اگر زن تمکین نکند مهریه تعلق میگیرد

بله، حتی در صورتی که زن تمکین نکند، حق مهریه او به قوت خود باقی است و به او تعلق می گیرد. مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، ملک زن می شود و این حق مالی مستقل از انجام وظایف زناشویی یا تمکین است. عدم تمکین تنها در مورد نفقه زن تأثیرگذار است و باعث قطع نفقه می شود، اما ارتباطی با اصل مهریه ندارد و آن را ساقط نمی کند.

در نظام حقوقی ایران، نهاد خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است و قانونگذار برای حفظ حقوق تمامی اعضای خانواده، قوانین و مقررات دقیقی وضع کرده است. یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در هنگام ازدواج، مهریه است که اغلب پرسش هایی درباره شرایط تعلق یا عدم تعلق آن، به ویژه در شرایط خاص، مطرح می شود. یکی از این شرایط که ابهامات زیادی را برای زوجین به وجود می آورد، موضوع «عدم تمکین» از سوی زن و تأثیر آن بر حق مهریه است. بسیاری از افراد تصور می کنند که در صورت عدم تمکین، زن از حق مهریه محروم می شود، اما واقعیت حقوقی پیچیده تر از این تصور عمومی است. در این مقاله قصد داریم به این پرسش کلیدی، یعنی «آیا به زنی که تمکین نکند، مهریه تعلق می گیرد؟» پاسخ جامع و مستندی ارائه دهیم و تمامی ابعاد حقوقی مرتبط با تأثیر عدم تمکین بر مهریه، تفاوت آن با نفقه، حق حبس زن و سایر جوانب قانونی را تشریح کنیم. هدف این است که خوانندگان، چه زنانی که درگیر پرونده های خانوادگی هستند و چه مردانی که به دنبال آگاهی از حقوق و تکالیف خود می باشند، پس از مطالعه این مقاله، درک کاملی از موضوع پیدا کنند و به عنوان یک منبع معتبر در زمینه حقوق خانواده به آن مراجعه نمایند.

تعریف تمکین و عدم تمکین از دیدگاه قانون

تمکین در حقوق خانواده، به معنای انجام وظایف زناشویی از سوی زن نسبت به شوهر است که در فقه و قانون مدنی ایران به آن اشاره شده است. این وظایف به دو دسته اصلی تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می شوند. در مقابل، عدم تمکین به معنای سرپیچی زن از انجام این وظایف، بدون داشتن دلیل موجه شرعی و قانونی است که پیامدهای حقوقی خاص خود را دارد. شناخت دقیق این مفاهیم برای درک آثار حقوقی مربوط به مهریه و نفقه ضروری است.

تمکین عام

تمکین عام شامل مجموعه وظایف کلی است که زن در چارچوب زندگی مشترک و مدیریت خانواده بر عهده دارد. این وظایف فراتر از جنبه های خصوصی رابطه زناشویی هستند و به مدیریت خانه و امور زندگی مشترک مربوط می شوند. مهمترین مصادیق تمکین عام عبارتند از:

• سکونت در منزل مشترک: زن باید در منزلی که شوهر برای زندگی مشترک فراهم کرده است، سکونت کند. این حق سکونت برای شوهر، مگر در شرایط خاص یا وجود شروط ضمن عقد، به رسمیت شناخته شده است.
• حسن معاشرت: زن موظف به رعایت حسن معاشرت و اخلاق نیکو در زندگی مشترک است. این شامل رفتار محترمانه، پرهیز از ناسازگاری و حفظ آرامش و محیط مناسب خانواده می شود.
• تمکین از ریاست شوهر بر کانون خانواده: طبق ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی، ریاست خانواده با شوهر است و زن باید در حدود عرف و شرع، از این ریاست تمکین کند. این به معنای تبعیت بی قید و شرط نیست، بلکه مدیریت امور کلی خانواده و تصمیم گیری های اساسی با رضایت مشترک، اما در نهایت با مرد است.
• حفظ آبرو و حیثیت خانواده: زن موظف است آبرو و حیثیت خود، شوهر و خانواده را حفظ نماید.
• عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر: طبق عرف و قانون، خروج زن از منزل مشترک بدون اجازه شوهر، در صورتی که این خروج برای انجام وظایف شغلی یا نیازهای ضروری نباشد، می تواند از مصادیق عدم تمکین عام محسوب شود.

تمکین خاص

تمکین خاص به انجام وظایف زناشویی در ابعاد خصوصی و جنسی اشاره دارد. این نوع تمکین شامل برقراری رابطه زناشویی و رفع نیازهای جنسی شوهر در حدود متعارف و شرعی است. قانونگذار و فقها بر این باورند که هدف اصلی عقد نکاح، تشکیل خانواده و ادامه نسل است که با تمکین خاص محقق می شود. البته این وظیفه متقابل است و مرد نیز موظف به ایفای حقوق زناشویی همسر خود می باشد. نکته مهم این است که تمکین خاص نیز مانند تمکین عام، مشروط به عدم وجود موانع شرعی یا قانونی است. برای مثال، در دوران قاعدگی یا بیماری، زن می تواند از تمکین خاص خودداری کند.

نشوز و ناشزه بودن زن

هنگامی که زن بدون هیچ دلیل موجه و قانونی، از انجام وظایف شرعی و قانونی خود در قبال همسرش، چه در ابعاد عام و چه در ابعاد خاص، سرپیچی کند، به این وضعیت «نشوز» و به خود زن «ناشزه» گفته می شود. نشوز به معنای سرکشی و نافرمانی است و در اصطلاح حقوقی، به معنای عدم ایفای وظایف زناشویی بدون عذر شرعی یا قانونی است.

پیامدهای اصلی ناشزه بودن زن، عمدتاً در زمینه نفقه و حق مرد برای ازدواج مجدد نمود پیدا می کند. مهم ترین پیامد حقوقی نشوز، سقوط حق نفقه زن است. به این معنا که مرد دیگر الزامی به پرداخت نفقه (شامل خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث منزل و هزینه درمان) به همسر ناشزه خود ندارد. با این حال، همانطور که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد، نشوز تأثیری بر اصل حق مهریه زن ندارد و مهریه او همچنان به قوت خود باقی است.

اثبات نشوز زن معمولاً از طریق دادخواست الزام به تمکین از سوی مرد صورت می گیرد. در صورت صدور حکم قطعی تمکین و عدم بازگشت زن به منزل مشترک یا عدم ایفای وظایف زناشویی، زن ناشزه محسوب می شود. البته زن نیز می تواند با ارائه دلایل موجه قانونی و شرعی، عدم تمکین خود را توجیه کند که در این صورت، ناشزه محسوب نمی شود و حقوق او، از جمله نفقه، همچنان محفوظ خواهد ماند.

نشوز زن به معنای عدم تمکین او از وظایف زناشویی بدون دلیل موجه قانونی یا شرعی است و مهمترین اثر حقوقی آن، قطع شدن حق نفقه است، اما به هیچ وجه به معنای سقوط مهریه نیست.

اصل تعلق مهریه به زن و عدم ارتباط با تمکین

یکی از مهمترین اصول در حقوق خانواده ایران، استقلال حق مهریه از ایفای وظایف زناشویی است. این اصل، ریشه در فقه اسلامی و مواد صریح قانون مدنی دارد و تمایز اساسی مهریه را از سایر حقوق مالی زن، مانند نفقه، برجسته می کند. درک این تفاوت برای رفع ابهامات درباره تعلق مهریه به زنی که تمکین نمی کند، حیاتی است.

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: مالکیت زن بر مهریه به محض عقد

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده قانونی، سنگ بنای استقلال حق مهریه است. مفهوم «به مجرد عقد» به این معناست که لحظه جاری شدن صیغه عقد نکاح (دائم یا موقت)، زن بلافاصله و بدون هیچ قید و شرطی، مالک مهریه می شود. این مالکیت، یک مالکیت قطعی و تام است که هیچ ارتباطی به شروع زندگی مشترک، تمکین، عدم تمکین، رابطه زناشویی یا هر شرط دیگری ندارد.

این اصل بدان معناست که حتی اگر زن پس از عقد، بنا به هر دلیلی (جز در موارد بسیار خاص که منجر به فسخ عقد شود)، از تمکین خودداری کند و زندگی مشترک آغاز نشود، یا حتی اگر طلاقی رخ دهد، حق مهریه او محفوظ است و مرد موظف به پرداخت آن است. زن می تواند به محض عقد، اقدام به مطالبه مهریه خود کند و حتی می تواند آن را به دیگری انتقال دهد، ببخشد یا هر تصرف مالی دیگری در آن انجام دهد. این استقلال و مالکیت قطعی، حمایتی قاطع از حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران محسوب می شود.

تفاوت اساسی مهریه با نفقه در صورت عدم تمکین (ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی)

تمایز میان مهریه و نفقه در صورت عدم تمکین، یکی از کلیدی ترین نقاطی است که اغلب باعث سردرگمی می شود. قانونگذار در مورد نفقه، شرط تمکین را مطرح کرده است، اما در مورد مهریه، چنین شرطی وجود ندارد.

ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی می گوید: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.» این ماده به وضوح بیان می کند که نفقه (شامل هزینه های زندگی مانند خوراک، پوشاک، مسکن و درمان) مشروط به تمکین زن است. بنابراین، اگر زن بدون دلیل موجه، از تمکین خودداری کند و ناشزه محسوب شود، حق نفقه او ساقط می شود و مرد دیگر الزامی به پرداخت آن ندارد.

در مقابل، هیچ ماده قانونی مشابهی در خصوص مهریه وجود ندارد که تعلق آن را منوط به تمکین زن بداند. مهریه، همانطور که ماده ۱۰۸۲ تصریح می کند، به محض عقد مالکیت زن می شود و یک دین مستقل بر عهده مرد است. عدم تمکین زن، هرگز باعث سقوط اصل مهریه نمی شود. این تفاوت جوهری، نشان دهنده نگرش قانونگذار به مهریه به عنوان یک حق مالی بنیادی و مستقل است که از اهداف اولیه عقد نکاح محسوب می شود، در حالی که نفقه، متضمن تعهدات متقابل در طول زندگی مشترک و مشروط به انجام وظایف زناشویی است. این مسئله به این معناست که اگر زن درخواست مهریه کند ولی به خانه شوهر برنگردد یا از تمکین خودداری کند، مهریه همچنان به او تعلق می گیرد.

حق حبس زن: حالتی خاص از عدم تمکین موجه و مطالبه مهریه

حق حبس زن، یکی از مفاهیم حقوقی مهم و کاربردی در زمینه مهریه است که در برخی موارد، عدم تمکین زن را موجه و قانونی می سازد. این حق به زن اجازه می دهد تا در شرایطی خاص، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند، بدون آنکه ناشزه محسوب شود و در عین حال، حق مهریه و حتی نفقه او محفوظ بماند.

تعریف حق حبس

حق حبس زن در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی تعریف شده است: «زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع نماید، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و قبل از آن تمکین به اختیار خود نکرده باشد؛ در این صورت حق نفقه با او خواهد بود.»

این ماده به صراحت بیانگر آن است که زن می تواند در صورت وجود شرایط زیر، از حق حبس خود استفاده کند:

1. مهر او حال باشد: به این معنا که مهریه عندالمطالبه باشد و زمان خاصی برای پرداخت آن تعیین نشده باشد (برخلاف مهریه عندالاستطاعه). اگر مهریه مدت دار باشد و زمان آن فرا نرسیده باشد، حق حبس وجود ندارد.
2. قبل از آن تمکین به اختیار خود نکرده باشد: این شرط بسیار مهم است. حق حبس تنها زمانی قابل اعمال است که زن هنوز هیچ یک از وظایف زناشویی (چه عام و چه خاص) را انجام نداده باشد. به عبارت دیگر، زن باید باکره باشد و قبل از اولین برقراری رابطه زناشویی یا ورود به منزل مشترک و شروع زندگی زناشویی، از این حق استفاده کند. اگر زن حتی یک بار تمکین کرده باشد، حق حبس او ساقط می شود.

در صورتی که این دو شرط محقق شوند، زن می تواند اعلام کند که تا زمان دریافت کامل مهریه اش، از تمکین خودداری خواهد کرد. این امتناع از تمکین، کاملاً قانونی و موجه است.

آثار حق حبس

استفاده از حق حبس، آثار حقوقی مهمی به همراه دارد که آن را از عدم تمکین عادی (نشوز) متمایز می کند:

• عدم سقوط مهریه: همانطور که پیشتر ذکر شد، اصل مهریه به دلیل عدم تمکین عادی نیز ساقط نمی شود، و در مورد حق حبس، این موضوع به طریق اولی صادق است. مهریه زن در هر حال محفوظ است.
• عدم سقوط نفقه در این حالت: برخلاف زن ناشزه که نفقه به او تعلق نمی گیرد، زنی که از حق حبس خود استفاده می کند، با وجود عدم تمکین، همچنان مستحق دریافت نفقه است. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به صراحت این موضوع را بیان کرده است. این بدان معناست که مرد موظف است تا زمان پرداخت مهریه و پایان یافتن حق حبس، نفقه همسرش را پرداخت کند.
• قانونی بودن عدم تمکین: در شرایط حق حبس، عدم تمکین زن یک اقدام قانونی و مشروع است و به هیچ عنوان به معنای نشوز و سرپیچی از قانون نیست. دادگاه ها نیز این حق را به رسمیت می شناسند و زن به دلیل استفاده از آن، تحت هیچ پیگرد حقوقی قرار نمی گیرد.

در واقع، حق حبس به زن اهرمی قانونی برای دریافت مهریه اش می دهد و مانع از آن می شود که مرد با تعلل در پرداخت مهریه، زن را مجبور به تمکین کند. این حق، یک استثنای مهم بر قاعده عمومی سقوط نفقه در صورت عدم تمکین است و نشان دهنده حمایت قانونگذار از حقوق مالی زنان است.

تأثیر عدم تمکین (ناشزه بودن) بر روند مطالبه و پرداخت مهریه

در حالی که بارها تأکید شد عدم تمکین زن باعث سقوط اصل مهریه نمی شود، اما این بدان معنا نیست که ناشزه بودن زن هیچ تأثیری بر روند حقوقی مطالبه و پرداخت مهریه نخواهد داشت. در واقع، این شرایط می تواند بر نحوه و شرایط اجرای حکم مهریه، به ویژه در مورد تقسیط آن، تأثیرگذار باشد.

عدم سقوط اصل مهریه

لازم است بار دیگر بر این نکته تأکید شود که اصل حق مهریه، به هیچ عنوان به دلیل عدم تمکین زن ساقط نمی شود. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه را حق مسلم زن به محض عقد می داند و هیچ ماده قانونی دیگری نشوز را دلیلی برای از بین رفتن این حق قرار نداده است. بنابراین، چه زن ناشزه باشد، چه نباشد، مهریه او به عنوان یک دین بر عهده مرد باقی است و زن می تواند در هر زمانی آن را مطالبه کند. این حق، قابل اسقاط نیست مگر با رضایت و بخشش زن یا در موارد بسیار نادر قانونی دیگر که ارتباطی با تمکین ندارند.

تأثیر بر نحوه پرداخت (تقسیط مهریه)

با وجود عدم سقوط اصل مهریه، ناشزه بودن زن می تواند در مرحله اجرای حکم و چگونگی پرداخت مهریه، به ویژه در پرونده های اعسار، مورد توجه دادگاه قرار گیرد.

اگر مرد توانایی مالی کافی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی از پرداخت) از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه در بررسی این دادخواست و تصمیم گیری در مورد تقسیط مهریه و میزان اقساط، تمامی شرایط زندگی زوجین را مد نظر قرار می دهد. یکی از عواملی که ممکن است بر نظر قاضی تأثیر بگذارد، ناشزه بودن زن است.

در برخی موارد، اگر عدم تمکین زن بدون دلیل موجه و منجر به از هم پاشیدگی خانواده شده باشد، دادگاه ممکن است در تعیین میزان اقساط و مدت زمان پرداخت مهریه، با توجه به شرایط خاص و موازین انصاف، جانب مرد را گرفته و اقساط را با مبلغ کمتر و در مدت طولانی تری تعیین کند. این تصمیم گیری به هیچ وجه به معنای کاهش یا سقوط مهریه نیست، بلکه تنها در *نحوه پرداخت* آن اعمال می شود و هدف آن حمایت از مرد در شرایط ناتوانی مالی است. با این حال، باید توجه داشت که این یک قاعده کلی نیست و هر پرونده بر اساس شرایط خاص خود بررسی می شود و تصمیم نهایی با نظر قاضی است.

ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی نیز در مورد نفقه، به موازات ماده ۱۱۰۸ اشاره دارد که در صورت نشوز، مرد ملزم به پرداخت نفقه نیست. اگرچه این ماده مستقیماً به مهریه مربوط نیست، اما روح قانون نشان می دهد که عدم ایفای وظایف زناشویی می تواند بر برخی از جنبه های مالی تأثیر بگذارد، هرچند که مهریه از این قاعده مستثنی است و تنها در شرایط پرداخت ممکن است ملاحظاتی اعمال شود.

تاثیر بر مهریه معلق (عندالاستطاعه)

مهریه معلق یا عندالاستطاعه به مهریه ای گفته می شود که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد. اثبات این توانایی مالی نیز بر عهده زن است.

عدم تمکین زن، هیچ تأثیری بر مهریه عندالاستطاعه ندارد. ماهیت عندالاستطاعه بودن مهریه، تنها به شرایط پرداخت آن (وجود استطاعت مالی مرد) مربوط می شود و نه به انجام یا عدم انجام وظایف زناشویی توسط زن. بنابراین، اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن، چه تمکین کند و چه نکند، تنها در صورت اثبات توانایی مالی مرد می تواند آن را مطالبه کند. این نوع مهریه نیز به دلیل عدم تمکین، ساقط نمی شود.

موارد موجه عدم تمکین زن (دلایلی که زن می تواند تمکین نکند و مهریه اش محفوظ بماند)

همانطور که پیشتر اشاره شد، عدم تمکین تنها در صورتی پیامدهای حقوقی منفی (مانند قطع نفقه) را برای زن به دنبال دارد که بدون دلیل موجه قانونی یا شرعی باشد. در بسیاری از موارد، زن حق دارد از تمکین خودداری کند و در عین حال، تمامی حقوق مالی خود، از جمله مهریه و نفقه (به استثنای حق حبس که پیشتر توضیح داده شد)، را حفظ کند. این دلایل موجه در قانون و عرف پذیرفته شده اند و شامل موارد زیر می شوند:

• وجود خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای زن: اگر زندگی با شوهر، سلامت جسمی یا روحی زن را به خطر اندازد، یا بیم هتک حیثیت و آبروی او باشد (مثلاً به دلیل اعتیاد شدید مرد، سوءمعاشرت شدید، ضرب و جرح مداوم یا بیماری های روانی حاد که برای زن خطرناک است)، زن می تواند از تمکین خودداری کند و این عدم تمکین موجه است. در چنین مواردی، دادگاه با بررسی شواهد، حق عدم تمکین را به زن می دهد.
• بیماری های مسری یا مقاربتی مرد: در صورتی که مرد به بیماری های مقاربتی یا هر بیماری مسری دیگری مبتلا باشد که می تواند سلامت زن را به خطر بیندازد، زن حق دارد از تمکین خاص (رابطه زناشویی) خودداری کند. این عدم تمکین موجه است و به حقوق مالی او لطمه ای نمی زند.
• عدم توانایی مرد در تهیه مسکن مستقل یا وسایل اولیه زندگی: مرد طبق قانون موظف است مسکن و اثاث البیت مناسب شأن زن را فراهم کند. اگر مرد در تأمین این موارد کوتاهی کند و یا محیط زندگی از هر جهت برای زن قابل سکونت نباشد، زن می تواند تا زمان رفع این موانع، از تمکین خودداری کند.
• شرط ضمن عقد ازدواج مبنی بر حق تعیین محل سکونت یا کار زن: گاهی اوقات زوجین در ضمن عقد نکاح، شروطی را تعیین می کنند. مثلاً ممکن است شرط شود که زن حق تعیین محل سکونت خود را داشته باشد یا بتواند در محلی خاص به کار خود ادامه دهد. اگر مرد بدون دلیل موجه با این شروط مخالفت کند و زن به دلیل رعایت این شروط از زندگی مشترک یا برخی وظایف خودداری کند، عدم تمکین او موجه خواهد بود.
• دوران عادت ماهیانه (حیض) یا نفاس: از نظر شرعی و قانونی، برقراری رابطه زناشویی در دوران عادت ماهیانه یا نفاس زن حرام است. بنابراین، در این دوران، عدم تمکین خاص زن کاملاً موجه و قانونی است.
• حق حبس: همانطور که به تفصیل شرح داده شد، حق حبس یک دلیل موجه برای عدم تمکین است که زن می تواند تا زمان دریافت مهریه حال خود، از انجام وظایف زناشویی خودداری کند و در این صورت، مستحق نفقه نیز خواهد بود.
• سفر زیارتی یا واجب: اگر زن برای انجام یک سفر واجب شرعی (مانند حج واجب) یا سفری که به موجب قانون یا ضرورت های اجتماعی برای او لازم است، از منزل خارج شود و این خروج با رعایت تشریفات قانونی باشد، عدم تمکین او موجه محسوب می شود.

در تمامی این موارد، اثبات دلیل موجه عدم تمکین بر عهده زن است و باید مدارک و مستندات لازم را به دادگاه ارائه کند تا ناشزه محسوب نشود و حقوق مالی او، به ویژه نفقه، محفوظ بماند.

فرآیند حقوقی مطالبه مهریه در صورت عدم تمکین زن

مطالبه مهریه، چه زن تمکین کرده باشد و چه نکرده باشد، یک فرآیند حقوقی مشخص دارد. در صورتی که عدم تمکین زن مطرح باشد، مرد نیز ممکن است اقداماتی متقابل انجام دهد که می تواند بر روند پرونده تأثیر بگذارد، اما تأثیری بر اصل مهریه ندارد.

فرآیند مطالبه مهریه از دو طریق اصلی امکان پذیر است:

1. از طریق اجرای ثبت: اگر مهریه از نوع عندالمطالبه و در سند ازدواج ثبت شده باشد، زن می تواند مستقیماً به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه برای وصول مهریه را نماید. در این روش، نیازی به مراجعه به دادگاه در مرحله اول نیست. اجرای ثبت پس از صدور اجرائیه، اموال مرد را توقیف کرده و از طریق مزایده یا سایر روش ها، مهریه را وصول می کند. حتی اگر زن ناشزه باشد، این فرآیند از طریق اجرای ثبت قابل انجام است و ناشزه بودن مانع از وصول مهریه از این طریق نمی شود.
2. از طریق دادگاه خانواده: در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، یا اگر زن بخواهد همزمان با مطالبه مهریه، سایر دعاوی مربوط به طلاق یا حقوق مالی دیگر را نیز مطرح کند، باید به دادگاه خانواده مراجعه کند. در این روش، زن دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم می کند و پس از تشکیل جلسه دادرسی، دادگاه با بررسی شرایط، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.

در صورت عدم تمکین زن، مرد ممکن است دادخواست «الزام به تمکین» به دادگاه خانواده تقدیم کند. در این دادخواست، مرد از دادگاه می خواهد که همسرش را به تمکین عام و خاص ملزم کند. اگر دادگاه پس از بررسی دلایل و دفاعیات زن، حکم به تمکین صادر کند و زن باز هم تمکین نکند، وی «ناشزه» محسوب می شود و حق نفقه او قطع خواهد شد.

دفاعیات زن در برابر دادخواست الزام به تمکین می تواند شامل ارائه دلایل موجه عدم تمکین باشد (مانند مواردی که در بخش قبل ذکر شد، از جمله حق حبس). اگر زن بتواند دلایل موجه خود را اثبات کند، دادگاه حکم به تمکین صادر نخواهد کرد و زن ناشزه محسوب نخواهد شد. این مسئله اهمیت زیادی در تعیین حق نفقه دارد، اما همانطور که گفته شد، تأثیری بر اصل حق مهریه او ندارد.

نکات مهم و جمع بندی

مسئله تمکین و مهریه، یکی از پیچیده ترین موضوعات در حقوق خانواده است که ابهامات زیادی را برای زوجین ایجاد می کند. برای روشن شدن هر چه بیشتر این موضوع، در ادامه به نکات مهم و جمع بندی مطالب پرداخته می شود:

• مهریه یک حق مستقل مالی است: بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن در می آید و یک حق مالی مستقل و قطعی است. این حق، قابل مطالبه از سوی زن است و هیچ ارتباطی به ایفای وظایف زناشویی یا تمکین ندارد.
• نشوز تنها باعث قطع نفقه می شود، نه مهریه: تفاوت اساسی میان مهریه و نفقه در همین نکته نهفته است. طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (ناشزه شود)، حق نفقه او ساقط می شود. اما این وضعیت هیچ تأثیری بر اصل مهریه او ندارد و مرد همچنان موظف به پرداخت مهریه است.
• حق حبس یک استثنای مهم است: ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به زن این حق را می دهد که تا زمان دریافت مهریه حال خود (به شرطی که قبل از آن تمکین نکرده باشد)، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند. در این حالت، عدم تمکین زن کاملاً موجه و قانونی است و او مستحق نفقه نیز خواهد بود. این وضعیت از ناشزه بودن معمولی که منجر به قطع نفقه می شود، متمایز است.
• عدم تمکین ممکن است بر نحوه پرداخت تأثیر بگذارد، نه اصل مهریه: در مواردی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و دادخواست اعسار می دهد، ناشزه بودن زن (در صورتی که بدون دلیل موجه باشد) ممکن است بر تصمیم دادگاه در خصوص تقسیط مهریه و میزان اقساط تأثیرگذار باشد. با این حال، این به معنای کاهش یا سقوط مهریه نیست و تنها به شرایط پرداخت آن مربوط می شود.
• دلایل موجه عدم تمکین: زن می تواند در شرایط خاصی مانند وجود خطر جانی، مالی یا حیثیتی، بیماری های مقاربتی مرد، عدم تهیه مسکن مستقل، شروط ضمن عقد، دوران عادت ماهیانه و استفاده از حق حبس، از تمکین خودداری کند و این عدم تمکین قانونی و موجه تلقی می شود.
• توصیه به مشاوره با وکیل متخصص حقوق خانواده: با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تفاوت های ظریف در هر پرونده، به زوجین توصیه می شود که در صورت بروز اختلاف در زمینه تمکین، نفقه و مهریه، حتماً با یک وکیل متخصص حقوق خانواده مشورت کنند. وکیل می تواند با ارائه راهنمایی های دقیق و متناسب با شرایط خاص هر پرونده، از تضییع حقوق طرفین جلوگیری کند و بهترین مسیر قانونی را پیشنهاد دهد.

در نهایت، می توان گفت که در پاسخ به پرسش اصلی مقاله، یعنی «اگر زن تمکین نکند مهریه تعلق میگیرد»، پاسخ قاطع «بله» است. مهریه یک حق مستقل مالی است که به هیچ وجه تحت تأثیر عدم تمکین قرار نمی گیرد. آنچه تحت تأثیر عدم تمکین قرار می گیرد، حق نفقه است و این دو مفهوم باید به درستی از یکدیگر تفکیک شوند تا ابهامات حقوقی برطرف گردد.

سوالات متداول

اگر زن به خانه شوهر برنگردد (ناشزه باشد) مهریه به او تعلق می گیرد؟

بله، حتی اگر زن بدون دلیل موجه به خانه شوهر برنگردد و ناشزه محسوب شود، مهریه او همچنان به قوت خود باقی است. مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح، ملک زن می شود و عدم تمکین تأثیری بر اصل این حق ندارد. تنها اثری که عدم تمکین بر حقوق زن دارد، قطع شدن نفقه اوست.

آیا عدم تمکین زن می تواند باعث کم شدن مهریه شود؟

خیر، عدم تمکین زن به هیچ عنوان باعث کم شدن یا سقوط اصل مهریه نمی شود. مهریه یک حق ثابت و مستقل است. البته در موارد خاص، ناشزه بودن زن ممکن است در دادگاه برای مرد که تقاضای تقسیط مهریه را دارد، مورد ملاحظه قرار گیرد و قاضی در تعیین میزان اقساط یا مدت پرداخت آن، این نکته را در نظر بگیرد، اما این به معنای کاهش مبلغ کلی مهریه نیست.

آیا حق حبس با عدم تمکین معمولی متفاوت است؟

بله، حق حبس یک وضعیت کاملاً متفاوت و قانونی از عدم تمکین معمولی (نشوز) است. در حق حبس، زن با وجود عدم تمکین، ناشزه محسوب نمی شود و همچنان مستحق نفقه است. این حق زمانی اعمال می شود که مهریه حال باشد و زن قبل از اولین تمکین از آن استفاده کند. در حالی که عدم تمکین معمولی، به معنای سرپیچی از وظایف زناشویی بدون دلیل موجه است و منجر به قطع نفقه می شود.

چگونه می توان عدم تمکین زن را اثبات کرد؟

اثبات عدم تمکین زن معمولاً از طریق دادخواست الزام به تمکین از سوی مرد در دادگاه خانواده صورت می گیرد. در این فرآیند، مرد با ارائه شواهد و دلایل (مانند عدم حضور زن در منزل مشترک، عدم انجام وظایف زناشویی و…) عدم تمکین را مطرح می کند. اگر زن دلایل موجهی برای عدم تمکین خود نداشته باشد و حکم تمکین از سوی دادگاه صادر شود و او باز هم تمکین نکند، عدم تمکین او اثبات می شود.

آیا در صورت طلاق به دلیل عدم تمکین، مهریه پرداخت می شود؟

بله، حتی در صورتی که طلاق به دلیل عدم تمکین زن رخ دهد، مهریه او باید توسط مرد پرداخت شود. همانطور که گفته شد، مهریه به محض عقد مالکیت زن می شود و عدم تمکین، دلیل موجهی برای عدم پرداخت آن نیست. مهریه تنها در صورت بخشش زن یا در موارد بسیار محدودی که عقد از ابتدا باطل بوده باشد، ساقط می شود که هیچ کدام ارتباطی به عدم تمکین ندارند.