابلاغ ها الکترونیکی است و هزینه آن در قالب هزینه های ثبت دادخواست لحاظ می شود)، این هزینه نیز ممکن است در نظر گرفته شود.
• هزینه تطبیق رونوشت و تصویر اسناد: برای برابر اصل کردن مدارک و ارائه آن ها به دادگاه.
• هزینه ایاب و ذهاب گواهان و مطلعین: در صورتی که شهود یا مطلعین برای ادای شهادت نیاز به سفر داشته باشند و این هزینه به تشخیص دادگاه لازم باشد.

بر اساس ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی، هزینه دادرسی، عبارت است از: هزینه برگ هایی که به دادگاه، تقدیم می شود و هزینه قرارها و احکام دادگاه. این تعریف، مبنای قانونی اصلی برای درک اجزای هزینه دادرسی است.

طبقه بندی دعاوی و نحوه محاسبه هزینه دادرسی

نحوه محاسبه هزینه دادرسی به طور مستقیم به نوع دعوا (مالی یا غیرمالی) و مرحله رسیدگی آن بستگی دارد. تعرفه ها بر اساس مصوبات قانونی و در قوانین بودجه سالیانه کشور تعیین و اعلام می شوند. آگاهی از این طبقه بندی برای هر فردی که قصد طرح دعوا را دارد، ضروری است.

دعاوی مالی: نحوه محاسبه و تعرفه ها

دعاوی مالی به آن دسته از دعاوی گفته می شود که خواسته اصلی آن مطالبه یک مال یا حقی با ارزش اقتصادی باشد. در این نوع دعاوی، مبلغ یا ارزش خواسته، مبنای اصلی محاسبه هزینه دادرسی است. مثال هایی از دعاوی مالی شامل مطالبه وجه، مطالبه مهریه (بخش مالی آن)، سهم الارث، ابطال سند مالکیت، فسخ قرارداد، و دعوای اثبات مالکیت می شود. در این موارد، خواهان باید میزان خواسته خود را در دادخواست مشخص کند و هزینه دادرسی بر اساس درصدی از این میزان محاسبه می شود.

تعرفه های دادرسی دعاوی مالی در مراحل مختلف [سال جاری]

تعرفه های هزینه دادرسی دعاوی مالی، بر اساس قوانین بودجه سالانه و اصلاحات مربوطه تعیین می شود. به طور کلی، این تعرفه ها در مراحل مختلف دادرسی به شرح زیر است:

مرحله دادرسی	میزان خواسته	تعرفه هزینه دادرسی
مرحله بدوی	تا مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال	۲.۵ درصد از ارزش خواسته
مرحله بدوی	بیش از ۲۰۰ میلیون ریال	۳.۵ درصد از ارزش خواسته
مرحله تجدیدنظر و واخواهی	–	۴.۵ درصد از ارزش خواسته
مرحله فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث	–	۵.۵ درصد از ارزش خواسته

به عنوان مثال، اگر خواسته دعوایی ۲۰۰ میلیون ریال باشد، در مرحله بدوی باید مبلغ ۵ میلیون ریال (۲.۵%) به عنوان هزینه دادرسی پرداخت شود. اما اگر خواسته ۲۵۰ میلیون ریال باشد، برای ۲۰۰ میلیون ریال اول، ۵ میلیون ریال و برای ۵۰ میلیون ریال باقی مانده، ۱.۷۵ میلیون ریال (۳.۵%) پرداخت می شود که مجموعاً ۶.۷۵ میلیون ریال خواهد بود.

قوانین مربوط به هزینه دادرسی دعاوی مالی بر اساس میزان خواسته متغیر است و برای مبالغ زیر ۲۰۰ میلیون ریال و بالای آن، درصدهای متفاوتی در نظر گرفته می شود.

دعاوی غیرمالی: تعرفه ثابت

دعاوی غیرمالی، آن دسته از دعاوی هستند که موضوع یا خواسته آن ها مستقیماً شامل مال و ارزش اقتصادی نیست، بلکه مربوط به حقوق و روابط غیرمالی افراد است. این دعاوی قابل ارزیابی به پول نیستند و به طور مستقیم با داد و ستد سر و کار ندارند. مثال هایی از دعاوی غیرمالی شامل طلاق، حضانت فرزند، اثبات زوجیت، اثبات نسب، اعسار از پرداخت محکوم به، تصرف عدوانی، و رفع مزاحمت از حق می شود.

تعرفه های دادرسی دعاوی غیرمالی در مراحل مختلف [سال جاری]

در دعاوی غیرمالی، برخلاف دعاوی مالی، نیازی به تعیین میزان خواسته نیست و هزینه دادرسی به صورت یک مبلغ ثابت و مقطوع در هر مرحله از دادرسی دریافت می شود. این مبلغ ثابت نیز بر اساس مصوبات قانونی تعیین می گردد.

مرحله دادرسی	نوع دعوا	تعرفه هزینه دادرسی [سال جاری]
مرحله بدوی	دعاوی غیرمالی	مبلغ ثابت (بر اساس قانون بودجه)
مرحله تجدیدنظر	دعاوی غیرمالی	مبلغ ثابت (معمولاً بیشتر از بدوی)
مرحله فرجام خواهی و اعاده دادرسی	دعاوی غیرمالی	مبلغ ثابت (معمولاً بیشتر از تجدیدنظر)

مبالغ دقیق برای دعاوی غیرمالی ممکن است هر سال با تصویب قانون بودجه تغییر کند، اما روال کلی آن، پرداخت یک مبلغ مقطوع و ثابت است. برای اطلاع از ارقام دقیق و به روز، مراجعه به سایت قوه قضائیه یا دفاتر خدمات قضایی توصیه می شود.

هزینه دادرسی در مراجع خاص و موارد ویژه

نظام قضایی ایران شامل مراجع مختلفی است که هر یک صلاحیت رسیدگی به انواع خاصی از دعاوی را دارند و ممکن است تعرفه های دادرسی متفاوتی نیز داشته باشند. شناخت این تفاوت ها برای جلوگیری از اشتباه و انتخاب مرجع صحیح، حائز اهمیت است.

شوراهای حل اختلاف

شوراهای حل اختلاف نهادهایی هستند که به منظور کاهش حجم پرونده های ورودی به دادگستری و حل و فصل سریع تر اختلافات کوچک تأسیس شده اند. یکی از ویژگی های شوراهای حل اختلاف، تعرفه های دادرسی پایین تر نسبت به دادگاه های عمومی است. بر اساس ماده ۲۳ قانون شوراهای حل اختلاف (مصوب ۱۳۹۴)، هزینه رسیدگی در شوراهای حل اختلاف در دعاوی کیفری و غیرمالی معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری است، اما در دعاوی مالی معادل پنجاه درصد (۵۰%) آن است. این تخفیف قابل توجه، رسیدگی به دعاوی مالی با مبالغ کمتر را برای افراد آسان تر می کند.

دیوان عدالت اداری

دیوان عدالت اداری مرجع رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به تصمیمات و اقدامات نهادها و مأموران دولتی و همچنین مصوبات خلاف قانون یا خارج از حدود اختیارات آن ها است. هزینه تقدیم دادخواست به دیوان عدالت اداری در مراحل بدوی و تجدیدنظر نیز مطابق با تعرفه های خاص خود تعیین می شود که معمولاً به صورت مبلغ ثابت برای هر مرحله است.

دعاوی کیفری

در دعاوی کیفری، که مربوط به جرم و مجازات است، هزینه های دادرسی متفاوتی وجود دارد. تقدیم شکایت کیفری به دادسرا یا دادگاه، مستلزم پرداخت هزینه ای است که معمولاً مبلغ ثابتی دارد. علاوه بر آن، برخی از جرایم خاص ممکن است هزینه های جانبی دیگری نیز داشته باشند. به عنوان مثال:

• هزینه تقدیم شکایت کیفری: مبلغی ثابت برای شروع رسیدگی در دادسرا.
• هزینه مربوط به جرایم خاص: مانند شکایت بابت چک بلامحل که تعرفه آن بر اساس مبلغ چک و در چند مرحله (تا ۱ میلیون ریال، تا ۱۰ میلیون ریال، و مازاد بر ۱۰ میلیون ریال) محاسبه می شود. هزینه مربوط به دعاوی نفقه کیفری نیز معمولاً یک مبلغ ثابت است.

موارد خاص: دعاوی ملکی، مهریه و نفقه

برخی از دعاوی، به دلیل ماهیت پیچیده خود، دارای ملاحظات خاصی در محاسبه هزینه دادرسی هستند:

• هزینه دادرسی دعاوی ملکی: در دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول (مانند خلع ید، تقسیم ملک مشاع و…)، هزینه دادرسی بر اساس ارزش معاملاتی ملک در منطقه، که توسط ادارات دارایی تعیین می شود، محاسبه و دریافت می گردد. این ارزش معمولاً کمتر از ارزش واقعی یا بازاری ملک است.
• هزینه دادرسی مهریه: مطالبه مهریه، از جنبه مالی محسوب می شود و هزینه دادرسی آن بر اساس درصدی از میزان خواسته (مبلغ مهریه) و طبق تعرفه های دعاوی مالی محاسبه می گردد.
• هزینه دادرسی نفقه: دعوای مطالبه نفقه گذشته، جنبه مالی دارد و هزینه دادرسی آن بر اساس مبلغ نفقه مطالبه شده محاسبه می شود. اما دعوای مربوط به تعیین نفقه آینده (که یک خواسته غیرمالی تلقی می شود)، مشمول تعرفه ثابت دعاوی غیرمالی خواهد بود.

در دعاوی ملکی، هزینه دادرسی بر اساس ارزش معاملاتی ملک در منطقه محاسبه می شود که اغلب کمتر از ارزش بازاری آن است.

پرداخت و مطالبه هزینه دادرسی

پرداخت به موقع و صحیح هزینه دادرسی برای شروع و ادامه فرایند قضایی ضروری است. همچنین، قانونگذار امکان مطالبه این هزینه ها را از طرف مقابل در صورت ذی حق شناخته شدن پیش بینی کرده است.

مسئولیت اولیه پرداخت و روش های آن

در اکثر موارد، مسئولیت اولیه پرداخت هزینه دادرسی بر عهده خواهان یا شاکی است. این پرداخت معمولاً در زمان تقدیم دادخواست یا شکوائیه به مراجع قضایی صورت می گیرد. عدم پرداخت این هزینه، مگر در موارد استثنائی مانند اعسار، می تواند منجر به عدم رسیدگی به پرونده یا رد دادخواست شود.

نحوه پرداخت: سامانه عدل ایران و ایوا

با پیشرفت سامانه های الکترونیکی قضایی، بخش عمده ای از پرداخت هزینه های دادرسی به صورت آنلاین و از طریق درگاه های الکترونیکی انجام می شود. سامانه خدمات قضایی الکترونیک (عدل ایران) و نرم افزار ایوا، از مهمترین ابزارهای موجود برای این منظور هستند:

1. پس از ثبت اولیه دادخواست، شکوائیه یا اظهارنامه در سامانه ثنا یا دفاتر خدمات قضایی، یک شماره دریافت وجه ۱۸ رقمی به کاربر نمایش داده می شود.
2. با نصب و اجرای نرم افزار موبایلی ایوا، از منوی پرداخت سازمانی، زیرمنوی قوه قضائیه انتخاب می شود.
3. شماره دریافت وجه ۱۸ رقمی وارد شده و با لمس دکمه استعلام، جزئیات هزینه دادرسی نمایش داده می شود.
4. پس از تأیید مشخصات، با وارد کردن اطلاعات کارت بانکی و رمز دوم، هزینه پرداخت می شود.
5. پس از پرداخت موفق و دریافت تأییدیه از ایوا، باید به سامانه عدل ایران بازگشت و دکمه محاسبه هزینه دادرسی و تعرفه خدمات را مجدداً فشار داد تا مبالغ صفر شده و پرداخت ثبت شود.

علاوه بر این، امکان پرداخت حضوری از طریق دستگاه های کارت خوان موجود در دفاتر خدمات قضایی نیز فراهم است.

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

گاهی اوقات، خواهان یا شاکی از توانایی مالی لازم برای پرداخت هزینه دادرسی برخوردار نیست. در چنین شرایطی، قانونگذار راهکاری به نام اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را پیش بینی کرده است. اعسار به معنای عدم توانایی مالی فرد برای پرداخت بدهی های خود است. خواهان می تواند با تقدیم دادخواست اعسار به دادگاه، از پرداخت هزینه های دادرسی معاف شود. شرایط و مراحل درخواست اعسار شامل ارائه استشهادیه و شهادت شهود مبنی بر عدم توانایی مالی است. در صورت پذیرش اعسار، خواهان به طور موقت یا دائم از پرداخت هزینه ها معاف می شود و این امر تأثیری بر روند رسیدگی به دعوای اصلی نخواهد داشت، بلکه دادگاه موظف به ادامه رسیدگی است.

امکان اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، فرصتی قانونی برای افرادی است که توانایی مالی لازم برای پیگیری پرونده خود را ندارند تا عدالت برایشان محقق شود.

مطالبه هزینه دادرسی از طرف مقابل (خسارات دادرسی)

یکی از مهمترین ابعاد مربوط به هزینه های دادرسی، امکان مطالبه این هزینه ها از طرف مقابل دعوا است. بر اساس ماده ۵۱۵ و ۵۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان این حق را دارد که خسارات ناشی از دادرسی را که به دلیل تقصیر خوانده یا عدم ایفای تعهد وی ایجاد شده است، از او مطالبه کند. این خسارات که تحت عنوان خسارات دادرسی شناخته می شوند، علاوه بر هزینه دادرسی، ممکن است شامل مواردی نظیر حق الوکاله وکیل، دستمزد کارشناس و سایر هزینه هایی باشد که برای اثبات حق یا دفاع لازم و ضروری بوده اند. این مطالبه می تواند ضمن دادخواست اصلی، در اثنای دادرسی یا به طور مستقل و طی یک دادخواست جداگانه انجام شود.

عواقب عدم پرداخت هزینه دادرسی

در صورتی که خواهان یا شاکی، هزینه دادرسی را در موعد مقرر پرداخت نکند و درخواست اعسار وی نیز رد شده باشد، دادگاه به عدم پرداخت کننده اخطار رفع نقص می دهد. اگر خواهان همچنان از پرداخت هزینه دادرسی خودداری کند، دادخواست وی رد خواهد شد. این امر به این معنی است که پرونده از دستور کار دادگاه خارج شده و رسیدگی به آن متوقف می شود. در مراحل تجدیدنظر یا فرجام خواهی نیز، عدم پرداخت هزینه دادرسی می تواند به رد دادخواست تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی منجر شود.

نتیجه گیری

هزینه دادرسی، یکی از اجزای جدایی ناپذیر و مهم در نظام قضایی کشور است که آگاهی دقیق از آن، برای هر فردی که قصد ورود به عرصه دعاوی حقوقی یا کیفری را دارد، ضروری به شمار می رود. این هزینه ها که شامل بهای اوراق قضایی، هزینه های مربوط به قرارها و احکام دادگاه، و برخی هزینه های جانبی دیگر می شود، بر اساس نوع دعوا (مالی یا غیرمالی) و مرحله دادرسی (بدوی، تجدیدنظر، فرجام خواهی) محاسبه می گردند. نرخ ها و تعرفه ها نیز هر ساله توسط قوه قضائیه و در قالب قوانین بودجه، به روزرسانی می شوند.

با توجه به پیچیدگی های موجود در محاسبه و پرداخت هزینه دادرسی، به ویژه در دعاوی مالی که میزان خواسته نقش کلیدی ایفا می کند، و همچنین تفاوت ها در مراجع مختلف قضایی نظیر دادگاه ها، شوراهای حل اختلاف و دیوان عدالت اداری، درک عمیق این مفاهیم می تواند به شما در برنامه ریزی بهتر و اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کند. همچنین، امکان اعسار از پرداخت هزینه دادرسی برای افراد فاقد توان مالی و نیز قابلیت مطالبه این هزینه ها از طرف مقابل در صورت موفقیت در دعوا، از جمله نکات مهمی هستند که می تواند بار مالی پرونده را برای افراد کاهش دهد. نهایتاً، توصیه می شود در تمامی مراحل، از مشاوره با وکلای متخصص و کارشناسان حقوقی بهره مند شوید تا از تمامی حقوق خود آگاه شده و بهترین مسیر را در فرایند دادرسی انتخاب کنید.